HPTN 083 jest randomizowanym, wieloośrodkowym, prowadzonym metodą podwójnie ślepej próby badaniem klinicznym fazy IIb/III, oceniającym skuteczność i bezpieczeństwo kabotegrawiru podawanego w iniekcjach o przedłużonym działaniu w ramach profilaktyki przedekspozycyjnej (PrEP) u mężczyzn uprawiających seks z mężczyznami i transpłciowych kobiet, uprawiających seks z mężczyznami. Zaślepiony etap badania został przedterminowo zakończony w maju 2020 r. po przeprowadzeniu przez niezależny Komitet ds. monitorowania danych i bezpieczeństwa (DSMB) zaplanowanej wcześniej oceny. Wykazała ona, że kabotegrawir o przedłużonym działaniu odznacza się dużą skutecznością w zapobieganiu zakażeniom HIV w populacji badanej. Ostateczna analiza danych potwierdziła przewagę kabotegrawiru o przedłużonym działaniu, który okazał się o 66% skuteczniejszy w zapobieganiu zakażeniom wirusem HIV niż codziennie przyjmowane doustne tabletki FTC/TDF. Wyniki badania zostały zaprezentowane podczas 23. Międzynarodowej Konferencji AIDS (AIDS 2020: Virtual) w dniu 8 lipca 2020 r.

Dr Kimberly Smith, Dyrektor ds. badań i rozwoju w ViiV Healthcare i specjalistka w zakresie zdrowia publicznego, powiedziała: – Te dane to prawdziwy przełom. Pokazują, że kabotegrawir podawany co dwa miesiące w iniekcjach o przedłużonym działaniu zapobiega zakażeniu HIV wśród będących w grupie ryzyka mężczyzn uprawiających seks z mężczyznami i kobiet transpłciowych uprawiających seks z mężczyznami skuteczniej niż codzienne przyjmowanie tabletek FTC/TDF. Wyniki badania mogą zmienić wszystko, jeżeli chodzi o profilaktykę zakażeń HIV, umożliwiając wysoce skuteczną, a zarazem wygodną terapię, obejmującą zaledwie sześć dawek w roku, zamiast codziennego przyjmowania leków. Jesteśmy podekscytowani wynikami, nie tylko ze względu na samą dużą skuteczność kabotegrawiru, ale także dlatego, iż w badaniu uzyskano odpowiednią reprezentację niektórych grup populacji ogólnej, które są narażone na nieproporcjonalnie duże ryzyko zakażenia wirusem HIV, tj. czarnoskórych mężczyzn uprawiających seks z mężczyznami w Stanach Zjednoczonych, młodych mężczyzn uprawiających seks z mężczyznami na całym świecie oraz kobiet transpłciowych.

Ostateczna analiza danych z badania HPTN 083 wykazała 52 udokumentowane przypadki zakażenia wirusem HIV, z których 13 wystąpiło w ramieniu badania, w którym uczestnicy przyjmowali kabotegrawir o przedłużonym działaniu, a 39 – w ramieniu, w którym stosowano tabletki FTC/TDF. Przekłada się to na odsetek występowania zakażeń wirusem HIV na poziomie 0,41% (95% przedział ufności [CI] 0,22%-0,69%) w grupie przyjmującej kabotegrawir i 1,22% (95% CI 0,87%-1,67%) w grupie przyjmującej FTC/TDF. Wstępna ocena wykazała, że przestrzeganie zaleceń dotyczących doustnego przyjmowania FTC/TDF było na wysokim poziomie, co zostało potwierdzone losowym badaniem próbek podgrupy 372 uczestników przyjmujących FTC/TDF. Jakikolwiek wykrywalny poziom tenofowiru (>0,31 ng/ml) zarejestrowano u 87% uczestników, a stężenia odpowiadające codziennemu przyjmowaniu leku (>40 ng/ml) wykryto w 75% wszystkich przebadanych próbek.

Pomimo tak zadowalającego poziomu przestrzegania zasad leczenia preparatem doustnym, kabotegrawir o przedłużonym działaniu miał przewagę w odniesieniu do pierwszorzędowego punktu końcowego dotyczącego skuteczności, którym była liczba udokumentowanych zakażeń HIV, tj. był o 66% skuteczniejszy (95% CI 38%-82%) niż FTC/TDF w zapobieganiu zakażeniom HIV w badanej populacji. Zarówno kabotegrawir o przedłużonym działaniu, jak i tabletki FTC/TDF były dobrze tolerowane w czasie całego badania. Większość zdarzeń niepożądanych miała charakter łagodny lub umiarkowany, a ich występowanie było na podobnym poziomie w obu ramionach badania. Odczyn w miejscu wstrzyknięcia, gorączka i nadciśnienie częściej występowały w ramieniu z kabotegrawirem, a mdłości były powszechniejsze w ramieniu, w którym uczestnicy przyjmowali FTC/TDF. Większość uczestników w grupie przyjmującej kabotegrawir (80%) zgłaszało ból lub tkliwość w miejscu wstrzyknięcia, w porównaniu do 31% pacjentów z grupy przyjmującej FTC/TDF, którym wykonywano zastrzyki z placebo. W grupie uczestników badania przyjmujących kabotegrawir odsetek przypadków przerwania leczenia ze względu na reakcję w miejscu wstrzyknięcia lub nietolerancji wstrzyknięć wyniósł 2,2%, podczas gdy w grupie przyjmującej FTC/TDF nie było przypadków przerwania leczenia ze względu na reakcję w miejscu wstrzyknięcia.

Do badania HPTN 083 zakwalifikowano niebędących nosicielami wirusa HIV mężczyzn i kobiety transpłciowe, którzy uprawiali seks z mężczyznami – osoby uważane za narażone na większe ryzyko zakażenia wirusem HIV. 2/3 uczestników było w wieku poniżej 30 lat (mediana wieku wynosiła 26 lat), a 12% stanowiły kobiety transpłciowe (n = 567). Połowa uczestników ze Stanów Zjednoczonych określiła siebie jako osoby czarnoskóre lub jako Afroamerykanów (n = 844). Dr Myron S. Cohen, główny współbadacz prowadzący badanie HPTN i profesor nadzwyczajny nauk medycznych, mikrobiologii, immunologii i epidemiologii na Uniwersytecie Karoliny Północnej (UNC) w Chapel Hill, powiedział: – Leki, które pomagają zapobiegać nowym zakażeniom wirusem HIV są nieodzowne w walce z epidemią HIV na całym świecie. To bardzo ekscytujące, że dzięki badaniom nad kabotegrawirem w zastrzykach o przedłużonym działaniu mamy przekonujące dowody kliniczne na istnienie kolejnej skutecznej terapii PrEP. Może ona odegrać istotną rolę w ograniczeniu rozprzestrzeniania się HIV, a ostatecznie uratować życie wielu ludziom. Badanie HPTN 083 zostało sfinansowane wspólnie przez amerykański NIAID, należący do NIH, oraz ViiV Healthcare, a zostało przeprowadzone przez HPTN. Produkty badane zostały zapewnione przez ViiV Healthcare i Gilead Sciences.

Uzupełnieniem wniosków płynących z badania HPTN 083 będą wyniki kolejnego trwającego badania oceniającego bezpieczeństwo i skuteczność kabotegrawiru o przedłużonym działaniu w zapobieganiu zakażeniom wirusem HIV u aktywnych seksualnie kobiet (HPTN 084). Jak dotychczas do badania HPTN 084 zakwalifikowano ponad 3000 aktywnych seksualnie kobiet z siedmiu krajów afrykańskich. Badanie jest współfinansowane przez NIAID, ViiV Healthcare i Fundację Billa i Melindy Gatesów. ViiV Healthcare ma zamiar wykorzystywać dane z badania HPTN 083 na potrzeby przyszłych zgłoszeń regulacyjnych. Kabotegrawir nie został jeszcze nigdzie na świecie dopuszczony przez organy regulacyjne do stosowania w monoterapii w leczeniu lub profilaktyce zakażeń wirusem HIV.