Biotechnologia.pl
łączymy wszystkie strony biobiznesu
Żaluzje słoneczne w oku – spektakularne odkrycie polskich naukowców

Polscy naukowcy odkryli i opisali nowy mechanizm reakcji oka na światło, przypominający działanie żaluzji, za który odpowiedzialne są barwniki ksantofilowe obecne w siatkówce oka, jak m.in. luteina. Wyniki badań zostały opublikowane na łamach prestiżowego czasopisma naukowego „The Journal of Physical Chemistry”. Prace były finansowane przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej w ramach programu TEAM ze środków pochodzących z programu Inteligentny Rozwój (POIR).

Fot. Aktywność mechanizmu „żaluzji molekularnych” w oku człowieka zobrazowana jako eksponat w muzeum nauki, prof. Wiesław Gruszecki

Dotychczas sądzono, że dostosowywanie się oka do różnej intensywności światła odbywa się poprzez mechanizm zwężania oraz rozszerzania źrenicy, przypominający działanie przysłony fotograficznej. Badacze z Lublina właśnie udowodnili, że w oku człowieka funkcjonuje również inny ważny mechanizm regulacyjny, przypominający z kolei działanie okularów fotochromowych. Mechanizm ten dynamicznie osłabia intensywność światła docierającego do fotoreceptorów przy wysokich natężeniach, działając w przeciwnym kierunku przy niskim poziomie oświetlenia. W tę nieznaną dotychczas aktywność regulacyjną na poziomie molekularnym zaangażowane są bezpośrednio luteina oraz zeaksantyna – barwniki ksantofilowe obecne w siatkówce oka człowieka, w szczególności w jej centralnym obszarze zwanym plamką żółtą.

Badania przeprowadził międzynarodowy zespół badaczy pracujących pod kierunkiem prof. Wiesława Gruszeckiego z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, utworzony dzięki środkom przekazanym przez FNP w ramach grantu TEAM. – Badania trwały kilka lat. Ponieważ włożyliśmy w nie wiele, wiele pracy, bardzo cieszymy się, że zakończyły się sukcesem. Aktywność interdyscyplinarnego zespołu złożonego z fizyków, medyków oraz chemików, zarówno eksperymentalnych, jak i reprezentujących podejścia obliczeniowe, stworzyła unikalne możliwości badania mechanizmów molekularnych funkcjonujących w oku człowieka oraz poszukiwania odpowiedzi na pytania formułowane z perspektywy wielu dopełniających się obszarów poznawczych – mówi prof. Gruszecki.

Badacze pokazali, że ksantofile obecne w plamce żółtej oka, w odpowiedzi na zmiany intensywności światła, ulegają odwracalnej fotoizomeryzacji z konfiguracji molekularnej trans do cis, skutkującej zmianą orientacji tych barwników w błonach lipidowych. Co istotne, tego typu zmiana położenia w stosunku do płaszczyzny siatkówki oraz kierunku padających promieni powoduje radykalne zmiany pochłaniania światła przez tę grupę barwników. Przejawia się to przepuszczaniem większej liczby fotonów w kierunku fotoreceptorów, gdy poziom natężenia jest niski, oraz pochłanianiem promieniowania w warunkach jego nadmiernej intensywności. Aktywność ta chroni siatkówkę przed fotouszkodzeniami w warunkach silnego oświetlenia, ułatwiając jednocześnie widzenie barwne oraz precyzyjne przy stosunkowo słabym świetle. Jak podkreślają badacze, dodatkową, istotną cechą odkrytego mechanizmu jest jego bardzo krótki czas aktywacji (poniżej jednej tysięcznej sekundy) w stosunku do typowych reakcji źrenicy (czasy dłuższe niż 0,5 sekundy). Oznacza to, że ochrona fotoreceptorów włącza się automatycznie, zanim jeszcze dotrze do naszej świadomości informacja o zagrożeniu.

Co równie istotne, źrenica zwęża się jedynie do średnicy ok. 2 mm, pozostawiając niechronioną centralną część siatkówki, która jest odpowiedzialna za widzenie barwne oraz precyzyjne. Ochrona tego właśnie obszaru realizowana jest przez barwniki ksantofilowe oraz przez mechanizm regulacyjny porównany przez badaczy do „żaluzji” otwieranych i zamykanych na poziomie molekularnym w odpowiedzi na zmiany intensywności światła. Fakt, iż zasadniczym elementem aktywnym tych „żaluzji” są cząsteczki luteiny oraz zeaksantyny, które nie są syntetyzowane w organizmie człowieka, wskazuje na konieczność uwzględnienia ich w diecie tak, aby oczy służyły nam zarówno przy słabym, jak i intensywnym oświetleniu przez długie lata naszego życia. O skrajnie negatywnych skutkach niedoboru luteiny oraz zeaksantyny w diecie świadczy utrata widzenia spowodowana degeneracją plamki żółtej w siatkówce oka postępującą wraz z wiekiem (AMD, ang. Age-Related Macular Degeneration).

– Na szczęście w zadaniu komponowania diety oraz doboru właściwych produktów żywnościowych pomaga nam zmysł wzroku, na co wskazuje fakt, iż luteina i zeaksantyna, jako barwniki ksantofilowe, charakteryzują się ciepłą, zieloną lub żółtopomarańczową barwą – dodaje prof. Gruszecki. Wyjątkowo obfite w luteinę są ciemnozielone warzywa liściaste, w których obecność luteiny jest maskowana przez zielony barwnik – chlorofil. Do warzyw tych należą: szpinak, jarmuż, natka pietruszki, koperek i szczypiorek. Bogatym źródłem luteiny są również: brokuły, zielony groszek, dynia, cukinia i papryka. Spośród owoców najwyższe zawartości luteiny występują w nektarynkach, jeżynach i malinach. Najwięcej zeaksantyny znajduje się natomiast w kukurydzy, zielonym groszku i szpinaku.

Program TEAM jest realizowany przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej ze środków UE pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, oś IV: Zwiększenie potencjału naukowo-badawczego, Działanie 4.4 Zwiększanie potencjału kadrowego sektora B+R.

Źródła

fnp.org.pl 

KOMENTARZE
Newsletter