Podstawowym trendem inwestycyjnym ostatnich lat jest tworzenie laboratoriów w coraz wyższych klasach czystości, budowa tzw. Cleanroom.

Cleanroom

Praca z materiałami wrażliwymi wymaga zapewnienia stabilnego środowiska, w którym kontrolowane będą co najmniej:

• ilości wymian powietrza na godzinę,
• temperatura,
• wilgotność,
• nadciśnienie w pomieszczeniach,
• ilości cząstek o wielkościach mierzonych w mikronach,
• antystatyczność,
• czystość mikrobiologiczna.

Stworzenie i funkcjonowanie obszaru o tak wymagających parametrach środowiska, wymaga zbudowania kontrolowanej strefy czystej. Można to zadanie zrealizować tworząc typowy Cleanroom a więc zespół pomieszczeń z kaskadą ciśnień bądź instalując tzw. Cleanbox tj. najczęściej mobilną konstrukcję zapewniającą przede wszystkim czystość powietrza.

Dodatkowo instalując w strefie czystej stanowisko z nawiewem laminarnym można podwyższyć poziom czystości  na powierzchni blatu i zapewnić w prosty i skuteczny sposób  klasę czystości nawet do ISO 3. Podobnym rozwiązaniem są dygestoria. Jeśli chcemy kontrolować także np. poziom wilgotności i temperaturę można skorzystać z komory rękawicowej. Zarówno komory rękawicowe jak
i stanowiska z nadmuchem laminarnym mogą pracować jako samodzielne punkty bądź połączone
w linie zespoły urządzeń. Przy czym stanowisko z blatem laminarnym i komory rękawicowe służą przede wszystkim do odizolowania obiektu od otaczających go czynników zewnętrznych.
Nie zapewniają, więc swobody prac porównywalnej do np. Cleanroom i co więcej są często instalowane w pomieszczeniu czystym dla jedynie miejscowego podwyższenia czystości.

W środowiskach Cleanroom cząstki, które uwalniają się do otoczenia i unoszą
w powietrzu będą stanowić źródło kontaminacji, należy wiec wyeliminować wszelkie źródła zanieczyszczeń (pył, kurz, bakterie, opary chemiczne, itp.), także te pochodzące ze sprzętów instalowanych w strefie. Wszelkie przedmioty muszą być zaprojektowane w specjalny sposób (eliminacja powierzchni płaskich, szczelność, antystatyka) i zaaprobowane przez wykonawcę do pracy w konkretnym pomieszczeniu. Muszą także być w odpowiedni sposób użytkowane. Jest to istotne, ponieważ każdy przedmiot może pylić i generować zanieczyszczenia oraz zmieniać wartości temperatury i wilgotności. Istotna jest nawet ich lokalizacja wewnątrz pomieszczeń. Nie tylko podstawowe elementy konstrukcyjne strefy jak ściany, sufity, podłogi, śluzy ale także meble a nawet sprzęty biurowe muszą zostać zaaprobowane do  pracy w „Clean room” i w odpowiedni sposób użytkowane. 

Stałe zapewnienie czystości

Prawidłowe funkcjonowanie strefy wymaga nieustannego dbania o jej czystość. Zależnie od klasy strefy  należy ją wyposażyć w zestaw środków, umożliwiających realizację tego zadania, będą to np. :

- śluza higieniczna do dezynfekcji rąk i oczyszczania obuwia

- oczomyjki

- maty dekontaminacyjne

- rolki czyszczące

- ściereczki

- preparaty chemiczne.

Prawidłowe użytkowanie powyższych zasobów wymaga spełnieni szeregu procedur czyszczenia i specjalistycznego sprzątania. W tym zakresie trzeba zachować zgodność z normami a częstokroć zlecenie sprzątania zewnętrznemu podmiotowi będzie rozwiązaniem najkorzystniejszym, także z powodu korzyści ekonomicznych.

Badania jednoznacznie wskazują, że najważniejszą grupę zagrożeń stanowi obecność w strefie ludzi. Warunkiem niezbędnym do funkcjonowania strefy jest odpowiednio przeszkolony zespół pracowniczy (również służby utrzymania ruchu). Na program szkolenia składają się zwykle dwie grupy zagadnień – ogólne procedury obejmujące  zasad obecności człowieka w strefie czystej oraz szczególne procedury stworzone dla danej jednostki w oparciu o jej infrastrukturę i prowadzone procesy badawcze lub produkcyjne.

Ubrania i obuwie to także ważne elementy wyposażenia Cleanroom, są to bowiem czynniki w bezpośredni sposób wpływające na szereg elementów kluczowych dla jakości pracy i wartości badań.

Zależnie od klasy czystości i charakteru wykonywanych w nim zadań dobór odzieży musi uwzględniać co najmniej kilka podstawowych czynników:

- zapewnienie bezpieczeństwa pracy i ochrony pracowników, np.  przed zagrożeniami biologicznymi i chemicznymi.

- spełnienie norm zgodnie z wymogami prawa

- uwzględnienie specyficznych  warunków procesu badawczego lub produkcyjnego,

- jakość i pewność pomiarów bądź produkcji,

- metody konserwacji i prania odzieży (szczególnie istotne dla odzieży wysoce specjalistycznej np. clean room’owej gdzie ubiór stanowi jeden z krytycznych warunków skuteczności procesu i wymogów bezpieczeństwa),

- uwzględnienie dynamiki ruchów użytkownika i zapewnienie wygodnej, wielogodzinnej pracy.

Odzież do stref czystych, musi być prana w strefie czystej a więc w specjalnie zaprojektowanej do tego pralni, w przeciwnym razie bardzo szybko straci właściwości bakteriobójcze i antystatyczne a już z pewnością nie będzie mogła być wykorzystywana w strefach czystych. Specjalistyczny proces prania, odbywający się w pomieszczeniach o kontrolowanych parametrach środowiskowych, gwarantuje pełen monitoring zanieczyszczeń typu kurz i pył, niezbędny dla branży biotechnologicznej, elektronicznej, farmaceutycznej i pokrewnych.

Z niektórymi procesami technologicznymi związane są szczególne zagrożenia, np. wydzielające się dymy i opary o właściwościach szkodliwych dla zdrowia. Należy więc zapewnić skuteczne usuwanie dymów i oparów z pola roboczego oraz ciągłe odfiltrowywanie stałych i gazowych zanieczyszczeń powietrza. W zależności od potrzeb, wynikających ze skali procesu dobiera się urządzenia filtrujące bądź system pochłaniająco - filtrujący.

Podsumowanie

Należy pamiętać, że rozpoczęcie realizacji strefy wymaga przede wszystkim opracowania projektu (w praktyce kilku projektów: procesowego, architektonicznego, wentylacyjnego, itd.) i ścisłej współpracy wykonawcy ze zleceniodawcą. Po stronie wykonawcy projekt „Clean room” zwykle tworzony jest przez zespół inżynierów a każdy etap projektowania i wykonawstwa jest rejestrowany i akceptowany zgodnie z procedurami jakich wymagają liczne normy i standardy (np. ISO 14644, ISO 1822, GMP, wewnętrzne normy i procedury zakładowe). Konserwacja i utrzymanie źle zaprojektowanego „Clean room” szybko pochłonie większe sumy niż budowa strefy czystej z zastosowaniem przemyślanych rozwiązań.

Skonfigurowanie, skompletowanie, uruchomienie, szkolenia, a potem sprawowanie opieki serwisowej nad całością  tego może oczekiwać użytkownik i jest to niewątpliwie wygodne i efektywne rozwiązanie, które warto zlecić podmiotowi zdolnemu całościowo zrealizować projekt.

Jerzy Kustra

RENEX Cleanroom