Po pierwsze przez 10 miesięcy wiele gremiów twierdziło, że na COVID-19 chorują też bezobjawowi nosiciele. Teraz jednak okazuje się, że kiedy przedstawiciele firm biotechnologicznych twierdzą, że szczepionka chroni w jakimś procencie przed COVID-19, to znaczy, że chroni tylko przed objawami. Przynajmniej tak dane z USA definiują przypadki chorych „SARS-CoV-2 RT-PCR-positive symptomatic illness”. Nie sposób doszukać się danych dla Brazylii i Argentyny.

W firmach takich jak Moderna i Pfizer/BioNTech wiedzą już więc, że ich szczepionki nie chronią wielu zaszczepionych przed nosicielstwem. Szacują optymistycznie, że ochrona w tym aspekcie może wynosić około 50%. Nie wiadomo, na jakiej podstawie powstają te szacunki. Choroba COVID-19 w ogłoszeniach tych firm na temat skuteczności szczepień to więc objawy, a nie nosicielstwo. Wspomniano już o takim możliwym obrocie sprawy w tekście: „Czy każdy z infekcją SARS-CoV-2 jest chory na COVID-19?” Bardziej rozbudowane rozważania na ten temat można znaleźć w „Alergologii polskiej” w tekście: „Szczepionka przeciwko COVID-19 czy przeciwko zakażeniu SARS-CoV-2?”.

Jak bardzo jest to ważne? Nie chodzi tu tylko o krytykę kontrowersyjnej metody podnoszenia giełdowej wartości spółek. Ma to olbrzymie znaczenie praktyczne czy nawet etyczne. Przykładowo w czasie wyszczepiania może dojść do nieporozumienia. Osoby zaszczepione mogą uważać, że nie są w stanie się zakażać, a w konsekwencji być nosicielami, co nie będzie prawdą. Czy przypadkiem nie takim błędnym założeniem o ochronie przed zdolnością do roznoszenia SARS-CoV-2 zamierzają kierować się australijskie linie lotnicze, domagając się szczepień od wsiadających na pokład? Pomijam tu oczywiście możliwość mechanicznego roznoszenia SARS-CoV-2, przed którym żadna szczepionka, ani przechorowanie nie chronią.

Kolejna kontrowersja to brak umieszczenia przez Modernę w grupie badanej osób, które przeszły infekcję SARS-CoV-2 lub chorobę COVID-19 bezobjawowo. Na szczęście dla Polaków taka grupa była brana pod uwagę w przypadku szczepionki Pfizer/BioNTech. W przypadku Moderny oznacza to, że dla osób, które przeszły COVID-19 lub infekcję SARS-CoV-2 zagrożenie szczepienia nie jest znane. Nie sposób znaleźć danych o tym, jak osoby po przejściu infekcji czy choroby zareagują na szczepienie szczepionką Moderny. Niestety jest coraz więcej osób na świecie, które chorują w „szarej strefie” – cicho w domu. Te osoby nawet nie będą wiedziały, czy szczepionka Moderny jest dla nich bezpieczna, czy nie. Natomiast również w Polsce, z powodu braku testów seroprewalencji, obejmie w pierwszej kolejności szczepieniami również osoby, które mają już odporność na objawowy COVID-19, a być może nawet infekcję. Na marginesie można dodać, że testy PCR, które są z reguły stosowane w diagnostyce COVID-19, nie dadzą wyników pozytywnych w czasie działania ani szczepionki Moderny, ani Pfizer/BioNTech. Można napisać, że testy PCR nie dadzą wyników „fałszywie pozytywnych,” gdy ktoś traktuje test PCR jako kryterium infekcji.

Nie wiemy dokładnie, co będzie z testami antygenowymi. Po szczepieniu większość testów na wykrywanie przeciwciał da wyniki pozytywne. Jest to jednak oczywiście oczekiwane. Natomiast jeśli ktoś przeszedł COVID-19 i nie zrobił takiego testu czy ogólnie przeszedł tę chorobę/infekcję, „siedząc cicho w domu,” co jest ostatnio coraz częstszym podejściem, to po szczepieniu nie będzie wiedział, dlaczego ma przeciwciała – czy po chorobie, czy po szczepieniu i czy jest bezpieczny w czasie szczepienia szczepionką Moderny (tej nie planuje się stosować w Polsce). Sądząc po podobieństwie mechanizmu szczepionek Pfizer/BioNTech i Moderny (mRNA) prawdopodobnie szczepionka Moderny jest również dość bezpieczna w grupie osób, które przeszły COVID-19, ale należałoby zachować ostrożność.

Informacje od AstraZeneca powodują dalszą konsternację. Jedna dawka okazała się rzekomo lepsza niż dwie dawki tej szczepionki. Natomiast w grupie, która otrzymywała jedną dawkę, było bardzo mało osób po 55. roku życia. Biorąc pod uwagę, jaki jest procent osób bezobjawowo przechodzących infekcję SARS-CoV-2 wśród osób przed 55. rokiem życia, budzi to zmartwienia. Światowe dane na temat COVID-19 sugerują natomiast, że większość osób, które przeszły objawowo COVID-19, są przez jakiś czas chronione nie tylko przed objawową chorobą, ale również przed zakażeniem. Sugeruje to, że przejście choroby objawowej daje większą skuteczność niż przejście szczepień pod względem zdolności ochrony przed roznoszeniem SARS-CoV-2. Nie da się tego powiedzieć o osobach, które przeszły infekcję SARS-CoV-2 bezobjawowo. Mogą one prawdopodobnie zakażać się ponownie. Nieuwzględnianie tego problemu jest częstym błędem zwolenników szybkiego nabywania odporności stadnej wśród młodych osób.

Dodatkowy problem – specjalistyczny. Firmy, które wygrywają wyścig, występują o zgodę na wejście do lecznictwa w warunkach zagrożenia (emergency COVID-vaccine approvals). Wydanie takiej zgody oznacza utrudnienie dla ich konkurencji. Od tego momentu, aby wejść na rynek, trzeba wykazać wyższą skuteczność czy jakąś przewagę w stosunku do istniejących produktów. Ponadto, rodzi to problemy w tworzeniu grup placebo. Włączanie do grup placebo po wydaniu powyższej zgody oznacza dla takich osób wykluczenie z możliwości szczepienia zarejestrowanym produktem. Jest to wymaganie od nich narażenia się na chorobę przez długi czas. Z drugiej strony bez takich grup utrudnione byłyby badania nad efektami odległymi szczepień.

Ostatni problem to logistyka. Szczepionka Pfizer/BioNTech wymaga transportu w temperaturze powierzchni suchego lodu i zamrażarek niskotemperaturowych (od -70^oC). Do tego wymaga drugiego szczepienia dokładnie 21. dnia od otrzymania pierwszej dawki. W Polsce nie jesteśmy na to przygotowani. W USA za to działanie odpowiada armia w specjalnie koordynowanym programie (Operation Warp Speed).

Sytuacja dotycząca COVID-19 w Polsce jest fatalna. Liczba ofiar z diagnozą COVID-19, jak również z tą chorobą, ale bez diagnozy i kolejnych osób, które nie mają COVID-19, ale umierają z powodu obciążenia ochrony zdrowia, jest gorsza niż na świecie. Szczepionka może przynieść szybką poprawę sytuacji. Na szczęście Pfizer/BioNTech uwzględnił w grupie badanej osoby, które chorowały na COVID-19, co zwiększa gwarancje bezpieczeństwa. Natomiast powinno się szczerze powiedzieć, że duży procent zaszczepionych może być roznosicielami SARS-CoV-2, co przyznają przedstawiciele np. Moderny. Przyznaje to również Uğur Şahin, jeden z odkrywców szczepionki z BioNTech. Udział osób zaszczepionych wzmiankowanymi szczepionkami w odporności zbiorowej (herd immunity) nie jest więc znany. Fakt, że część z zaszczepionych może po infekcji środowiskowym SARS-CoV-2 zostać roznosicielami powinno się uzmysłowić w czasie wyszczepiania.

Reasumując, w Polsce po oficjalnym zatwierdzeniu bezpieczeństwa i skuteczności szczepionki Pfizer/BioNTech warto się prawdopodobnie szczepić, jeśli jest się w grupie ryzyka. Należy jednak mieć świadomość, że nadal można zostać roznosicielem. Chyba że Pfizer/BioNTech opublikują, że jest inaczej, ale na razie się na to nie zanosi.

Autor: Piotr Rieske, diagnosta laboratoryjny, współzałożyciel spółek Celther Polska i Personather, profesor tytularny, kierownik Zakładu Biologii Nowotworów na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi