Diagnostyka chorób metabolicznych

Genetyczne schorzenia metaboliczne, takie jak np. fenyloketonuria, są dziedziczone w sposób autosomalny recesywny, co oznacza, że ich wystąpienie u danej osoby jest konsekwencją obecności allelu warunkującego chorobę u obojgu rodziców. Tak jak wspomniano wyżej, ogólna częstość występowania tych schorzeń to 1:2500 żywych urodzeń. Warto jednak podkreślić, że nawet 1 na 500 osób może być nosicielem genu na jedną z wybranych chorób metabolicznych.

Diagnostyka tych chorób jest niezwykle trudna, bo objawy są wysoce niespecyficzne i łatwo mogą zostać pomylone z innymi popularnymi schorzeniami. Do podstawowych narzędzi diagnostycznych należą: badania przesiewowe, badania biochemiczne i badanie moczu. W przypadku nieco bardziej specyficznych jednostek chorobowych, takich jak choroby spichrzeniowe glikogenu, koniecznie jest wykonanie biopsji. Natomiast najbardziej zaawansowaną metodę diagnostyczną są badania genetyczne.

Najpopularniejsza genetyczna choroba metaboliczna – fenyloketonuria

Zgodnie z danymi statystycznymi, częstość występowania fenyloketonurii w Polsce wynosi ok. 1:7000 żywych urodzeń, a podstawowym narzędziem diagnostycznym jest test przesiewowy noworodków, który wykonuje się w pierwszych dniach życia dziecka. Jest to test Guthriego, który umożliwia wykrycie zbyt wysokiego stężenia fenyloalaniny we krwi noworodka. Za rozwój choroby najczęściej odpowiada mutacja chromosomu 12., czego konsekwencją jest brak aktywności hydroksylazy fenyloalaninowej, która bierze udział w przekształcaniu fenyloalaniny do tyrozyny. U znacznie mniejszej grupy chorych przyczyną są mutacje w obrębie innych genów, np. dotyczących tetrahydrobiopteryny (BH4). Ostatecznie w tej jednostce chorobowej dochodzi do gromadzenia nadmiernych ilości fenyloalaniny i jej metabolitów w płynach ustrojowych i krwi. Dochodzi także do jednoczesnego niedoboru tyrozyny. Taki stan negatywnie wpływa na rozwój neurologiczny i przyczynia się do nieodwracalnych zniszczeń w układzie nerwowym pacjenta.

Podstawową metodą leczenia choroby jest odpowiednia dieta i regularna kontrola stężenia fenyloalaniny we krwi. Zalecane stężenie powinno wynosić od 120 do 360 μmol/l krwi (2-6 mg/dl). Pomiar powinien być wykonywany minimum raz w miesiącu. Wspomniana wcześniej dieta, to tzw. dieta niskofenyloalaninowa, którą należy stosować przez całe życie. W tym modelu żywienia wyklucza się wiele produktów spożywczych, takich jak: mięso, ryby, jaja czy nabiał. Z tego względu konieczne jest uzupełnianie codziennego żywienia specjalnymi preparatami żywności medycznej oznaczone symbolem “PKU” – tzw. żywność PKU. Więcej o fenyloketonurii dowiecie się tutaj.

Pozostałe genetyczne choroby metaboliczne

Galaktozemia to również dobrze poznana jednostka chorobowa, którą zalicza się do chorób metabolicznych o podłożu genetycznym. Za rozwój choroby odpowiada zaburzenie szlaku przemian galaktozy. Najpopularniejsza, tzw. postać klasyczna galaktozemii, związana jest z niedoborem enzymu GALT, a najczęstszą mutacją jest zmiana w chromosomie 9., w 13. prążku ramienia krótkiego (65% chorych). Przyczynia się ona do całkowitego braku aktywności enzymatycznej.

Diagnozując galaktozemię, konieczne jest badanie aktywności enzymu GAL-1-PUT (GALT) przez fluorescencyjny test punktowy Beutlera oraz oznaczenie ilościowe GALT w erytrocytach. Przebieg choroby jest różny w zależności od rodzaju schorzenia. Galaktoza i inne metabolity mogą gromadzić się w hepatocytach oraz elementach morfotycznych krwi, co prowadzi do ich uszkodzenia. Ponadto, wpływają one na pracę jajników, nerek oraz zmysł wzroku. W galaktozemii, w zależności od rodzaju schorzenia, czasami konieczne jest leczenie farmakologiczne. Niezbędne jest także wsparcie dietetyczne, które polega na wyeliminowaniu galaktozy z diety, co w praktyce oznacza dietę np. bezmleczną.

Poziom realizacji zaleceń terapeutycznych

Diagnoza genetycznej choroby metabolicznej to niewątpliwie ciężkie przeżycie. Pacjenci, a przede wszystkim ich opiekunowie, są szkoleni przez wyspecjalizowany personel medyczny i mają świadomość, że schorzenia te są nieuleczalne. Wiedzą oni, że stosowana dieta stanowi jedno z podstawowych narzędzi terapeutycznych i jest niezbędna do końca życia.

Dla wielu opiekunów może być to wyzwanie. Jak pokazują badania, sama znajomość zasad żywienia nie przesądza o sukcesie. Przykładowo w badaniu Morawskiej i wsp., które dotyczyło osób chorych na fenyloketonurię, wykazano, że nawet 68% dorosłych i blisko 20% młodzieży nie stosowała zaleceń dietetycznych. Dodatkowo, jak się okazuje, nawet stosowanie się do zalecanej terapii, nie przesądza o prawidłowo zbilansowanej diecie. W badaniu Kowalik i wsp. wykazano, że nawet jeśli pacjenci z chorobą syropu klonowego stosują zalecaną im dietę, to zawiera ona zbyt niskie ilości składników mineralnych, takich jak żelazo, cynk i miedź, a także witamin: B1, B2, niacyny i witaminy C. Podobnych obserwacji dokonuje się także w dietach stosowanych w fenyloketonurii i galaktozemii. Dlatego potrzebne są innowacyjne narzędzia wspierające chorych i ich opiekunów. W przypadku większości chorób metabolicznych życie pacjentów jest znacznie utrudnione, ale jeśli towarzyszy im prawidłowa terapia i wczesna diagnoza, to jakość życia może utrzymywać się na możliwie wysokim poziomie.