Jagody Maqui – występowanie i charakterystyka

Maqui (Aristotelia chilensis [Molina] Stuntz, Elaeocarpaceae) to rodzimy, wiecznie zielony krzew o wysokości od 4 do 5 metrów, rosnący w lasach strefy umiarkowanej środkowego i południowego Chile oraz zachodniej Argentyny. Te niewielkie drzewka produkują małe ciemnofioletowe, prawie czarne jagody o średnicy ok. 5 milimetrów, które zbierane są raz w roku, od listopada do lutego. Owoce maqui zawierają znacznie więcej miąższu niż inne regionalne jagody. Ich smak jest często opisywany jako cierpki, ale także słodki i świeży. Wyglądem przypominają polskie jagody. Dawniej w medycynie ludowej na obszarach wiejskich Chile liście i jagody stosowane były w leczeniu bólu gardła i nerek, obniżaniu gorączki, stanach zapalnych i niestrawnościach, a sproszkowane, suszone liście stosowano jako okład przyspieszający gojenie się ran.

Maqui są znane na całym świecie ze względu na swoje niezwykłe właściwości przeciwutleniające. Dowodem na duże zainteresowanie właśnie tymi owocami są coraz częściej pojawiające się doniesienia naukowe. Często w publikacjach owoce Aristotelia chilensis porównywane są do innych owoców jagodowych (np. acai, goji, aronii, bzu czarnego), jednak to właśnie maqui wyróżniają się znacznie większą zawartością związków bioaktywnych i uznawane są za jedne z najzdrowszych. Wykazano, że maqui posiadają szczególnie wysoki potencjał antyoksydacyjny, gdyż zawierają dużo antocyjanów, flawonoidów, garbników, kwasów fenolowych, stylbenów.

Badania naukowe jednoznacznie wskazują na wysoką bioaktywność ekstraktów z jagód maqui i ich prozdrowotny potencjał, który związany jest m.in. ze zdolnością hamowania utleniania lipoprotein, przeciwdziałaniem fotostarzeniu skóry, działaniem przeciwdrobnoustrojowym i przeciwnowotworowym, ochroną antyhemolityczną, zapobieganiem miażdżycy, ochroną kardiologiczną, kontrolą otyłości, hamowaniem adipogenezy i objawów cukrzycy. Coraz częściej mówi się, że jagody maqui mogą pełnić funkcję żywności funkcjonalnej.

Zawartość polifenoli, skład chemiczny

To właśnie wysoka zawartość polifenoli determinuje maqui jako jedne z najzdrowszych owoców. Dostępne są liczne doniesienia naukowe, gdzie badano całkowitą zawartość polifenoli w jagodach maqui. Stosuje się różne metody oznaczania, jednak należy pamiętać, że na parametr ten mogą mieć wpływ różne czynniki, tj. stopień dojrzałości owocu, termin zbioru, klimat, warunki przechowywania. Niezależnie od pewnych rozbieżności w wynikach badań wykazywano, że jagody maqui są bardzo dobrym źródłem polifenoli.

W badaniach nad aktywnością biologiczną jagód maqui potwierdzono ich silne właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne. Przeciwutleniacze to substancje, które neutralizują reaktywne formy tlenu, zapobiegając uszkodzeniom oksydacyjnym komórek i tkanek. Jagody maqui mają zdolność absorbowania rodników tlenowych, hamowania oksydazy ksantynowej i redukcji wewnątrzkomórkowego stresu oksydacyjnego. Aktywność przeciwutleniającą zawdzięczają głównie frakcji polifenolowej, w szczególności związkom na bazie antocyjanów, które stanowią ponad 80% wszystkich polifenoli. Wykazano, że spośród wszystkich polifenoli antocyjany mają silne działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne.

Dotychczas w jagodach maqui zidentyfikowano m.in. kwasy fenolowe, tj. kwas galusowy, protokatechowy i elagowy oraz wolne flawonoidy (mirycetynę i kwercetynę). Wyniki badań wskazują na szerokie działanie biologiczne polifenoli i antocyjanów, m.in. działanie przeciwzapalne, przeciwcukrzycowe, hamujące lipogenezę, redukujące stres oksydacyjny. W maqui wykazano również obecność antocyjanów – pochodnych delfinidyny i cyjanidyny. Delfinidyna to antocyjanina warunkująca niebieską i czerwoną barwę niektórych rodzajów winogron, jagód i porzeczek. Dominującymi antocyjanami charakteryzującymi maqui są pochodne delfinidyny, tj. delfinidyno-3-glukozyd oraz delfinidyno-3,5-diglukozyd i delfinidyno-3-sambubiozyd.

W przeprowadzonych dotychczas badaniach zidentyfikowano bogaty skład chemiczny maqui, głównie kwasy tłuszczowe i ich estry. Wykazano, że znacznie większy udział ma frakcja lipidowa nienasyconych kwasów tłuszczowych, m.in. kwas oleinowy, palmitynowy, α-linolenowy, stearynowy, 9,12-oktadekadienowy, ester etylowy kwasu linolowego, ester etylowy kwasu oleinowego. Zidentyfikowane zostały również inne związki, tj. monoglicerydy, fenole, węglowodany, fenylopropenoidy, fitosterole, m.in. β-sitosterol, kampesterol, sitostanol i kampestanol. β-sitosterol jest prawdopodobnie najbardziej rozpowszechnionym sterolem roślinnym, który ma obiecujące działanie przeciwcukrzycowe i przeciwutleniające.

Właściwości fotoprotekcyjne i potencjalne zastosowanie w kosmetologii

Powszechnie wiadomo, że ekspozycja na promieniowanie UV, zwłaszcza UVB, powoduje wiele niekorzystnych skutków dla skóry, w tym fotostarzenie, stany zapalne, fotoimmunosupresję i fotokancerogenezę. Dotychczas przeprowadzono kilka badań wskazujących na skuteczność zastosowania delfinidyny jako substancji chroniącej skórę przed niekorzystnymi skutkami promieniowania ultrafioletowego. W badaniach wykazano, że jagody maqui mają zdolność hamowania śmierci komórek fotoreceptorów poprzez blokowanie wytwarzania reaktywnych form tlenu oraz hamowanie produkcji tlenku azotu. Uważa się również, że przeciwstawiając się stresowi oksydacyjnemu, ekstrakty z jagód maqui mogą być skutecznym środkiem terapeutycznym chroniącym przed uszkodzeniami wywołanymi promieniowaniem UVB. W kilku badaniach odnotowano potencjalne korzyści z doustnego podawania lub miejscowego stosowania różnych polifenoli, które zapobiegają lub leczą choroby skóry (np. fotouszkodzenia skóry) u zwierząt i ludzi. Ze względu na ich właściwości przeciwzapalne i działanie fotochemoprewencyjne (takie jak naprawa DNA i działanie przeciwutleniające) sugerowano, że polifenole odgrywają alternatywną rolę lub wzmacniają działanie filtrów przeciwsłonecznych.

Do tej pory przeprowadzono nieliczne badania, w których wykazano właściwości fotoprotekcyjne ekstraktu z jagód maqui, wykorzystując hodowle komórek skóry. W badaniu z wykorzystaniem hodowli ludzkich keratynocytów (HaCaT) uzyskano efekt cofnięcia uszkodzeń spowodowanych promieniowaniem UVB. Stwierdzono, że nastąpiła poprawa aktywności endogennych czynników antyoksydacyjnych, tj. dysmutazy ponadtlenkowej, katalazy, glutationu, jak również zredukowane zostało wytwarzanie tlenu azotu. Wykazano też, że miejscowe leczenie ekstraktem maqui zwiększyło zdolność przeciwutleniającą i osłabiło peroksydację lipidów u myszy narażonych na promieniowanie UVB (nastąpił spadek poziomu interleukiny (IL)-6 i czynnika martwicy nowotworu-α). W badaniu in vitro, którego celem była ocena potencjalnego działania fotoprotekcyjnego ekstraktów z jagód maqui na fibroblasty ludzkiej skóry (NHSF) narażonej na promieniowanie UV, wykazano, że zastosowanie wodnego ekstraktu skutkowało znaczącym wzrostem żywotności komórek NHSF po naświetlaniu promieniowaniem UV. Szczególne właściwości antyoksydacyjne i fotoprotekcyjne jagód maqui mogą zostać wykorzystane w celu przygotowania środków do zewnętrznego stosowania na skórę, szczególnie w celu prewencji fotostarzenia.

Autorka: Dr n. med. Marta Wacewicz-Muczyńska, wykładowca akademicki, kierownik Zakładu Kosmetologii Specjalistycznej Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku; kosmetolog, właściciel gabinetu Skin Studio w Białymstoku