Proces powstawania zmian chorobowych jest zależny od wielu czynników ściśle ze sobą powiązanych. Do najistotniejszych z nich należą:

- nieprawidłowe różnicowanie komórek naskórka w obrębie mieszka włosowego i ich nieprawidłowe złuszczanie. Zaburzenia takie prowadzą do zaczopowania ujścia gruczołu łojowego i powstania pierwotnej zmiany w trądziku – mikrozaskórnika,

-  nadmierna produkcja łoju lub łojotok,

- kolonizacja mieszków włosowych i przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych przez bakterię Propionibacterium acne,

-  zapalenie i indukcja odpowiedzi immunologicznej.

Z mikrozaskórnika powstają wszystkie pozostałe wykwity spotykane w trądziku, w tym: niezapalne (zaskórniki zamknięte i otwarte) oraz zapalne (grudki zapalne, krosty, guzki, guzy i cysty).

Łagodne zmiany trądzikowe można leczyć działając zewnętrznie, bezpośrednio na miejsca chorobowo zmienione. Do tego celu stosuje się różnorodne kremy, maści, płyny czy żele, które zawierają substancję o działaniu antybakteryjnym, wysuszającym bądź prozapalnym. Jednak w przypadku odmian choroby o wyjątkowo intensywnym przebiegu konieczne jest zastosowanie leczenia ogólnego. W tym przypadku najczęściej stosowane są leki doustne. Największą popularnością cieszą się specyfiki, których substancją czynną  jest pochodna witaminy A – izotretynoina.

Izotretynoina jest jednym z trzech izomerów geometrycznych kwasu retinowego, będącego najbardziej utlenioną formą retinolu. Związek ten zaliczany jest do naturalnie występujących retinoidów. Cząsteczki zaliczane do tej grupy charakteryzują się zdolnością do wiązania receptorów jądrowych i w konsekwencji wpływania na poziom ekspresji poszczególnych genów.

Działanie izotretynoiny w leczeniu trądziku opiera się na jego wpływie na proliferację i różnicowanie się komórek. Przyspiesza on wymianę zewnętrznych warstw naskórka i złuszczanie martwych komórek. Dzięki temu hamuje rogowacenie ujść gruczołów łojowych, prowadzi do usuwania dojrzałych zaskórników oraz supresji formowania nowych. Związek ten ogranicza również wydzielanie łoju. Dodatkowo dzięki wywieranemu działaniu na układ immunologiczny redukuje istniejące zmiany zapalne. Tak skumulowany efekt sprawia, że izotretynoina jest wyjątkowo skuteczna w zwalczaniu nawet najcięższych odmian choroby i obecnie jest podstawowym składnikiem większości leków stosownych w terapii przeciwtrądzikowej. Efekty jej stosowania są spektakularne i można je zauważyć już po kilku tygodniach leczenia.

W dermatologii związek ten wykorzystuje się również w leczeniu łuszczycy, łupieżu czerwonego mieszkowego, choroby Dariera, rybiej łuski i innych zaburzeń rogowacenia, pierwotnie skórnych chłoniaków T-komórkowych, a także w łojotoku.  Niestety izotretynoina bardzo często powoduje skutki uboczne. Wśród nich należy wyróżnić efekty teratogenne, zaburzenia czynności wątroby i gospodarki lipidowej, zaburzenia psychiczne (od niewielkiego obniżenia nastroju po psychozy, myśli i próby samobójcze), bóle mięśniowe, zmiany kostne, hiperostozę, a nawet zaburzenia oczne (suchość i zapalenie spojówek, rogówki i powiek, światłowstręt).

Podczas badań przeprowadzonych na grupie niemal 1500 pacjentów przyjmujących izotretynoinę najczęstszymi działaniami niepożądanymi były zmiany skórne, a zwłaszcza zapalenie czerwieni wargowej. Wśród objawów skórnych wymienia się ponadto wyprysk, rumień, suchość, łuszczenie się, nadmierną urażalność i świąd skóry, kruchość paznokci, łysienie, suchość błony śluzowej i krwawienie z nosa oraz suchość i podrażnienie spojówek oczu. Przez zmianę mikrośrodowiska izotretynoina wpływa także na florę bakteryjną skóry i ogranicza kolonizację przez Propionibacterium acnes, co wiąże się ze zwiększeniem częstości występowania zakażeń gronkowcem złocistym oraz przerostem flory komensalnej, mogącym skutkować zmianami skórnymi przypominającymi łojotokowe zapalenie skóry.

Działania niepożądane w większości przypadków są zależne od dawkowania i na ogół ustępują po zmniejszeniu dawki lub odstawieniu preparatu. Niemniej jednak już sama decyzja o rozpoczęciu leczenia tym specyfikiem powinna być w pełni świadoma i podejmowana jedynie w sytuacjach ostatecznych. Równie ważna jest ścisła, regularna, a przede wszystkim prowadzona pod okiem lekarza, kontrola przebiegu terapii.

Małgorzata Hałat-Łaś