Najpowszechniejszymi a zarazem najprostszymi metodami pozyskania ekstraktu z materiału roślinnego jest tłoczenie mechaniczne oraz tradycyjna ekstrakcja rozpuszczalnikowa. Obie z nich niosą za sobą dość istotne niedogodności. Wydajność otrzymania produktu finalnego w wyniku tłoczenia mechanicznego jest niska (60-80%). Ponadto rozdrabnianie surowca powoduje wzrost aktywności enzymów, które mogą wywołać niepożądane reakcje enzymatyczne, a atmosfera tlenowa niesie za sobą duże ryzyko utleniania oleju. Ekstrakcja rozpuszczalnikowa, mimo iż jest procesem wydajniejszym (95-99%), może prowadzić do zanieczyszczenia produktu szkodliwymi związkami organicznymi. Wysoka temperatura procesu (do 100oC) może powodować przegrzanie oleju i utratę cennych substancji bioaktywnych. Poza tym, nie jest to proces przyjazny środowisku.
Alternatywą dla wyżej opisanych metod są innowacyjne metody ekstrakcji. Są to: ekstrakcja wspomagana ultradźwiękami, ekstrakcja wspomagana mikrofalami, ekstrakcja przy użyciu płynu w stanie nadkrytycznym, ekstrakcja enzymatyczna oraz ekstrakcja micelarna.
Ekstrakcja rozpuszczalnikowa wspomagana ultradźwiękami (ang. Ultrasound-assisted extraction - UAE) polega na umieszczeniu próbki stałej lub półstałej wraz z ekstrahentem w łaźni ultradźwiękowej lub na zastosowaniu sondy generującej ultradźwięki. Działanie fal ultradźwiękowych powoduje falowe zmiany ciśnienia, które w znaczny sposób przyspieszają proces ekstrakcji. Znaczącym zjawiskiem w ułatwieniu ekstrakcji jest w tym wypadku kawitacja, czyli powstawanie i zanikanie pęcherzyków parowo-gazowych, które pękając generują wysokie ciśnienie oraz temperaturę, co wspomaga penetrację rozpuszczalnika. Zaletą tej metody jest krótki czas trwania procesu, wynoszący od 10 minut do 1 godziny, możliwość prowadzenia procesu w temperaturze pokojowej, wysoka rozpuszczalność i dyfuzja rozpuszczalnika. Proces niesie za sobą też pewne niedogodności. Konieczność odseparowania powstałego ekstraktu od pozostałości powoduje wzrost energochłonności procesu, a kawitacja może powodować powstawanie reaktywnych składników, powodujących zmiany w składzie otrzymanego produktu [1,2].
Ekstrakcja rozpuszczalnikowa wspomagana promieniowaniem mikrofalowym (ang. Microwave
Assisted Extraction – MAE) jest procesem wykorzystującym pochłanianie energii mikrofalowej przez substancje chemiczne do wyodrębnienia ekstraktu z surowca. Materiał wraz z rozpuszczalnikiem, należącym do substancji organicznych umieszczany jest w naczyniu generującym promieniowanie mikrofalowe, w którym temperatura dochodzi nawet do 190oC. Energia wpływa na poruszanie się jonów i dipoli w polu elektromagnetycznym, co powoduje wytworzenie ciepła, na skutek czego rośnie efektywność procesu. Warunkiem doboru rozpuszczalnika jest jego niezerowy moment dipolowy. Po zakończeniu procesu, konieczna jest separacja produktu oraz ochłodzenie naczynia. Efektywność tej metody ekstrakcji jest wysoka biorąc pod uwagę krótki czas procesu, jednakże wysoka temperatura, która może doprowadzić do rozkładu produktu, użycie substancji organicznych oraz konieczność odseparowania produktu od pozostałości ekstrakcyjnych wykazuje wady ekstrakcji wspomaganej mikrofalami [3,4].
Ekstrakcja płynem nadkrytycznym (ang. Supercritical Fluid Extraction – SFE) wykorzystuje gaz 
(głównie dwutlenek węgla), który znajduje się ponad ciśnieniem krytycznym i temperaturą krytyczną dzięki czemu wykazuje właściwości pomiędzy cieczą a gazem. Ciśnienie i temperatura procesu jest ściśle określona, a manipulacja tych parametrów umożliwia dużą selektywność i dopasowanie ich do pozyskania produktu z rożnych surowców. Zastosowanie dwutlenku węgla w stanie nadkrytycznym nie wymaga dużych temperatur, co pozwala zachować wysoką jakość i skład oleju. Brak dostępu tlenu zapobiega zachodzeniu niekorzystnych procesów oksydacyjnych. Zaletę stanowi również łatwość w odseparowaniu ekstrahenta od produktu oraz zachowanie naturalnego zapachu oleju. Metoda ta jest w pełni bezpieczna i przyjazna dla środowiska, a produkt końcowy charakteryzuje się czystością i niezmienionym składem z zachowaniem cennych substancji biologicznie aktywnych [5,6].
Ekstrakcja micelarna (ang. Micelar Mediated Extraction – MME) polega na zastosowaniu wodnego roztworu związku powierzchniowo czynnego jako rozpuszczalnika. Budowa micel, których wnętrze posiada właściwości hydrofobowe z powodzeniem umożliwia solubilizację pożądanego składnika. Sposób ten umożliwia tworzenie agregatów, które z łatwością będą przenikać przez błony półprzepuszczalne, dzięki czemu uzyskany produkt może być bezpiecznie zastosowany jako składnik kosmetyków lub farmaceutyków [7].
Ekstrakcja enzymatyczna jest metodą opierającą się na wykorzystaniu odpowiednio dobranych enzymów do pozyskania ekstraktu. Jest to proces biologiczny, więc produkt ekstrakcji będzie w 100% naturalny. Problemem tej metody jest dobór odpowiednich enzymów, które umożliwią wyodrębnienie pożądanego składnika. Ponadto, ich aktywność jest ściśle uzależniona od temperatury i pH środowiska. Parametry te muszą być ustalone i ściśle przestrzegane podczas procesu. Metoda ta jest całkowicie ekologiczna, a otrzymany produkt posiada wysoką jakość i czystość, lecz ustalenie odpowiednich parametrów oraz czas i kosztowność stanowią negatywne strony ekstrakcji enzymatycznej [8].
Natalia Kulik
KOMENTARZE