Oleje i tłuszcze roślinne stanowią ważny element w tworzeniu nowych formulacji, zarówno w przemyśle kosmetycznym jak i farmaceutycznym.  Istotne  jest, by były one w pełni zgodne ze ścisłymi standardami dotyczącymi bezpieczeństwa ich pozyskiwania i konfekcjonowania.

W ostatnich latach coraz głośniej słychać  o zjawisku fałszowania olejów i tłuszczów, które spowodowane jest głównie względami ekonomicznymi. Aby ustrzec się przed nieświadomym zakupem olejów i tłuszczów o niższej cenie lecz i niższej  jakości należy zapoznać się z metodami potwierdzania autentyczności olejów i tłuszczów.

Oleje i tłuszcze rafinowane

Głównym składnikiem surowych olejów i tłuszczów (uwodornionych olejów płynnych o zmniejszonej liczbie jodowej)  są stanowiące około 99% trójglicerydy  (TAG). Trójglicerydy składają się z trzech kwasów tłuszczowych zestryfikowanych na cząsteczce glicerolu.  Najpowszechniej występującymi kwasami  w olejach i tłuszczach roślinnych niewątpliwie jest kwas stearynowy, oleinowy, linolowy oraz linolenowy.  Do pozostałych składników, kluczowych  w określeniu jakości surowców jest frakcja niezmydlalna wolne kwasy tłuszczowe oraz lipidy polarne. Frakcja niezmydlalna w nierafinowanych olejach i tłuszczach bogata jest w tokoferole (α-tokoferol β-tokoferol δ-tokoferol γ-tokoferol),fitosterole (Campesterol β-Sitosterol Stigmasterol Brassicasterol ), a także węglowodory ( skwalen, karoten) i polifenole (hydroksytyrosol, oleuropeina). Tokoferole są silnymi naturalnymi antyoksydantami chroniącymi organizm przed nadmiarem wolnych rodników w przemianach metabolicznych, natomiast fitosterole, czyli sterole roślinne należą do substancji aktywnych zarówno pod względem biochemicznym, jak i farmakologicznym.

Proces rafinacji

Pozyskiwanie surowych olejów i tłuszczów z oczyszczonych nasion lub odpowiednio przygotowanego miąższu z owoców  może odbywać się na cztery sposoby: poprzez ekstrakcję rozpuszczalnikową, odwirowanie, tłoczenie prasą mechaniczną.

Oleje nierafinowane pozyskiwane są wyłącznie za pomocą metod mechanicznych, w warunkach nie powodujących zmian jego właściwości z zachowaniem odpowiednio niskiej temperatury. Nie może ona przekraczać 40 - 50^oC, a w przypadku oleju typu extra vergine – 27^oC. 

Jednak w przemyśle kosmetycznym bardziej cenione są oleje rafinowane, które charakteryzuje całkowicie obojętny zapach, smak, a także jasnosłomkowa barwa. „Surowe” oleje poddaje się procesowi rafinacji także w celu poprawy ich jakości, poprzez usuwanie śladowych ilości wody, zanieczyszczeń oraz metali. Proces dodatkowo wpływa na poprawę stabilności olejów i tłuszczów, dzięki eliminacji lipaz i nadtlenków. Niestety, jak każdy proces przeróbkowy, także rafinacyjny wiąże się z nie zawsze korzystną zmianą składu surowców. Zmniejsza się  ilość frakcji niezmydlalna, z jednoczesnym wytwarzaniem tłuszczów trans.

Rafinowanie olejów przebiega w kilku etapach:

• Odgumowanie (odśluzowanie, odszlamowanie) – etap usuwanie śluzów oraz  fosfolipidów poprzez hydratację słabym roztworem kwasu fosforowego.
• Neutralizacja (odkwaszanie, destylacja) – etap  usuwania  wolnych kwasów tłuszczowych związkami alkalicznymi.
• Rozjaśnienie ( odbarwienie, bielenie) – pozbawienie oleju barwników oraz związków polarnych poprzez zjawisko adsorpcji przez węgiel aktywny, tlenek glinu lub ziemię bielącą.
• Dezodoryzacja (odwanianie) - etap destylacji z parą wodną w temperaturze 200 - 300^oC pozbawiający zapachu i smaku, usuwania niższych kwasów tłuszczowych, ketonów i aldehydów.
• Schładzanie.

Fałszowanie olejów i tłuszczów. Metody sprawdzania

Fałszowanie olejów to nic innego jak mieszanie droższych olejów z ich tańszymi odpowiednikami. Taki zabieg  ma na  celu obniżenie kosztów produkcji. Powodem może być również  chęć zamaskowania  gorszej jakości oleju niż deklarowana. Aby zapewnić odpowiednią jakość olejów  i  całkowite bezpieczeństwo zdrowotne konsumenta, ustalono szereg regulacji prawnych i norm, a także opracowano  wiele metod wykrywania zafałszowanych olejów i tłuszczów. Do takich metod należą m.in.: metody fizykochemiczne, chromatograficzne, izotopowe, spektralne, elektroforetyczne,  immunologiczne i biologii molekularnej.

Najszybszymi i najtańszymi metodami jest analiza podstawowych parametrów surowca, takich jak: współczynnik załamania światła, gęstość względna, kwasowość, zawartość białka, tłuszczu oraz węglowodorów.  W przypadku tłuszczów roślinnych ważna jest temperatura topnienia, która stanowi ocenę stopnia nasycenia/nienasycenia ich kwasów tłuszczowych.

 Jednak coraz częściej stosowane są bardziej dokładne i nowoczesne metody chromatograficzne oraz spektralne. Metody chromatograficzne ze względu na układ faz można podzielić na: chromatografię gazową (GC), cieczową (LC), fluidalną (SFC) oraz cienkowarstwową (TLC). Za pomocą chromatografii gazowej możliwe jest oznaczanie estrów metylowych kwasów tłuszczowych, co pozwala na wykrywanie zafałszowań olejów wyższej jakości ich tańszymi odpowiednikami lub tłuszczami zwierzęcym. Pozwala również na oznaczenie izomerów trans kwasów tłuszczowych i n-alkanów oraz zawartości 3,5-stigmastadienu, co umożliwia identyfikację dodatku olejów rafinowanych do olejów tłoczonych na zimno tego samego gatunku. Natomiast w chromatografii cieczowej coraz popularniejszą metodą jest wysoko sprawna chromatografia cieczowa (High Performance Liquid Chromatography – HPLC). Metoda ta w procesie sprawdzania autentyczności olejów  wykorzystana jest do analizy składu tokoferoli oraz oceny triacylogliceroli.

Metody spektralne, ze względu na fakt oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego z materią   można podzielić na: absorpcyjne, w których energia promieniowania elektromagnetycznego jest pochłaniana przez materię oraz emisyjną, w której energia jest emitowana przez próbkę w postaci ciepła i promieniowania. Spektorskopia absorpcyjna pomocna jest w odróżnienia olejów typu vergin od olejów rafinowanych. Podczas procesu rafinowania powstają składniki, które absorbują światło o długości fali równej 270 nm, dlatego oleje virgine mają niższą absorbancję przy tej długości fali.