W dniu dzisiejszym, 14.11, obchodzony jest "Światowy Dzień Walki z Cukrzycą", którego tematem przewodnim jest w tym roku dieta. Dlaczego? Otóż otyłość jest jednym z najpoważniejszych czynników ryzyka zachorowań na cukrzycę typu II. 

Menu dla diabetyka, czyli jak to ugryźć…

Odpowiednio skomponowana dieta jest kluczowym elementem dobrego zarządzania taką chorobą jak cukrzyca. Jak się okazuje jest to jeden z najtrudniejszych elementów zmiany stylu życia, z jakim muszą się zmierzyć diabetycy. Dlatego w listopadzie 2014 roku Koalicja na Rzecz Walki z Cukrzycą powołała do życia akcję społeczną „Menu dla diabetyka”.  

Badania przeprowadzone przez Koalicję potwierdzają, że dla osób z cukrzycą przestrzeganie diety jest znacznym problemem. Diabetycy z niechęcią przyjmują konieczność wprowadzenia ograniczeń żywieniowych, a w konsekwencji niewiele wiedzą o tym, jak powinna wyglądać prawidłowo dobrana dieta. Jeśli nawet mają taką wiedzę, to rzadko z niej korzystają i zdecydowanie bardziej wolą się „trochę poruszać” niż wprowadzać ograniczenia w jedzeniu. Tymczasem ograniczenia dietetyczne obowiązują osobę z cukrzyca przez całe życie, a złą dietą, zawierającą dużo węglowodanów prostych można zniszczyć każdą, nawet najbardziej wyrafinowaną terapię cukrzycy.

W ramach projektu „Menu dla diabetyka” Koalicja na Rzecz Walki z Cukrzycą edukuje osoby z tą chorobą na temat jedzenia. Celem działań jest także pokazanie, że dieta cukrzycowa nie musi być nudna. Organizatorzy i partnerzy akcji stawiają nie tylko na wartości odżywcze i właściwy bilans składników, ale także na smak. Do akcji w 2015 roku przyłączyli się restauratorzy, producenci żywności i szefowie kuchni oraz blogerzy kulinarni i media. Wszyscy na stronie www.menudiabetyka.pl współtworzą bazę przepisów, porad i inspiracji, które pomogą diabetykom w komponowaniu codziennej diety.

Dieta – wyzwanie dla diabetyków

W badaniu „Społeczny obraz cukrzycy w Polsce”, które zostało przeprowadzone przez Koalicję na Rzecz Walki z Cukrzycą we współpracy z TNS, zapytano osoby z cukrzycą co jest dla nich najtrudniejsze w codziennym życiu z chorobą. Zdecydowana większość wskazała dietę i ograniczenia żywieniowe.

Badani w większości zgadzają się co do tego, że dieta ma kluczowe znaczenie w leczeniu cukrzycy, chociaż pojawiają się pojedyncze opinie, że poziom cukru regulują leki, a sama dieta jest nieskuteczna. Niektórzy twierdzą wręcz, że stosują zasadę „zero ograniczeń”. Dominująca opinia 76% respondentów jest jednak taka, że dobór, ilość i częstotliwość jedzenia ma duże znaczenie w terapii cukrzycy.

Źródła informacji o diecie są różne – zwykle są to ogólne wskazania od lekarza. Badani rzadko poszukują informacji na własną rękę, a nieliczni mają książki z przepisami (czasami po rodzicach chorych na cukrzycę). Wydaje się, że większość kieruje się zdroworozsądkowymi, ogólnymi przekonaniami. Często dostosowują posiłek do poziomu cukru bądź dawki insuliny odpowiednio do planowanego posiłku.

Respondenci zdają sobie sprawę z tego, że na odpowiednią dietę składa się nie tylko jakość, ale także regularność posiłków. Na tym poziomie zaczynają się problemy wynikające z faktu, że wiele osób ma mgliste pojęcie o tym, jak powinna wyglądać dieta cukrzycowa. Można odnieść wrażenie, że posiadane przez respondentów informacje są bardzo ogólne, co nie pozwala na odpowiednie komponowanie posiłków.

Pojawiają się także opinie, że chory na cukrzycę może jeść wszystko, ale w ograniczonych ilościach. Widać było, że dla części uczestników badań fokusowych usłyszane od innych informacje były nowością. Respondenci sami przyznali, że przestrzeganie diety (jakakolwiek by ona była) jest dużym problemem. Zwykle nie ma mowy o odrębnej kuchni dla chorego – dlatego badani jedzą to, co je się w domu, jedynie w mniejszych ilościach i/lub z wyłączeniem pewnych potraw.

Wiele osób przyznaje, że zdarza im się sięgnąć po coś słodkiego – zwłaszcza przy „okazjach”. Bardziej doświadczeni chorzy zwiększają w takich wypadkach dawki insuliny. Niektórzy nie mogą pogodzić się z tym, że inni piją piwo, a chorzy tylko wodę mineralną. Można podejrzewać, że również odbija się to na diecie badanych. Bywa, że to rodzina „upomina” chorego, który sięga po coś słodkiego.

Niektórzy respondenci zwrócili uwagę na to, że redukcja masy ciała pomaga kontrolować poziom cukru. Ogólnie rzecz ujmując, zalety diety zwykle nie były kwestionowane, ale już konieczność zachowania samodyscypliny dietetycznej stanowi dla wielu pacjentów duży problem.

Łatwiej zapobiegać niż leczyć – zdrowa dieta nie tylko dla cukrzyków

Dieta cukrzycowa posiada główne zastosowanie u osób chorych na cukrzycę, jednakże z powodzeniem mogą również stosować ją osoby zdrowe. Jak każda inna, powinna pokrywać zapotrzebowanie na składniki odżywcze oraz witaminy i składniki mineralne. Posiłki należy przyjmować regularnie 4-5 razy dziennie (przy cukrzycy typu I aż 6-7 razy dziennie). Ten sposób żywienia stosować może niemal każda osoba z uwzględnieniem indywidualnego dziennego zapotrzebowania na kalorie.                                                                              

Poza lekami i aktywnością fizyczną, to właśnie dieta jest istotnym elementem procesu leczenia cukrzycy. Warunkuje ona utrzymanie właściwego poziomu glukozy i  lipidów we krwi oraz optymalizuje wartości ciśnienia tętniczego. Dobrze dobrana dieta zmniejsza także ryzyko wystąpienia groźnych powikłań cukrzycy i chorób naczyniowych.      

Dieta cukrzycowa nie różni się szczególnie od prawidłowo zbilansowanej diety zdrowego człowieka. Posiłki składają się z takich samych potraw, w których wbrew pozorom jest także miejsce na deser. Największym wyzwaniem jest zachowanie odpowiednich proporcji, a na początku po prostu konieczność „przestawienia” się ze złych nawyków żywieniowych. Na ogół przy tej diecie zaleca się trzy główne posiłki, tj. śniadanie, obiad, kolację oraz dwie przekąski w trakcie dnia, tj. drugie śniadanie i podwieczorek. Należy przede wszystkim ograniczyć w diecie spożywanie węglowodanów prostych, w tym cukrów (słodycze, ciastka, żywność przetworzona, produkty zbożowe, słodkie napoje). Osoby stosujące dietę cukrzycową powinny pić dużo wody mineralnej, soku pomidorowego, kawy, herbaty – oczywiście bez cukru. Powinno się wykluczyć picie napojów słodzonych typu cola, pepsi i spożywanie alkoholu.                                                                                                                                              

Podstawowym wskaźnikiem diety cukrzycowej jest indeks glikemiczny. Zależny on od składu posiłków oraz sposobu ich przygotowania. Im bardziej rozgotowany, rozdrobniony produkt, tym wyższy indeks glikemiczny np. otręby ryżowe mają indeks IG-19, wafle ryżowe IG-82, a płatki ryżowe IG-89.

Gotowanie, jak i inne typy podgrzewania powodują rozpad skrobi w pokarmie, przez co indeks glikemiczny zwiększa się. Procesy technologiczne powodują to, że skrobia jest bardziej podatna na trawienie i wchłanianie, co powoduje wzrost indeksu glikemicznego. Ma również na niego wpływ obecność białek i tłuszczy, które powodują  zmniejszenie jego wartości.                                      

Tłuszcz opóźnia opróżnianie żołądka oraz efektywność wchłaniania i trawienia węglowodanów, co obniża indeks glikemiczny potraw. Również dojrzewanie i przechowywanie owoców i warzyw wpływa na jego wartość. Indeks glikemiczny niedojrzałych owoców jest zdecydowanie niższy niż owoców dojrzałych.

Dekalog diety cukrzycowej:

1. Regularna posiłki - ważne jest przestrzeganie dziennego harmonogramu żywieniowego. Posiłki w diecie cukrzycowej należy jadać często, w małych ilościach. Najlepiej, by odbywało się to w 3-4 godzinnych odstępach czasowych. To przyczynia się do wyzbycia uczucia głodu, co z kolei wiąże się ze zmniejszeniem stężenia cukru w organizmie. Pierwszy posiłek powinien być spożywany najpóźniej dwie godziny po przebudzeniu, a ostatni - do dwóch godzin przed snem. 

2. Kalorie - dieta musi być oparta o dzienny harmonogram zapotrzebowania na kalorie - zapotrzebowanie energetyczne: 

*1000-1300 kcal - osoby otyłe, 

*1500-1800 kcal - chorzy z nadwagą - osoby niepracujące lub lekko pracujące, 

*2000-2200 kcal - chorzy z prawidłową masą ciała - osoby z lekko obciążającą pracą, 

*2400-3000 kcal - chorzy z niedowagą - osoby ciężko pracujące. 

3. Niski poziom IG i ŁG - w diecie cukrzycowej szczególnie trzeba zwracać uwagę na niski poziom indeksu glikemicznego i ładunku glikemicznego w produktach. Warto korzystać z tabel. 

4. Proporcje - posiłki powinny zawierać każdą grupę pokarmową, czyli: węglowodany (45-50% dziennego planu żywieniowego), tłuszcze (30-35% ) i białka (15-20%). 

5. Białko - zalecane są przede wszystkim ryby i chude mięsa, a ponadto można zastosowac rośliny strączkowe oraz chudy nabiał.

6. Tłuszcze - ich źródłami powinny być oleje roślinne i orzechy.

7. Warzywa - zalecane niemal wszystkie, z wyjątkiem ziemniaków, buraków oraz kukurydzy (tych nie powinno się spożywać częściej niż dwa razy w tygodniu).

8. Napoje - bez dodatku cukru, czyli najlepsza jest czysta woda niegazowana lub kawa bez cukru.

9. Błonnik - zalecana spożywana dawka błonnika to 25-40 g/d i jest to dawka wystarczająca do spowolnienia procesu trawienia węglowodanów, a także hamowania nagłych skoków glukozy we krwi.

10. Magnez - zwiększa zdolność tolerancji glukozy i dlatego zaleca się spożywanie m. in. oczechów i roślin strączkowych, które są bogate w ten minerał. 

Cukrzyca słowami Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków:

Małgorzata Marszałek, redaktor miesięcznika "Biuletyn Informacyjny Cukrzyca"  wydawanego przez Polskie Stowarzyszenie Diabetyków - Cukrzyca jest niewątpliwie epidemią XXI wieku. Według najnowszych szacunków jest nią dotkniętych około 4 milionów Polaków, z czego około 0,5 miliona nie jest świadoma swojej choroby, a co za tym idzie, nie leczy się. Mówimy tutaj o osobach z cukrzycą typu II, której objawy mogą być na tyle łagodne, że latami mogą być lekceważone. Niezbyt nasilone symptomy choroby, które wynikają z lekkiej hiperglikemii (podwyższonego poziomu cukru we krwi) już są bardzo niekorzystne dla zdrowia. Nadmiar cukru uszkadza naczynia krwionośne w oczach, nerkach, sprzyja powikłaniom naczyniowym, znacząco zwiększając ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, w tym zawału serca i udaru mózgu.

Cukrzyca typu II, choć nie wiąże się z dolegliwościami bólowymi, jest poważną chorobą, która dotyczy całego organizmu. To coś znacznie więcej niż cukier, choć to właśnie nadmiar cukru jest praprzyczyną kolejnych powikłań. Cukrzycy typu II zwykle towarzyszy nadciśnienie tętnicze, zmiany miażdżycowe, hipercholesterolemia. Jest to raczej zespół chorób, które wymagają interdyscyplinarnej terapii.

Leczenie samej cukrzycy wymaga dużego zaangażowania ze strony chorego. W zależności od sposobu leczenia – czy są to leki doustne czy insulina – pacjenci powinni regularnie monitorować swój poziom cukru we krwi, odżywiać się zgodnie z zasadami racjonalnej diety, wielu stoi przed wyzwaniem obniżenia masy ciała. Prawidłowe leczenie cukrzycy to nie tyko leki, ale też zdrowy tryb życia, który uwzględnia regularną aktywność fizyczną.

Niestety, wielu osobom z cukrzycą typu II, zmiany w sposobie odżywiania się oraz stylu życia przychodzą z ogromnym trudem. Z kolei leczenie ograniczające się jedynie do przyjmowania leków nie jest efektywne.

Bardzo ważna jest profilaktyka cukrzycy typu II. Szczególnie osoby z grupy ryzyka, z nadwagą, otyłością, prowadzące mało aktywny tryb życia, powinny regularnie monitorować poziom cukru we krwi. Dobrze, jeśli można to zrobić przy okazji sobotnich zakupów.

Na koniec warto dodać, że została także opracowana bezpłatna aplikacja mobilna „Menu dla diabetyka”. Głównym elementem aplikacji jest kalkulator wymienników węglowodanowych i węglowodanowo-białkowych. Dzięki niemu diabetycy posiadający telefon z systemem Android mogą szybko i sprawnie przeliczyć wartości produktów lub całych potraw w dowolnym miejscu i o dowolnej porze. Aplikacja zawiera także mnóstwo porad diabetologicznych i dietetycznych, a także bazę przepisów zgodnych z zasadami diety cukrzycowej.

Dla wszystkich chętnych działa także bezpłatna poradnia „Menu dla diabetyka”. Pod numerami telefonu 793 212 530 i 537 143 146 oraz adresem mailowym poradnia@menudladiabetyka.pl można pytać m.in. o to jak przygotować posiłek zgodny z zasadami diety cukrzycowej, jak prawidłowo wyliczyć wymienniki WW i WBT, skonsultować się z edukatorem diabetologicznym lub dowiedzieć się więcej o diecie cukrzycowej. Na infolinię mogą zadzwonić także restauratorzy i kucharze, którzy chcieliby wprowadzić do swojego menu dania dla cukrzyków.