Najsilniejszy ból miesiączkowy pojawia się zwykle w ciągu 12-24 godzin od wystąpienia okresu i jest on częstym powodem absencji w szkole lub pracy. Wybierając metodę leczenia tej dolegliwości, należy brać pod uwagę jej dostępność. Niesteroidowe leki przeciwzapalne w większości krajów można kupić bez recepty, dlatego to po nie sięga największa liczba pacjentów w razie bólu. Młodym kobietom, ze względu na bardzo duży wybór środków przeciwbólowych, trudno jest znaleźć odpowiedni dla siebie preparat. Wynika to także z faktu, że są one słabo poinformowane o doborze odpowiedniego leku, jego dawce terapeutycznej i związanych z nią działaniach niepożądanych. Badanie 15 939 studentek na 6 meksykańskich uniwersytetach wykazało, że 65% kobiet, u których wystąpiło bolesne miesiączkowanie, praktykowało samoleczenie. W związku z brakiem kontroli ich użycia zaczęto prowadzić badania dotyczące jego skuteczności i bezpieczeństwa.

Jakie leki przeciwbólowe powinny być zalecane w przypadku bolesnego miesiączkowania?

W przeglądzie Cochrane porównano 20 różnych NLPZ z placebo w celu wyjaśnienia, czy są one bezpieczne i skuteczne w leczeniu bolesnego miesiączkowania u kobiet. Wnioski dotyczą głównie leków dostępnych na receptę. Badania zawarte w przeglądzie wskazują na wysoką skuteczność niesteroidowych leków przeciwzapalnych w łagodzeniu bólu związanego z bolesnym miesiączkowaniem. Dowody sugerują, że od 45% do 53% kobiet je przyjmujących osiąga doskonałą ulgę w bólu, zaś w przypadku placebo jest to zaledwie 18%. Większość badań dotycząca porównania poszczególnych NLPZ między sobą nie wykazała istotnych różnic w skuteczności. Stwierdzono natomiast, że niesteroidowe leki przeciwzapalne są bardziej efektywne w łagodzeniu bólu niż paracetamol, ale też wywołują większą liczbę działań niepożądanych. Ważne jest, aby kobiety przyjmujące te leki zdawały sobie sprawę z konieczności stosowania ich razem z pożywieniem, nawet w przypadku krótkotrwałego leczenia. NLPZ należy przyjmować na 1-2 dni przed spodziewanym początkiem miesiączki i kontynuować terapię przez 2-3 dni.

Przeprowadzono także przegląd bezpieczeństwa leków bez recepty (OTC). Porównano działanie naproksenu, ibuprofenu, diklofenaku, ketoprofenu i aspiryny. Ostatecznie w metaanalizę włączono 35 artykułów. Ketoprofen uznano za lek najbardziej bezpieczny (90,6% według punktacji powierzchni pod skumulowaną krzywą rankingu [SUCRA]), na kolejnej pozycji uplasował się ibuprofen (79,7%), następnie placebo (61,2%), naproksen (42,8%), aspiryna (21,4%) i diklofenak (4,3%). Z przeprowadzonej metaanalizy wynika także, że diklofenak i ibuprofen wykazują największą skuteczność spośród analizowanych leków. Naproksen, który był najczęściej stosowany, wykazał umiarkowaną skuteczność. Jeśli chodzi o bezpieczeństwo, to stosowane leki nie powodowały większej liczby działań niepożądanych w porównaniu z placebo. Może to wynikać z krótkotrwałej potrzeby ich przyjmowania w bolesnym miesiączkowaniu. Metaanaliza sieciowa wykazała, że ketoprofen i ibuprofen były najbezpieczniejszymi lekami, podczas gdy najmniej bezpieczny okazał się diklofenak. Biorąc pod uwagę zarówno bezpieczeństwo, jak i skuteczność stosowania w bolesnym miesiączkowaniu, rekomenduje się stosowanie ibuprofenu.

Ibuprofen czy paracetamol?

Naukowcy z University of Oxford i University of Alberta przeprowadzili bezpośrednie porównanie ibuprofenu i paracetamolu w standardowych dawkach w określonych bolesnych stanach (ostry ból pooperacyjny, bolesne miesiączkowanie, migrena czy napięciowy ból głowy). Uwzględniono w nim szesnaście przeglądów systematycznych i cztery metaanalizy danych dotyczące poszczególnych pacjentów. Dwa bezpośrednie porównania faworyzowały ibuprofen, trzy z czterech porównań pośrednio wskazywały na większą skuteczność ibuprofenu. Wydaje się, że paracetamol jest mniej efektywny, jednak wymaga to potwierdzenia kolejnymi badaniami.

Co wiemy na temat oporności na niesteroidowe leki przeciwzapalne?

Trudno jest określić odsetek kobiet z bolesnym miesiączkowaniem opornych na NLPZ. Wynika to z faktu, że wiele z nich nie jest poddawanych ocenie laparaskopowej. Jana Ulehlova wraz z zespołem badawczym z University Hospital Olomouc wykazała, że polimorfizm genetyczny zakłóca hamowanie COX-1 przez aspirynę i jest on skorelowany z wysoką agregacją płytek krwi u osób opornych na aspirynę. Istnieje kilka polimorfizmów pojedynczego genu (SNP) COX w regionach promotorowych, które mogą zmieniać skuteczność stosowanych NLPZ. U kobiet z bolesnym miesiączkowaniem występuje zmieniona objętość istoty szarej w ośrodkach korowych regulujących poziom bólu. Konieczne są jednak dalsze badania w celu potwierdzenia, czy dysfunkcje ośrodkowe mogą wpływać na oporność na NLPZ. U pacjentek, które nie reagują na leczenie zaleca się przeprowadzenie diagnostycznych badań laparaskopowych.

Jaką rolę odgrywają terapie uzupełniające?

Dowody na skuteczność leczenia niefarmakologicznego są ograniczone i niespójne. Część badań sugeruje, że miejscowe ciepło może być równie skuteczne, jak stosowanie NLPZ. Brak jest też wystarczających danych na temat akupunktury, jogi czy masażu. Przegląd randomizowanych badań klinicznych (RCT) wykazał za to mocne dowody potwierdzające skuteczność stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych jako leczenie pierwszego rzutu pierwotnego bolesnego miesiączkowania. Wybór konkretnego farmaceutyku z tej grupy powinien być określany indywidualnie dla każdej pacjentki oraz opierać się na jego efektywności i tolerancji.

Autorka: Joanna Mikulska, stażystka portalu Biotechnologia.pl