Substancje w szczepionkach powodujące reakcje alergiczne

Preparaty Comirnaty oraz Spikevax są szczepionkami mRNA, których rozwój znacząco przyspieszył od początku pandemii. Mechanizm ich działania różni się od pozostałych, np. wektorowych lub białkowych. Przede wszystkim nie zawierają one fragmentów wirusa ani jego łagodnej formy, a jedynie informację genetyczną (mRNA). Dzięki temu organizm będzie w stanie samodzielnie wytworzyć odpowiedni antygen.

W skład szczepionek mRNA, oprócz substancji czynnej, wchodzą składniki takie jak tłuszcze, woda, sacharoza i sole. Sole zapewniają odpowiednie pH roztworu wodnego, a sacharoza zapobiega agregacji lipidów. Tłuszcze pełnią ważną funkcję w stabilizacji i transporcie mRNA do odpowiednich komórek. Tworzą cząstki nierozpuszczalne w wodzie, dzięki czemu mRNA nie ulega degradacji. Jednym z takich lipidów w obu szczepionkach mRNA jest glikol polietylenowy (PEG). Jest to substancja dodawana również do produktów codziennego użytku, takich jak kosmetyki czy wyroby medyczne. Wykazano, że reakcje alergiczne występowały u osób, którym podawano pegaspargazę (wykorzystywaną do leczenia ostrej białaczki limfoblastycznej) lub pegfilgrastym, który stymuluje układ immunologiczny. Według danych zebranych przez amerykańską agencję rządową CDC (Centers for Disease Control and Prevention) 52% osób szczepionych preparatem BNT162b2 i 80% osób, które przyjęły mRNA 1273, wykazywało wcześniej reakcję alergiczną na leki lub szczepionki, które mogły zawierać glikol polietylenowy. Uczulenia na tę substancję są jednak rzadko diagnozowane ze względu na niewielką świadomość, że ten związek wywołuje reakcję alergiczną. Szczepionka mRNA 1273 firmy Moderna, oprócz glikolu polietylenowego, zawiera również trometaminę, która jest buforem pomagającym w utrzymaniu stałego pH roztworu. Stosowana jest w środkach kontrastujących na bazie jodu oraz gadolinu, które również wywoływały u ludzi reakcje alergiczne, prawdopodobnie ze względu na trometaminę.

Osoby wykazujące alergię na polisorbaty również znajdują się w grupie ryzyka ze względu na alergię krzyżową. Substancje te, wykorzystywane jako stabilizator w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym, wykazują podobieństwo w budowie do glikolu polietylenowego. W wyniku tego możliwe jest, że przeciwciała nie odróżnią tych dwóch związków i wystąpi reakcja alergiczna. Polisorbat 80 jest obecny w szczepionce firmy AstraZeneca, co może wyjaśniać reakcje alergiczne po przyjęciu tych preparatów, pomimo braku glikolu polietylenowego oraz trometaminy. Mimo wskazanych związków podejrzewanych o powodowanie reakcji alergicznej po przyjęciu szczepionki przeciw COVID-19, trwają jeszcze procedury mające na celu udowodnienie, że to rzeczywiście one warunkują taką odpowiedź organizmu.

Statystyczne ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej

Objawy alergii są dzielone na trzy kategorie pod względem ciężkości przebiegu: łagodne, umiarkowane i poważne. Przykładem łagodnych reakcji może być świąd i obrzęk w miejscu wkłucia, katar lub zapalenie spojówek. Do umiarkowanych zalicza się skurcz oskrzeli lub pokrzywkę, którą można zwalczać przez podanie leków antyhistaminowych. Z kolei poważne reakcje alergiczne zagrażają życiu człowieka i wymagają hospitalizacji. Mogą spowodować trwałą lub znaczną niezdolność do czynności życiowych, a nawet doprowadzić do śmierci (wstrząs anafilaktyczny).

Wykonane zostały badania statystyczne, które określiły, że szczepionka Pfizer-BioNTech na 1 mln dawek wywołała 11,1 przypadków wstrząsu anafilaktycznego, a 2,5 na 1 mln dawek wystąpiło po podaniu preparatu firmy Moderna. Większość szczepionek dostępnych na rynku wykazuje mniejszą tendencję do wywoływania anafilaksji. Istnieją jednak preparaty, po których wystąpiło nawet 86,1 przypadków na 1 mln dawek (na wściekliznę). Więcej wstrząsów anafilaktycznych (w odniesieniu do 1 mln dawek) niż szczepionki przeciw COVID-19 spowodowały również preparaty na HPV, kleszczowe zapalenie mózgu oraz ospę wietrzną. Oprócz poważnych reakcji alergicznych badania wykazały, że łagodne i umiarkowane dolegliwości obserwowane były w 75,27 przypadkach na 1 mln dawek szczepionki BNT162b2 oraz 99,01 na 1 mln dawek szczepionki Spikevax. Zatem według statystyk ryzyko anafilaksji jest większe po przyjęciu preparatu Comirnaty, natomiast mniejsze jest prawdopodobieństwo wystąpienia mniej poważnych objawów alergii. Większość objawów pojawiała się już w ciągu pierwszych 15 minut od szczepienia, dlatego ważne jest pozostanie przez ten czas pod opieką medyczną. Warto zauważyć, że ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego jest stosunkowo niskie, jednak przed szczepieniem kluczowe jest określenie, czy w przeszłości występowały reakcje alergiczne na substancje zawarte w szczepionkach.