Próbując scharakteryzować tę grupę roślin, warto zaznaczyć, że adaptogen:

• jest nietoksyczny dla odbiorcy – z uwagi na fakt, iż z założenia adaptogeny powinno się stosować przez dłuższy czas, muszą być one nietoksyczne. Co więcej, adaptogeny zazwyczaj nie wchodzą w interakcje z innymi lekami. Dla przykładu – jeśli dana roślina, np. kozłek lekarski, ma pozytywne zastosowanie lecznicze (kuracja antystresowa), lecz jednocześnie nie powinno się go stosować długotrwale, ponieważ jest to szkodliwe, to wówczas mówimy nie o adaptogenie, lecz o roślinie z właściwościami adaptogennymi;
• działa na więcej niż jeden układ lub wykazuje działanie ogólnoustrojowe/holistyczne – jak podkreślają specjaliści, bardzo charakterystyczne dla adaptogenu jest oddziaływanie na cały organizm, nie zaś na jedną, wybraną część (jak w przypadku ziół tonizujących, czyli działających np. oczyszczająco na jeden układ). Często w kontekście adaptogenów  mówi się o niespecyficznej odpowiedzi, jaką wywierają wobec czynników stresowych;
• posiada właściwości przeciwzapalne, przeciwutleniające (antyoksydacyjne), przeciwwirusowe;
• wpływa na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (pobudzając bądź hamując wydzielanie hormonów);
• wzmacnia układ immunologiczny;
• wzmacnia wytrzymałość na stres środowiskowy;
• wzmacnia umiejętność przystosowywania się do nowych warunków – do białek odpowiedzialnych za zwijanie się innych białek należą m.in. białka szoku cieplnego (Hsp) – według naukowców wiele roślin adaptogennych wykazuje działanie wzmagające aktywność białka opiekuńczego Hsp 72. Właśnie to  białko szoku cieplnego jest niejako w centrum procesu polegającego na usuwaniu komórek rozprzestrzeniających „stres”;
• usprawnia procesy zapamiętywania i uczenia się poprzez obniżanie negatywnych efektów działania stresorów;
• pozytywnie wpływa na procesy neuroendokrynologiczne oraz działa neuroprotekcyjnie;
• charakteryzuje się działaniem synergistycznym.

W zależności od regionu, jako rośliny adaptogenne wybierane są różne surowce. W ziołolecznictwie zachodnim są to: żeń-szeń amerykański (Panax quinqnefolius), żeń-szeń syberyjski (Eleuthero), ostropest plamisty (według niektórych publikacji tylko tonizuje wątrobę), lukrecja, różeniec górski, a także rokitnik, czystek, spirulina (trzy ostatnie mają właściwości adaptacyjne). Według tradycji ajurwedyjskiej jako adaptogeny najlepiej wybrać amlę, ashwagandhę, lukrecję, gaduci, holy basil, shatavari (przede wszystkich działanie tonizujące), shilajit (substancja mineralna o działaniu adaptacyjnym). Natomiast w tradycyjnej medycynie chińskiej wykorzystuje się Panax gingseng i Eleuthero, lukrecję, schisandrę (cytryniec chiński), astragalus (dan shen), cordyceps (pasożytniczy grzyb), reishi, jiaogulan, lycium (goji), shiitake. Spośród wszystkich dostępnych roślin adaptogennych w literaturze naukowej najczęściej wymienia się trzy rośliny, które niezaprzeczalnie są adaptogenami: różeniec górski (Rhodiola rosea), cytryniec chiński (Schisandra chinensis) oraz żeń-szeń właściwy (Panax ginseng).

Rhodiola rosea (radix et rhizoma)

Jest to roślina określana niekiedy jako królowa adaptogenów. W swym składzie zawiera związki polifenolowe: fenylopropanoidy, flawonoidy, protoantocyjanidyny, olejek eteryczny, liczne mikroelementy (mangan, bar, chrom, cynk, kadm, kobalt, miedź, selen), kwasy organiczne (szczawiowy, jabłkowy, cytrynowy, bursztynowy, mlekowy, winowy, fumarowy). Wydaje się, że najważniejszym składnikiem są fenylopropanoidy (rozawina, rozyna i rozaryna), które wpływają szczególnie na zwiększenie sprawności fizycznej i umysłowej, a także wzrost wydajności pracy, a podwyższając poziom serotoniny w mózgu, zmniejszają objawy depresji. Ponadto fenylopropanoidy wykazują działanie adaptogenne, kardioochronne, przeciwutleniające, antymitotyczne, cytotoksyczne i przeciwbakteryjne. Współcześnie ekstrakty z korzenia różeńca górskiego standaryzowane są na minimum 3% rozawin oraz 0,8-1% związku fenolowego: salidrozydu z p-tyrozolem jako aglikonem. Jak potwierdziły badania farmakologów, różeniec górski posiada właściwości przeciwstresowe, zmniejszające zniszczenia spowodowane hypoksją (niedotlenieniem), przeciwutleniające, poprawiające funkcje seksualne, działanie przeciwnowotworowe i immunostymulujące oraz wzmagające sprawność fizyczną.

Schisandra chinensis (fructus)

Cytryniec chiński, a konkretnie jego owoc, to surowiec o równie bogatym składzie, jak różeniec górski. Zawiera ponad 30 związków lignanowych, określanych jako lignany cytryńca chińskiego (schizandryna, gomisyna, deoksyschizandryna, gamma schizandryna, gomisyna N), olejek eteryczny (borneol, 1,8 cyneol, cytral, p-cymol, a-ylang i ßbisabolol), sterole roślinne, związki triterpenowe, witaminy C i E, kwasy organiczne, monosacharydy i polisacharydy oraz biopierwiastki. Adaptogenne, wielokierunkowe oddziaływanie cytryńca chińskiego wiąże się z jego kardioochronnymi, hepatochronnymi, sedatywnymi, antyoksydacyjnymi właściwościami. Wykazuje on holistyczne działanie na cały organizm, wspomagając naturalne procesy utrzymania równowagi biologicznej.

Panax ginseng (radix)

Spośród innych znanych gatunków żeń-szenia należy wymienić: Panax quinquefolium, Panax japonicus, Panax vietnamensis, Panax notoginseng, Panax pseudoginseng, Panax zingiberensis. Uważa się, że w dużej mierze właściwości biologiczne żeń-szenia są determinowane obecnością saponozydów zwanych ginsenozydami. Jednak różny skład jakościowy i ilościowy poszczególnych saponozydów nadaje poszczególnym częściom rośliny inne właściwości. Poprawia pamięć i koncentrację, opóźnia procesy starzenia i likwiduje zmęczenie. Należy jednak pamiętać, że jest przeciwwskazany u osób z nadciśnieniem.

Adaptogeny to bardzo ciekawa i szeroka grupa surowców roślinnych. Warto rozważyć ich zastosowanie w okresie przesilenia jesiennego czy zwiększonej ekspozycji na czynniki stresowe. Niekiedy mogą stać się także pewną alternatywą dla klasycznych psychomotorycznych stymulatorów takich jak np. kawa, gdyż nie wywołują osłabienia rezerw systemu nerwowego, nawet przy przedawkowaniu.