Jednym z najpoważniejszych problemów medycznych są zakażenia wewnątrzszpitalne. Wśród patogenów odpowiedzialnych za zakażenia szpitalne stwierdza się bardzo wysoki odsetek bakterii wielolekoopornych (tzw. patogenów alarmowych) m.in.: Klebsiella pneumoniae, Staphylococcus aureus czy Acinetobacter baumanii, których eliminacja może być trudna i długotrwała. Najbardziej podatni na zakażenia są pacjenci z zaburzeniami układu immunologicznego (np. w trakcie leczenia immunosupresyjnego) oraz osoby z chorobami współtowarzyszącymi takimi jak cukrzyca czy przewlekła niewydolność nerek. Do najczęstszych zakażeń stwierdzanych w środowisku szpitalnym zalicza się infekcje w obrębie układu moczowego, płuc oraz skóry i tkanki podskórnej. Dlatego też w ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się na profilaktyczne zastosowanie substancji o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, dzięki czemu możliwe jest ograniczenie ryzyka infekcji oraz niekiedy poważnych konsekwencji klinicznych zakażenia [2].

Działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe związków srebra

Związki srebra od lat są powszechnie wykorzystywane w medycynie ze względu na ich silne właściwości przeciwdrobnoustrojowe. Występują one w postaci metalicznej, jonowej, soli złożonych kompleksów oraz nanocząsteczek. Obecnie na rynku dostępna jest szeroka gama produktów zawierających związki srebra, które są powszechnie stosowane w takich dziedzinach jak dermatologia, ginekologia czy okulistyka. Jednym z pierwszych związków, który znalazł zastosowanie w medycynie, był azotan srebra. Jest on wykorzystywany do dziś w formie kropli do oczu, które są powszechnie stosowane u noworodków w celu zapobiegania zakażeniu Neisseria gonorrhoeae przedniego odcinka oka (zabieg Crediego). Jednak obecnie związki srebra najczęściej wykorzystywane są w leczeniu trudno gojących się ran, oparzeń czy odleżyn. Dostępne są różnorodne, miejscowo działające preparaty do użytku zewnętrznego np.: kremy, żele czy specjalistyczne opatrunki aktywne. Zawierają one srebro w różnych postaciach m.in.: sulfodiazyny, srebra metalicznego, nanokrystalicznego, jonowego, siarczanu czy srebra koloidalnego. Umożliwiają one leczenie ran przewlekłych objętych procesem infekcji, a tym samym przyspieszają proces gojenia. Opatrunki aktywne w wyniku kontaktu z wydzieliną zawartą na powierzchni rany, uwalniają jony Ag+ [3].

Mechanizm działania jonów srebra jest złożony. Jony srebra hamują wiele istotnych procesów metabolicznych w komórce bakteryjnej. Dodatkowo zaburzają transport jonów w komórce, ograniczają podziały komórkowe, uszkadzają błonę komórkową oraz DNA drobnoustrojów, powodując denaturację i uniemożliwiając ich namnażanie się w tkankach. Aktywne srebro zaburza również funkcję enzymów oksydacyjnych wchodzących w skład łańcucha transportu elektronów, czego konsekwencją jest zwiększona produkcja wolnych rodników, które uszkadzają białka i DNA komórki bakteryjnej. Aktywne jony srebra powodują również upośledzenie funkcji rybosomów [3]. Wykazano również, że nanocząsteczki srebra mogą zaburzać powszechny u bakterii system porozumiewania się, polegający na zdolności wyczuwania liczebności komórek zwany quorum sensing (QS). Jest on szczególnie istotny w komunikowaniu się bakterii żyjących w formie biofilmu [4].

Wielokierunkowe działanie srebra na komórkę bakterii ogranicza rozwój oporności na tę molekułę. Spektrum działania srebra jest szerokie. Wykazano, że związki srebra, stosowane jako miejscowo działający antyseptyk, są skuteczne wobec takich drobnoustrojów jak: Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Acinetobacter baumannii, Klebsiella pneumoniae, Neisseria gonorrhoeae, Enterococcus faecalis, Gardnerella vaginalis, Staphylococcus epidermidis, Chlamydia trachomatis, Streptococcus agalactiae (paciorkowiec β-hemolizujący z grypy B), Candida albicans oraz Candida glabrata. Dodatkowo spektrum działania srebra obejmuje również patogeny charakteryzujące się wysoką antybiotykoopornością m.in. gronkowce (MRSA) i enterokoki oporne na wankomycynę (VRE). Dlatego też związki srebra znajdują zastosowanie w leczeniu większości ran przewlekłych. Skuteczność srebra jest wprost proporcjonalna do stężenia aktywnych jonów tego pierwiastka (Ag+). Jednak w wyniku działania światła, temperatury, związków nieorganicznych i organicznych srebro jonowe Ag+ szybko traci swoje właściwości przeciwdrobnoustrojowe, powracając do formy metalicznej. Nieaktywne srebro kumuluje się w tkankach, powodując ich uszkodzenie, a tym samym może niekorzystnie wpływać na proces gojenia. Dlatego też w ostatnich latach skupiono się na opracowaniu nowych form jonów srebra Ag+, które charakteryzują się wyższą aktywnością przeciwdrobnoustrojową, a jednocześnie pozwalają na zwiększenie bezpieczeństwa stosowania. Jedną z takich postaci jest forma TIAB (titanium–argentum–benzoicum) [5].

TIAB jest cząsteczką dwutlenku tytanu, na której osadzono aktywne nanocząsteczki jonów srebra Ag+ w połączeniu z chlorkiem benzalkoniowym, co pozwoliło na uzyskanie nasilonego działania przeciwdrobnoustrojowego. Ponadto forma ta charakteryzuje się zwiększoną trwałością w porównaniu do dotychczas stosowanych antyseptyków opartych na związkach srebra. Połączenie kowalencyjne z cząsteczką tytanu zapobiega przejściu aktywnej formy Ag+ do niejonowej formy Ag0 i kumulacji srebra w tkankach. Warto również podkreślić, że w skład kompleksu TIAB wchodzi srebro w postaci nanocząstek o wielkości od 7 do 45 nm, co pozwala na nasiloną penetrację jonów do komórki drobnoustrojów. Średnica cząsteczek kompleksu TIAB, wyznaczona metodą cytometrii przepływowej, wynosi powyżej 150 nm, zapewnia to działanie powierzchniowe kompleksu bez możliwości penetracji do tkanek i krwiobiegu, jednak nadal jest korelująca z wymiarem najmniejszych struktur patogenów, do których zaliczyć należy wirusy. Pozwoliło to na uzyskanie wysokiej aktywności przeciwdrobnoustrojowej, bowiem kompleks TIAB może być stosowany nawet w 30-krotnie niższej dawce, niż jest to konieczne w innych preparatach antyseptycznych zawierających związki srebra, przy zachowaniu tej samej skuteczności [6].

Powszechnie znane są przeciwbakteryjne właściwości srebra, jednak warto zauważyć, że spektrum działania kompleksu srebra TIAB obejmuje również inne drobnoustroje. Związek ten charakteryzuje się wysoką aktywnością również w stosunku do grzybów drożdżopodobnych: Candida albicans, Candida glabrata i pleśniowych – Aspergillus niger. Wykazano również, że jest on skuteczny wobec wielu wirusów m.in. grypy (A/H1N1), polio, cytomegalii, ospy, półpaśca, HIV, zapalenia wątroby typu A, B, E, różyczki, adenowirusów, opryszczki (HSV), świnki, enterowirusów, rinowirusów, astrowirusów czy koronawirusów (również tych odpowiedzialnych za rozwój zespołu ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej – ang. severe acute respiratory syndrome – SARS) [5].

Tabela 1. Aktywność przeciwbakteryjna kompleksu srebra TIAB [17]

*aktywność przeciwbakteryjną kompleksu oceniano w stosunku do bakterii obecnych na powierzchni, czas kontaktu bakterii z kompleksem 5 min., temperatura 20^_o C.

Przeciwwirusowy mechanizm działania nanocząstek srebra jest złożony, obejmuje różne punkty uchwytu i jest on w dużym stopniu zależny od rodzaju wirusa. W dotychczas przeprowadzonych badaniach in vitro wykorzystywano nanocząsteczki srebra o różnej wielkości (1-100 nm) i stwierdzono, że wielkość cząstek odgrywa również istotną rolę w aktywności p/wirusowej srebra. Wykazano, że zastosowanie mniejszych cząsteczek pozwala na wiązanie w obrębie genomu wirusa (DNA lub RNA). Jednak nanocząsteczki srebra mogą penetrować zarówno do komórek gospodarza, jak i wirusa, a tym samym ograniczać proces replikacji. Jednym z potencjalnych punktów uchwytu jest interakcja z glikoproteinami wirusa (np. HIV-1) czy DNA (np. HBV). Jednak w licznych badaniach wykazano, że nanocząstki srebra mogą również uniemożliwiać proces adsorpcji wirusa do powierzchni komórek gospodarza (np. HSV-1, RSV, grypa), co jest kluczowym etapem w rozwoju infekcji [7].

Zastosowanie w ginekologii kompleksu srebra TIAB

Stany zapalne pochwy to jedne z najczęściej występujących schorzeń ginekologicznych. Nawracające infekcje intymne mogą występować u kobiet w każdym wieku. Mogą być one następstwem antybiotykoterapii, która prowadzi do zaburzeń mikrobiomu pochwy i nadmiernego rozwoju organizmów patogennych. Etiologia tych zakażeń jest różnorodna, jednak mogą one mieć podłoże bakteryjne i grzybicze (drożdżakowe zapalenie pochwy). Bezpośrednią przyczyną schorzenia i stanu zapalnego może być zarówno nadmierna ekspansja bakterii tlenowych (m.in. Streptococcus agalactiae, Escherichia coli i Enterococcus spp.), jak i beztlenowych (Bacteroides spp., Fusobacterium spp., Prevotella spp., Gardnerella vaginalis, Mobiluncus spp.). Jednak stan zapalny może być również objawem infekcji przenoszonych drogą płciową (np. Trichomonas vaginalis, Neisseria gonorrhoeae czy Chlamydia trachomatis), a także z zakażeniem grzybiczym (kandydozą) pochwy. W niektórych przypadkach wystarczające będzie zastosowanie odpowiedniego probiotyku lub środka utrzymującego kwaśne środowisko pochwy. Jednak niekiedy konieczne jest bardziej intensywne leczenie z zastosowaniem substancji p/bakteryjnych czy p/grzybiczych. Coraz częściej jednak stwierdza się, że narasta oporność drobnoustrojów wywołujących zakażenia waginalne, na powszechnie stosowane antybiotyki. Również niektóre szczepy drożdżaków (C. glabrata) są naturalnie oporne na substancje z grupy imidazoli, powszechnie wykorzystywanych do leczenia tego typu zakażeń [5].

Biorąc pod uwagę trudności z ustaleniem czynnika etiologicznego stanów zapalnych pochwy, pomocne może być miejscowe zastosowanie substancji o działaniu antyseptycznym. Preparaty te mogą być pomocne nie tylko w zwalczaniu infekcji, ale także w przywróceniu równowagi mikrobiomu pochwy wywołanej przez antybiotykoterapię. Jedną z możliwości jest zastosowanie miejscowych preparatów zawierających związki srebra. Jednak w przypadku srebra koloidalnego może dochodzić do niekorzystnego zjawiska agregacji, co ogranicza jego aktywność biologiczną i może przyczyniać się do rozwoju oporności. Problem ten został wyeliminowany poprzez wykorzystanie kompleksu TIAB, dzięki czemu możliwe jest uzyskanie wysokiego stężenia jonów Ag+. Ponadto po zastosowaniu kompleksu TIAB możliwe jest uzyskanie efektu synergistycznego jonów srebra i chlorku benzalkoniowego, co znacznie zwiększa skuteczność terapii. Kompleks TIAB charakteryzuje się również wysoką aktywnością względem przetrwalników bakteryjnych, grzybów (Candida albicans, Candida glabrata i Aspergillus niger) czy wirusa brodawczaka i HPV-2. W badaniach klinicznych stwierdzono, że kompleks srebra TIAB może być alternatywną metodą leczenia infekcji pochwy i sromu (o etiologii bakteryjnej i wirusowej), a także w zapobieganiu nawrotom opryszczki genitalnej wywołanej przez HSV-2. Zatem można stwierdzić, że zastosowanie miejscowe kompleksów srebra TIAB jest skuteczną metodą zwalczania infekcji pochwy o różnej etiologii. Jednocześnie pozwala na ograniczenie stosowania antybiotyków, a tym samym zmniejsza ryzyko wystąpienia zaburzeń mikrobiomu jelitowego oraz lekooporności [5].

Preparaty zawierające kompleks srebra TIAB mogą być również zalecane u pacjentek z nieprawidłowym wynikiem badania cytologicznego małego stopnia lub o niewielkim nasileniu zmian ASC-US i L-SIL. Wyniki badań klinicznych potwierdziły, że zastosowanie srebra TIAB w formie miejscowego preparatu dopochwowego pozwala na zapobieganie rozwojowi i nawrotom infekcji bakteryjnych, grzybiczych i wirusowych, w tym HSV-2. W wyniku zastosowanej terapii srebrem TIAB stwierdzono ograniczenie zmian w komórkach nabłonka płaskiego u pacjentek z pierwotną infekcją wirusem brodawczaka ludzkiego HPV. Wykazano, że preparat jest skuteczny w leczeniu stanów zapalnych i nieprawidłowych rozmazów cytologicznych. Stwierdzono również, że kompleks srebra TIAB ma właściwości protekcyjne i pozwala na szybszą regenerację tkanek u pacjentek po elektrokonizacji szyjki macicy [8, 9].

W jednym z najnowszych badań wykazano również, że preparaty srebra TIAB mogą przyspieszać proces gojenia i regenerację tkanek w obrębie sromu, pochwy i odbytu, po zabiegach usunięcia kłykcin kończystych przy użyciu lasera CO2. W badaniu wzięło udział 26 pacjentek w wieku od 23 do 41 lat. Po wykonanym zabiegu laseroterapii zastosowano miejscowy preparat w postaci sprayu zawierający srebro TIAB. Zalecono również kontynuację leczenia przez kolejne 10-14 dni przy użyciu formy żelu oraz kapsułek dopochwowych. W trakcie prowadzonego leczenie nie stwierdzono zmian o charakterze infekcji czy zaczerwienienia, a proces gojenia przebiegał prawidłowo. Preparaty były również bardzo tolerowane, bowiem nie stwierdzono oznak podrażnienia skóry czy błon śluzowych. Wstępne wyniki przeprowadzonego badania pozwalają na stwierdzenie, że preparaty srebra TIAB mogą być zalecane również u pacjentek po zabiegu usunięcia kłykcin kończystych przy użyciu laseroterapii. Miejscowe zastosowanie tego typu produktów pozwala na jednoczesne ograniczenie zakażenia gojących się zmian [10].

Zastosowanie kompleksu srebra TIAB w leczeniu ran przewlekłych

Mimo szerokiej dostępności licznych produktów o działaniu przeciwdrobnoustrojowym oraz wyrobów medycznych wspomagających proces gojenia, leczenie ran jest wciąż wyzwaniem dla współczesnej medycyny. Szczególnie istotnym problemem są rany trudno gojące się oraz objęte infekcją. Rany przewlekłe, niepoddające się leczeniu powodują występowanie dolegliwości bólowych oraz znacznie obniżają komfort życia pacjentów. Mogą one również być przyczyną uogólnionego zakażenia organizmu. Dlatego też w przebiegu leczenia ważne jest zastosowanie odpowiednich środków, które pozwolą na oczyszczenie rany, eliminację drobnoustrojów, a także zapewnią odpowiednie środowisko wspomagające proces gojenia [11].

Stosowanie produktów o działaniu antyseptycznym jest zalecane zarówno w profilaktyce zakażeń oraz zapobieganiu ich nawrotom u pacjentów z grup ryzyka, jak i w procesie leczenia ran objętych infekcją. Obecnie na rynku dostępnych jest szereg preparatów zawierających liczne substancje o działaniu antyseptycznym. Charakteryzują się one różną aktywnością przeciwdrobnoustrojową i tolerancją tkankową, bowiem niektóre z nich mogą niekorzystnie wpływać na proces gojenia [11].

Preparaty zawierające związki srebra są powszechnie wykorzystywane w leczeniu trudno gojących się ran objętych procesem infekcji m.in. oparzeń, odleżyn czy owrzodzeń. Najczęściej wykorzystywane są w postaci roztworów, kremów oraz opatrunków aktywnych. Warto podkreślić, że jony srebra charakteryzują się szerokim spektrum działania obejmującym zarówno bakterie, jak i grzyby, co jest szczególnie korzystne w leczeniu zakażeń ran o mieszanej etiologii. W gamie preparatów zalecanych w leczeniu ran dostępne są również produkty w postaci sprayu i żelu zawierające kompleks srebra TIAB. Mimo niewielkiej zawartości srebra, preparaty te charakteryzują się szerokim spektrum przeciwdrobnoustrojowym, a jednocześnie zapewnia wysoki poziom bezpieczeństwa stosowania. W badaniach klinicznych wykazano również, że preparaty zawierające kompleks TIAB ograniczają świąd, zaczerwienienia oraz obrzęk, a tym samym przyspieszają proces gojenia, likwidują proces zapalny i łagodzą dolegliwości bólowe. Miejscowe działanie kompleksu tworzy barierę przeciwbakteryjną na powierzchni rany, umożliwiając stworzenie najlepszego mikrośrodowiska do regeneracji tkanek, a jednocześnie zmniejszają ryzyko nawrotu infekcji. Skuteczność preparatów zawierających kompleks srebra TIAB potwierdzono u pacjentów z owrzodzeniami oraz odleżynami, gdzie wykazano znaczne przyspieszenie procesu epitelizacji i ograniczenie powierzchni rany [12].

Kompleks srebra TIAB w profilaktyce zakażeń oraz ograniczaniu powstawania biofilmu bakteryjnego

W związku ze stopniowo narastającą opornością na substancje przeciwdrobnoustrojowe coraz większe znaczenie ma profilaktyka zakażeń poprzez zastosowanie odpowiednich preparatów antyseptycznych. Szczególną uwagę zwraca się na pacjentów z odleżynami czy oparzeniami, jednak równie istotnym problemem są potencjalne zakażenia ran pooperacyjnych. Infekcja w obrębie rany może prowadzić do opóźnienia procesu gojenia, a w przypadku niewłaściwego postępowania, może być przyczyną uogólnionego zakażenia organizmu, a tym samym prowadzić do poważnych konsekwencji klinicznych np. sepsy. Warto zwrócić uwagę, że szereg mikroorganizmów, których obecność stwierdza się w obrębie ran przewlekłych, posiada również zdolność do tworzenia struktur biofilmowych, co dodatkowo utrudnia proces leczenia i znacząco zwiększa koszty leczenia. Biofilm chroni drobnoustroje przed warunkami środowiskowymi, układem immunologicznym gospodarza, a także ogranicza penetrację antybiotyków i środków antyseptycznych. Dlatego kluczowym elementem profilaktyki zakażeń jest odpowiednia pielęgnacja rany pooperacyjnej, ograniczenie ryzyka zakażenia oraz zapobieganie tworzeniu się biofilmu bakteryjnego [13].

W badaniu przeprowadzonym przez Puca i wsp. oceniono aktywność kompleksów srebra TIAB w ograniczaniu powstawania struktury biofilmu bakteryjnego. Działanie przeciwbakteryjne oceniono w warunkach in vitro w stosunku do bakterii Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis i E. coli, których obecność najczęściej stwierdza się w obrębie ran pooperacyjnych. Oznaczono minimalne stężenie hamujące (MIC) oraz minimalne stężenia hamujące biofilm (MBIC). Wykazano działanie przeciwdrobnoustrojowe i antybakteryjne w stosunku do S. aureus i E. faecalis, ale niższą skuteczność przeciwko E. coli. Na podstawie wyników tego badania można stwierdzić, że zastosowanie kompleksów srebra TIAB może potencjalnie zmniejszać ryzyko zakażeń miejsca operowanego oraz ograniczać tworzenie się biofilmu [14].

Wykazano również, że kompleks srebra TIAB może być skutecznym elementem profilaktyki zakażeń po niechirurgicznym leczeniu periodontologicznym. Preparat zastosowano miejscowo w obrębie jamy ustnej u pacjentów poddanych zabiegowi skalingu i wygładzania korzeni. W celu oceny mikrobiologicznej pobrano próbki płytki poddziąsłowej. Stwierdzono znaczne ograniczenie ilości mikroorganizmów, co potwierdza, że miejscowe zastosowanie kompleksu srebra TIAB może być elementem wspomagającym leczenie przewlekłego zapalenia przyzębia po zabiegach stomatologicznych [15].

Biorąc pod uwagę zastosowanie kompleksu srebra TIAB w stomatologii, warto również zwrócić uwagę na badanie przeprowadzone przez Besinis i wsp. gdzie porównano jego skuteczność przeciwbakteryjną z aktywnością chlorheksydyny – substancji, która jest powszechnie wykorzystywana w płynach do płukania jamy ustnej. Kompleks srebra TIAB charakteryzował się niemal 25-krotnie wyższą skutecznością przeciwdrobnoustrojową [16].

Podsumowanie

Kompleks srebra TIAB jest opatentowanym połączeniem opartym na jonach srebra Ag+ związanych kowalencyjnie z cząsteczką tytanu, do których przyłączona jest chlorek benzalkoniowy. Połączenie to zapewnia wysoką skuteczność przeciwdrobnoustrojową oraz ogranicza konwersję jonów Ag+ do formy nieaktywnej, metalicznej Ag0. Postać ta zwiększa trwałość jonów srebra, a także ogranicza możliwość kumulacji formy Ag0 w tkankach, co zapewnia miejscowe działanie, wysoką tolerancję, bezpieczeństwo i brak działania drażniącego. Dodatkowo zastosowanie nanocząstek srebra pozwoliło na uzyskanie postaci o wysokiej skuteczności zarówno przeciwbakteryjnej, jak i przeciwgrzybiczej. Dodatkowo nanocząsteczki srebra wykazują aktywność wobec wirusów, m.in.: grypy, ospy, półpaśca, HIV, HBV, opryszczki czy koronawirusów odpowiedzialnych za rozwój zespołu ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej (SARS).

Obecnie kompleks TIAB jest jednym z aktywnych składników wyrobów medycznych powszechnie wykorzystywanych w dermatologii, chirurgii czy ginekologii. Dostępny jest on w szerokiej gamie preparatów m.in. w postaci suchego sprayu czy kremu (Argotiab®) i stanowi po Argosulfanie (sulfadiazyna srebra) najczęściej stosowaną formą aktywnego srebra. Są to preparaty dedykowane nie tylko w leczeniu trudno gojących się ran takich jak oparzenia, odleżyny czy owrzodzenia, ale również zmian skórnych czy niewielkich otarć. Zapewniają one optymalne warunki w obrębie rany, a tym samym przyspieszają proces epitelizacji. Dodatkowo tworzą one barierę ochronną, zapobiegają maceracji ran, jednocześnie wykazując szerokie spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego. W ginekologii, kompleks srebra TIAB stosowany jest w postaci żelu i kapsułek dopochwowych (Hexatiab®). Posiadają one właściwości protekcyjne, zapobiegają rozwojowi i nawrotom infekcji bakteryjnych, grzybiczych i wirusowych, w tym HSV-2. Jednocześnie produkty te wspomagają proces leczenia zmian okolic intymnych, łagodzą podrażnienia, pieczenie i świąd. Zastosowanie kompleksów srebra TIAB pozwala na skuteczne, miejscowe leczenie przeciwdrobnoustrojowe, a tym samym zmniejsza występowanie działań niepożądanych związanych z ogólnoustrojową antybiotykoterapią. Ważnym wskazaniem dla kompleksu srebra TIAB w formie kremu (Argotiab®) jest wytworzenie bariery przeciwbakteryjnej na skórze w miejscach wkłuć centralnych u pacjentów hospitalizowanych i dializowanych. Należy jeszcze wskazać inne potencjalne zastosowanie kompleksu TIAB np. przy wytwarzaniu substancji do użytku powierzchniowego, wykorzystywanych do natryskiwania wielokrotnego ścian w przestrzeni użyteczności publicznej czy przy produkcji łóżek szpitalnych, uzyskując tym samym rodzaj powierzchni o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych. W ten sposób przygotowane powierzchnie chronione by były przed adhezją i rozwojem bakterii i grzybów. Jednak takie zastosowanie kompleksu TIAB wymaga dalszych badań.

Dr n. farm. Piotr Szoka – Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Zakład Farmakologii

Dr n. farm. Paweł Lisiecki – Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Mikrobiologii Farmaceutycznej i Diagnostyki Mikrobiologicznej

Fot. HEXATIAB