Najczęściej wymienianymi lekami indukującymi psychozy są leki na chorobę Parkinsona, leki nasercowe i kortykosterydy. Farmaceuci powinni znać możliwe skutki uboczne po zastosowania tego typu i wielu innych medykamentów wydawanych na receptę i dostępnych w sprzedaży odręcznej. Bardzo ważna jest uświadomienie  pacjenta w tym zakresie oraz wspólne opracowanie skutecznych strategii minimalizujących to groźne i niechciane ryzyko.

Działanie niepożądane leków dają się we znaki milionom osób każdego roku. Termin „psychoza” został po raz pierwszy użyty w XIX wieku i oznaczał nieprawidłowy stan umysłu. Dziś teoria ta jest znacznie poszerzona i rozumiana raczej jako zakłócenia jednostki w postrzeganiu rzeczywistości. Psychoza jest znakiem występowania jednego lub więcej z następujących objawów: halucynacje, urojenia, chaotyczne, nietypowe i dziwne myśli, odstające od normy lub regresywne zachowania.

Psychoza odlekowa została po raz pierwszy opisana w 1845 roku przez francuskiego psychiatrę Jacquesa Josepha Moreau, który badał skutki palenia haszyszu u swoich pacjentów. Reakcja zależała od dawki, a charakteryzowała się głównie występowaniem halucynacji, urojeń, depersonalizacji, odczucia splątania, niepokoju i podniecenia. Ostre reakcje psychotyczne trwały nawet do kilku godzin.

Leki na Parkinsonizm

Dokładna ilość występowania psychoz odlekowych nie jest znana, ale szacuje się, że w 7 - 25% właśnie leki mogą stanowić ich podłoże patofizjologiczne. Przykładowo u osób nieleczonych na chorobę Parkinsona objawy takie występują w mniej niż 10%, natomiast po wdrożeniu farmakoterapii odsetek ten wzrasta nawet do niechlubnych 60%. Przyczyną jest mechanizm działania stosowanych medykamentów, które wykazują właściwości antycholinergiczne lub wpływają na syntezę i uwalnianie katecholamin w ustroju. Objawy oscylują pomiędzy odczuwaniem nietypowych marzeń do typowej psychozy. Najczęściej zgłaszane są omamy wzrokowe z/lub bez delirium, rzadziej omamy słuchowe. U około 14% chorych można zaobserwować także zaburzenia cyklu sen-czuwanie.

Leki nasercowe

Popularny lek przeciwarytmiczny – Digoksyna, ma spory potencjał w wywoływaniu delirium, depresji i psychoz. Przyczyn takiego stanu rzeczy można upatrywać w zachwianiu równowagi elektrolitowej mózgu i jego niedotlenienia (hipoksji). Efekty te są zależne od dawki, ale można je zaobserwować także na szczeblu terapeutycznym u pacjentów w podeszłym wieku lub gdy jest zażywana łącznie z diuretykami wypłukującymi potas. Objawy psychotyczne mogą być pierwszym i jedynym symptomem zatrucia Digoksyną. Ciekawostką może być przypadek genialnego artysty malarza Vincenta van Gogha, który epilepsję leczył właśnie ekstraktem z naparstnicy. Na skutek przewlekłego zażywania Digoksyny malarz cierpiał na omamy wzrokowe – widział między innymi świetlne aureole wokół gwiazd. Lek łączony z absyntem, którym raczył się artysta, powoduje że osoba będąca pod jego wpływem widzi świat w kolorze żółtym – co wyraźnie widać na obrazach mistrza.

Vincent van Gogh – „Gwiaździste niebo” (1889)

Innymi lekami nasercowymi, które mogą negatywnie oddziaływać na postrzeganie rzeczywistości, są blokery receptorów beta-1 (popularne beta-blokery). Skutki uboczne ich stosowania mogą obejmować występowanie dziwnych snów, majaczeń, psychoz i halucynacji. Psychoza i majaczenia są najczęściej odnotowywane podczas stosowania Metoprololu i  Propranololu. Działania te nie są zależne od dawki (czyli mogą wystąpić przy dawkach zwykle stosowanych), a u ich postaw leży lipofilny charakter substancji (przenikają barierę krew-mózg).

Inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę (ACE) mają niewielki wpływ neuropsychiatryczny. Jednakże istnieją odnotowane przypadki występowania halucynacji wzrokowych u osób w podeszłym wieku stosujących Kaptopryl, Lizynopryl, Enalapryl, Ramipryl i Perindopryl. Objawy takie pojawiały się po  około 6 latach od początku przyjmowania specyfiku i ustępowały skutecznie w miesiąc po jego odstawieniu.

Kortykosterydy

Od 1950 roku sterydy stosowano do leczenia różnych zaburzeń układu immunologicznego. Psychoza związana z ich zażywaniem sięga nawet 14% pacjentów. Ta grupa farmakologiczna wykazuje dużą zmienność reakcji osobniczych stąd zgłaszane objawy są bardzo odmienne (głównie labilność emocjonalna, czasami halucynacje i paranoje). Efekty są proporcjonalne do stosowanej dawki, ale mechanizm indukcji psychoz przez kortykosterydy jak dotąd nie został wyjaśniony.

Leki bez recepty

Mało kto spodziewa się, że winnymi mogą być również ogólnodostępne środki sympatykomimetyczne o działaniu miejscowym – jak popularne spraye do nosa na katar. Również leki przeciwalergiczne zaliczane do antyhistaminowych oraz niesterydowe leki przeciwzapalne, inhibitory pompy protonowej (zgaga, refluks, choroba wrzodowa) mogą wywołać wiele niekorzystnych efektów psychiatrycznych. Zwłaszcza u pacjentów w podeszłym wieku, z niewydolna wątrobą i nerkami mogą wystąpić problemy ze snem, odczucie lęku, splątania i halucynacje.

Oczywistym jest również, że łącznie leków bez recepty czy z kategorii Rx z alkoholem, innymi używkami oraz zjawisko polipragmazjii (łączenia wielu leków jednocześnie) nasila ryzyko wystąpienia opisywanych objawów. Dobrą wiadomością jest to, że w większości przypadków po odstawieniu medykamentu objawy psychotyczne ustępują (przeciętnie po miesiącu). Ważny jest również szczegółowy wywiad lekarski i farmaceutyczny aby zapobiec pogłębianiu objawów lub zasugerować zmianę dotychczas stosowanego medykamentu.