Stanowisko prezydium Komitetu Biotechnologii nt
perspektyw rozwoju biotechnologii w Polsce
1. Przesłanki wstępne
Zgodnie ze strategią lizbońską rozwój nowoczesnej gospodarki w dużym stopniu zależy od wykorzystania osiągnięć naukowych. Jednym z szybko i ciągle rozwijających się obszarów nauki, techniki i gospodarki jest biotechnologia. Przewiduje się, że produkty wytworzone dzięki biotechnologii zdominują rynki światowe w tym stuleciu.
W Polsce istnieje znaczący potencjał badawczy w zakresie biotechnologii i powinien on zostać optymalnie wykorzystany dla rozwoju polskiej gospodarki. Według szacunkowych ocen (brak jest danych statystycznych) polski przemysł biotechnologiczny zajmujący się głównie konfekcjonowaniem i dystrybucją obcych produktów końcowych, jest na bardzo wstępnym etapie rozwoju. Niestety, mechanizmy gospodarcze sprzyjające wykorzystaniu własnych nowoczesnych technologii są wysoce niewystarczające. Nasz kraj ma jednak szansę, aby nie być wyłącznie odbiorcą bioproduktów, ale także
wykreować własne technologie, produkty i miejsca pracy. Potrzebna jest jednak w tym celu intensyfikacja działań zmierzających do procesu komercjalizacji najbardziej zaawansowanych przedsięwzięć badawczo-wdrożeniowych.
Zgodnie z przyjętą przez OECD (jak i UE) klasyfikacją wyróżnić można następujące umowne działy biotechnologii, często określane kolorami:
Zielona biotechnologia (green Biotechnology), którą stanowią przede wszystkim biotechnologie związane z rolnictwem,
Czerwona biotechnologia (red Biotechnology), to biotechnologia wykorzystywana w ochronie zdrowia,
Biała biotechnologia (white Biotechnology), to biotechnologia przemysłowa wykorzystująca systemy biologiczne w produkcji przemysłowej i ochronie środowiska.
W Polsce występują wszystkie wymienione działy biotechnologii. Byłoby niecelowe wykluczenie któregokolwiek z nich w planowanym rozwoju, potrzebna jest natomiast większa koncentracja na niektórych z nich.
Każda z wymienionych biotechnologii wymaga natychmiastowego rozwoju infrastruktury z zakresu genomiki, proteomiki, metabolomiki, inżynierii białkowej i procesowej, bioinformatyki, a także procesów oczyszczania i izolacji produktów. Rozwój infrastruktury sprzyjać będzie powstawaniu nowych technologii i produktów biotechnologicznych. Konieczne są też ciągłe prace nad legislacją. Warunkiem koniecznym rozwoju jest akceptacja społeczna naszych prac badawczych, wdrożeniowych i produkcyjnych.
Dużych zmian nie wymaga zaawansowana edukacja w zakresie biotechnologii. Należy zintensyfikować działania gwarantujące wysoki poziomu kształcenia, i ciągle tę jakość trzeba doskonalić.
Kierunki rozwoju
2.1 Zielona biotechnologia
Kraje Unii Europejskiej nie angażują się w rozwój własnej agrobiotechnologii. Podobnie jest w Polsce. Opinia publiczna zarówno w Europie, jak i w Polsce jest niezwykle krytyczna i przeciwna rozwojowi GMO w kontekście szeroko pojętej żywności. Stan ten w dużej mierze jest spowodowany decyzjami politycznymi, przed których skutkami uchronić powinien dalszy rozwój podstaw naukowych zielonej biotechnologii warunkujący powstawanie innowacyjnych technologii. Realną szansą dla zielonej biotechnologii jest jej wykorzystanie w produktach biotechnologii białej i czerwonej. Należy jednak identyfikować badania nad regulacją genetyczną procesów istotnych do rozwijania produkcji roślinnej „przyjaznej” dla środowiska, szczególnie w zakresie odporności na patogeny i szkodniki oraz abiotyczne czynniki stresowe. Powinny być stymulowane prace nad wykorzystaniem mikroorganizmów do zwiększenia plonowania i zapewnienia wysokiej jakości produkcji przemysłu rolno-spożywczego. Ważnym kierunkiem badawczym jest także wprowadzanie transgenicznych roślin do produkcji szczepionek doustnych i rekombinowanych białek, a także wykorzystanie tychże roślin jako surowców odnawialnych w biorafineriach.
2.2. Czerwona biotechnologia
Obecnie w Polsce kilka niezmiernie cennych preparatów, takich jak: hormony, przeciwciała onoklinalne czy testy diagnostyczne jest pozyskiwanych z wykorzystaniem nowoczesnych technik inżynierii genetycznej. Jednocześnie żadna terapia genowa nie wyszła jeszcze poza stadium badań klinicznych, a oczekiwania społeczne w tym zakresie są bardzo duże.
Sprawą o zasadniczym znaczeniu jest zaspokojenie potrzeb rynku krajowego, silnie zdominowanego przez wielkie firmy zagraniczne. Całkowity koszt wprowadzenia nowego leku na rynek wynosi 50 do 100 mln $, przy czym warunkiem powodzenia przedsięwzięcia jest, aby rynek zbytu na dany preparat wynosił ok. 1 mld$. Zła kondycja ekonomiczna Polski uniemożliwia konkurowanie z firmami zagranicznymi. Jednocześnie zapotrzebowanie na badania i i ich wdrażanie w zakresie diagnostyki, profilaktyki, leków generycznych, czy też preparatów o charakterze paraleków, nie wymaga tak dużych nakładów finansowych, są i będą ogromne. Na tym polu należy oczekiwać aktywności polskich biotechnologów.
2.3. Biała biotechnologia – biotechnologia przemysłowa
Biała biotechnologia opiera się głównie na biokatalizie i bioprocesach. Dzięki tej biotechnologii surowce odnawialne, głównie produkty rolne, są przekształcane w cenne chemikalia, leki, materiały polimerowe, czynniki energetyczne, dodatki konsumpcyjne etc z wykorzystaniem komórek pleśni, drożdży, bakterii, czy enzymów z nich pochodzących. Dla ilustracji rangi zagadnienia można podać, że zakres białej biotechnologii [2004 r.] oceniany jest jako 5% rynku, opanowanego przez przemysł chemiczny, zaś w roku 2010 przewiduje się, że 10%, a być może nawet 20%, produktów przemysłu chemicznego będzie wytwarzane w bioprocesach.
Biała biotechnologia czyni aktywność przemysłową bardziej przyjazną dla środowiska i jednocześnie obniża koszty wytwarzania poprzez zmniejszenie zużycia surowców i energii, redukcję odpadów, czy też bioremediację skażonego środowiska.
Wykorzystanie białej biotechnologii jest obecnie przedmiotem intensywnych dyskusji w UE. Obszary jej zastosowań, bardzo ważne również dla Polski, to:
- zastąpienie tradycyjnych nie-biologicznych procesów przemysłowych bioprocesami i wytwarzanie produktów o wysokiej wartości dodanej jak: farmaceutyki, specyficzne chemikalia, żywność i dodatki do żywności;
- wytwarzanie biomateriałów (biodegradowalne plastyki) i biopaliw z odnawialnych surowców;
- bioremediacja.
Rozwój białej biotechnologii powinien wpływać korzystnie na rozwój rolnictwa i przemysłu chemicznego, a także na środowisko, stanowiąc istotny element zrównoważonego rozwoju.
3. Agendy rządowe i ich rola
Perspektywy polskiej biotechnologii zależą m.in. od szybkiego dostosowania norm prawnych, edukacji i udziału społeczeństwa, intensyfikacji badań podstawowych, wspomagania badań rozwojowych, zwiększenia liczby inkubatorów przedsiębiorczości łączących naukę i przemysł. Lista czynników warunkujących postęp w nauce, nie tylko biotechnologii, jest długa. Wiele z tych czynników zależy od właściwego zaangażowania agend rządowych, których skuteczne decyzje mogą usunąć utrudnienia w wykorzystaniu efektów nauki w gospodarce. Koniecznym wydaje się realizacja następujących postulatów:
Konieczne jest skrócenie okresu patentowania w Polsce (obecnie procedura trwa do 5 lat, a winna 1 rok – adresatem jest Urząd Patentowy.
Konieczne jest wprowadzenie mechanizmów, które będą sprzyjały większej innowacyjności i efektywności produkcji rolniczej przez wywołanie przekształceń własnościowych w firmach hodowlano-nasiennych, które są głównym źródłem wprowadzania postępu biologicznego w produkcji roślinnej; należy wyegzekwować respektowanie mechanizmów uzdrawiających rynek nasienny w Polsce – adresatem jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Konieczne jest uruchomienie programów nastawionych na rozwiązanie przez biotechnologię konkretnych i ważnych problemów (np. przez ogłoszenie specjalnych projektów zamawianych, i zadbanie o bardzo wszechstronną ich ocenę) – adresatem jest Ministerstwo Nauki i Informatyzacji.
Konieczne jest stworzenie możliwości uzyskiwania korzystnych kredytów na zakładanie małych firm biotechnologicznych (kilkuosobowych) (przykład: system wprowadzony w Niemczech)– adresatem są: Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Gospodarki.
Konieczne jest, aby przygotowywana nowa ustawa o finansowaniu nauki poprzez uregulowanie podstawowych kwestii związanych z finansowaniem badań, stwarzała dogodne warunki do przepływu środków finansowych ze źródeł prywatnych oraz jednostek gospodarczych do pracowni badawczych – adresatem jest Ministerstwo Nauki i Informatyzacji.
2. Konkluzje
Uwzględniając wszystkie zalecenia zawarte w „Raporcie diagnostycznym biotechnologii w Polsce” opracowanym przez zespół pod kierunkiem prof. A. Podhajskiej należy dążyć do podjęcia działań, w wyniku których opracowana zostanie długoterminowa strategia rozwoju biotechnologii w Polsce. W tym celu koniecznym jest utworzenie „platformy biotechnologicznej” , jako miejsca aktywnego dialogu wszystkich zainteresowanych stron: grup badawczych, małych i dużych firm (też zagranicznych), kierownictw właściwych ministerstw, inwestorów i organizacji pozarządowych. Utworzenie takiej struktury będzie miało pozytywny wpływ na rozwój biotechnologii w Polsce, a przez to na rozwój polskiej gospodarki. „Platforma” ta będzie zgodna z europejskimi standardami i umożliwi pełną i aktywną partycypację w powstającej obecnie platformie białej biotechnologii w Unii Europejskiej.
W Unii Europejskiej dąży się obecnie do intensywnego wykorzystania potencjału biotechnologii przemysłowej. Następuje silna koncentracja zespołów badawczych i przemysłu biotechnologicznego w celu przygotowania i stworzenia warunków do jej rozwoju. Szczególną rolę przypisuje się krajom akcesyjnym, a przede wszystkim Polsce, ze względu na zasobność w odnawialne surowce oparte na zielonej biotechnologii, wykorzystywane do wytwarzania produktów biotechnologii przemysłowej.
Ze względu na rolę, jaką będzie odgrywać Polska konieczne jest zorganizowanie pod auspicjami MNiI dyskusji okrągłego stołu na temat specyfiki biotechnologii przemysłowej w naszym kraju. Prezydium Komitetu Biotechnologii deklaruje gotowość przygotowania tego przedsięwzięcia.30 marca 2004r.
Prezydium Komitetu Biotechnologii
KOMENTARZE