Streszczenie

26.11.2003

1. Baza zasobów – inwestowanie w ludzi - ocena możliwości rozwoju edukacji biotechnologicznej w systemie studiów biologicznych, medycznych i rolniczych w Polsce. W Polsce edukacja biotechnologiczna jest prowadzona w 21 uczelniach wyższych, 7 z nich prowadzi studia doktoranckie. Obecnie akredytację Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej w zakresie nauczanie biotechnologii posiada 10 uczelni: 3 politechniki oraz 7 uniwersytetów. Na kierunku biotechnologia kształcą studentów następujące rodzaje uczelni:

• 9 uniwersytetów
• 6 akademii rolniczych
• 2 akademie medyczne
• 4 politechniki
• Łącznie w ciągu roku, w systemie studiów dziennych oraz wieczorowych, rozpoczyna studia biotechnologiczne około 2200 studentów, natomiast kończy około 1700 osób. Chłonność rynku pracy dla takiej liczby absolwentów jest obecnie niewystarczająca. 2. Ocena możliwości zatrudnienia wykwalifikowanych kadr w zakresie biotechnologii Biotechnologia jest kierunkiem zbyt młodym na to, żeby można było wymiernie oceniać zapotrzebowanie przedsiębiorców na absolwentów tego kierunku. Jest również kierunkiem źle reklamowanym, stąd brak informacji o kwalifikacjach i zawodowej przydatności absolwentów. Ogólna sytuacja na rynku pracy jest tym trudniejsza, że liczba firm bazujących na wysoko-zawansowanych technologiach z obszaru biotechnologii jest w skali kraju niewielka. Liczba ofert złożonych w biurach karier, mieszcząca się w granicach 30 rocznie nie jest satysfakcjonująca, w przypadku, gdy rocznie studia w tym kierunku kończy około 1700 osób. Panuje jednak przeważające przekonanie ankietowanych, że studenci biotechnologii są dobrze wykształceni i są potencjalnie atrakcyjnymi pracownikami dla polskich i zagranicznych firm i ośrodków naukowych. Sytuację zatrudnienia w tej branży powinno znacznie poprawić wprowadzenie konsekwentnej polityki proinnowacyjnej państwa i rozwój gospodarczy oparty na wysoko-zawansowanych technologiach z tego obszaru. Nieznaczne nadzieje można również pokładać we własnej przedsiębiorczości absolwentów, którzy, w ramach powstających inkubatorów przedsiębiorczości i parków naukowo-technologicznych, rozpoczną własną działalność gospodarczą w oparciu o infrastrukturę tych pomocowych przedsięwzięć. 3. Generowanie i wykorzystanie wiedzy- udział polskich zespołów w 5 PR Polska, jako kraj kandydujący do Unii Europejskiej, uzyskała pod koniec lat dziewięćdziesiątych możliwość uczestnictwa w unijnych programach naukowych. Programy te maja charakter wieloletni i są finansowane ze składek wnoszonych przez poszczególne kraje członkowskie. Niedawno zakończył się 5 Program Ramowy. Z Polski napłynęło ponad 5700 zgłoszeń do 5 PR, z których 1323 zespoły uzyskały finansowanie z funduszy tego programu na łączną kwotę 152 mln Euro. Wyjątkowo dobre wyniki Polskie zespoły uzyskały w projektach badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny, rolnictwa, transportu morskiego i energii.

  Statystyka udziału polskich zespołów w 5.PR
  W projektach zgłoszonych	Razem	QoL	IST	GRO	ENV	ENE	Inco-2	Innov	IHP
  Liczba projektów ogółem	46470	9080	10179	3494	3208	2680	1790	4860	11179
  Liczba uczestników ogółem	267555	67535	71088	30991	28264	18780	8177	19545	23175
  Liczba projektów z udziałem polskich zespołów	4292	1183	617	719	636	234	168	108	627
  Liczba projektów z polskim koordynatorem	654	142	101	126	62	35	143	15	30
  Liczba zespołów z Polski	5700	1496	1041	898	944	314	180	164	663
  Wnioskowane dofinansowanie z UE dla polskich uczestników [MEUR]	642,5	152	113	129	91,6	48	20	25,1	63,8
  W projektach wybranych do finansowania

  Liczba projektów ogółem	13899	1813	2638	1076	806	730	45	2053	4328
  Liczba uczestników ogółem	75002	13740	18004	10451	7322	5563	2294	8352	9276
  Liczba projektów z udziałem polskich zespołów	1043	196	220	171	131	69	51	33	172
  Liczba projektów z polskim koordynatorem	192	24	20	39	23	18	46	9	13
  Liczba zespołów z Polski wybranych do finansowania	1323	236	231	294	186	88	56	54	178
  Oczekiwane dofinansowanie z UE polskich uczestników [ MEUR]	152,2	29,1	23,6	37,9	21,2	12,7	9,1	3,2	15,4
  Opracowano w DSiA KPK (JS) na podstawie danych własnych, aktualnych 30 listopada 2002 Uwagi: Zestawienie finansowe nie jest pełne dla ostatnich konkursów

  Największą popularnością cieszył się program ,,Quality of Life”, jest to program ściśle związany z naukami biologiczno-medycznymi. Wnioski do tego programu złożyło 1496 polskich zespołów a 236 uzyskało finansowanie, z czego 24 projekty są koordynowane przez polskiego koordynatora. Według danych uzyskanych z Krajowego Punktu Kontaktowego udział polskich zespołów w 5 Programie Ramowym Unii Europejskiej, nie spełnił polskich oczekiwań finansowych pomimo odniesienia przez nasze zespoły wielu sukcesów (Centra Doskonałości). Polska odzyskała zaledwie 88% wniesionej wkładów, tymczasem Czechy i Węgry odzyskały ponad 100% składki. Udział Polski w 5 PR wykazał ponadto znaczne niedoinwestowanie polskiej nauki, brak priorytetów badawczych, niską innowacyjność polskiej gospodarki oraz, co najważniejsze, brak współpracy polskich naukowców z przemysłem, bowiem 5 PR był ukierunkowany głównie na projekty aplikacyjne i wdrożeniowe, które wymagały znacznego udziału przemysłu. Należy mieć nadzieję, że doświadczenia zdobyte w 5 PR zaowocują licznymi projektami złożonymi do kolejnego, już 6 Programu Ramowego Unii Europejskiej, który jest obecnie realizowany. 4. Eksploatacja własności intelektualnej – istniejące w Polsce możliwości ochrony praw własności intelektualnej w zakresie nauk biologiczno-medycznych W Polsce rozwój systemu patentowego dotyczący wynalazków biotechnologicznych rozpoczął się w 1992 r. nowelizacją ustawy o wynalazczości z 1972 r., kiedy to uchylenie zakazu patentowania związków chemicznych, środków farmaceutycznych i środków żywności stworzyło również możliwość patentowania produktów biotechnologicznych (np.: plazmidy czy mikroorganizmy). W 1993 r. Prezes UP RP wydał zarządzenie w sprawie ochrony wynalazków i wzorów użytkowych, regulujące (§3 ust. 2 pkt 5 i §8) zasady sporządzania dokumentacji wynalazków dotyczących mikroorganizmów. W Polsce sytuacja dotycząca ochrony wynalazków wygląda mało optymistycznie. W porównaniu do innych krajów OECD w Polsce na 100 tys. mieszkańców ogólna liczba patentów jest znacznie poniżej 1, a liczba rozwiązań zgłaszanych do ochrony nadal maleje. Brakuje danych do oszacowania liczby patentów w poszczególnych grupach jednostek naukowych. Analizując stosunek patentów udzielonych w danym roku do patentów zgłoszonych należy stwierdzić, że w minionych 10 latach zmalał on ze 140% do 55%. Równocześnie jednak, w tym samym czasie, gdy trzykrotnie zmalała liczba patentów krajowych wzrosła trzykrotnie liczba patentów międzynarodowych. Zaledwie 14% całkowitego dorobku naukowego wszystkich ocenianych jednostek naukowych stanowią punkty za dorobek konkretny, tzn. patenty, wdrożenia, systemy jakości, akredytowane laboratoria, udział w międzynarodowych programach ramowych, praktyczne wykorzystanie wyników badań poza jednostką etc. W roku 2002 w Urzędzie Patentowym Rzeczpospolitej Polskiej dokonano 323 zgłoszeń patentowych dotyczących wynalazków biotechnologicznych, wśród których 41 zostało zgłoszone przez podmioty polskie. W tym samym roku Urząd Patentowy RP udzielił 72 patenty na wynalazki z tej dziedziny, przy czym 7 dotyczyło wynalazków polskich2. Dla uzupełnienia tych danych, warto nadmienić, że liczba patentów krajowych dotyczących polskich rozwiązań technicznych, których opatentowanie zostało ogłoszone w Wiadomościach Urzędu Patentowego, uznanych przez autorów raportu za pośrednio lub bezpośrednio związane tematycznie z biotechnologią, wyniosła ok. 30. źródło: Derwent 5. Baza kapitałowa – dostępne formy finansowania badań w zakresie nauk biologiczno-medycznych, opracowanie danych na temat przemysłu chemicznego, farmaceutycznego, i biotechnologicznego. Przemysł farmaceutyczny Streszczenie raportu o firmach farmaceutycznych zarejestrowanych w Polsce, przeprowadzonego w oparciu o dane ze stanu rejestru postaci farmaceutycznych na dzień 30.09.2002r. Ministerstwa Zdrowia. Zakładając, że efektywność przemysłu farmaceutycznego można zmierzyć liczbą leków, lub materiałów medycznych zarejestrowanych przez firmy farmaceutyczne w Polsce dokonano jakościowej i ilościowej oceny krajowego rynku leków. Na podstawie posiadanych informacji można sformułować następujące wnioski: 1) Ogólna ilość zarejestrowanych - dopuszczonych do obrotu w Polsce postaci farmaceutycznych polskich i zagranicznych wynosi 8248 z tego na postacie farmaceutyczne wyprodukowane w Polsce przypada 3712, co stanowi 45% ogólnej ilości środków farmaceutycznych produkowanych i dopuszczonych do obrotu w Polsce. Szacunkowo liczba syntetycznych i półsyntetycznych postaci farmaceutycznych polskich wynosi 2500. Pozostała ilość postaci farmaceutycznych 1212 rozkłada się na: - postacie farmaceutyczne pochodzenia roślinnego -1097 - szczepionki 72 - gazy medyczne 8 - pasty lecznicze do zębów, szampony lecznicze, sole, ługi, szlamy lecznicze 35 2) Ogólna ilość firm farmaceutycznych w Polsce wynosi 221, z tego 139 firm produkuje w Polsce w większości środki farmaceutyczne półsyntetyczne i syntetyczne, natomiast 63 (28,5%) zajmuje się produkcją postaci farmaceutycznych pochodzenia naturalnego a ich maksymalny potencjał produkcyjny nie przekracza 2,5% rynku leków. 3) Ogólna ilość głównie znaczących (o największej bazie produkcyjnej) firm farmaceutycznych produkujących polskie środki farmaceutyczne wynosi 36 i są to przede wszystkim takie firmy jak :Adamed; Aflopa; Anpharm; Apipol-Farma; Biomed Kraków; Biomed Lublin; Biomed Warszawa; Chance; Espefa; Farmapol; Filofarm; Galena; Glaxo Wellcome Poznań; Hasco-lek; Homeofarm; ICN Polfa Rzeszów; Jelfa; Labofarm; Labor; Lek Polska; Maga-Herba; Pliva Kraków; Polfa Grodzisk; Polfa Kutno; Polfa Lublin; Polfa Łódź; Polfa Pabianice; Polfa Warszawa; Polpharma; Profarm; Polfa Tarchom S.A.Synteza; Terpol; Unia; Vis; Ziołolek Firmy będące dawniej w grupie Zjednoczenia Przemysłu Farmaceutycznego POLFA mają udział w krajowym rynku leków nieprzekraczającym 5% co oznacza, że zdecydowana większość firm partycypuje w krajowym rynku leków na poziomie ułamków procenta, a świadczy to o bardzo silnym rozdrobnieniu krajowej bazy produkcyjnej. Firmy te, które do czasu transformacji ustrojowej zajmowały się syntezą substancji leczniczych w zasadzie utrzymują ten profil, zajmując się głównie produkcją leków generycznych (działalność odtwórcza lub licencyjna). Zdaniem Autorów preferencje ustawowe mają jedynie charakter złagodzenia ustawodawstwa przed uzyskaniem akcesji do Unii Europejskiej i mogą stanowić dla wielu firm bardzo trudną przeszkodę do pokonania w obliczu walki konkurencyjnej. Do istotnych preferencji można zaliczyć jedynie okres przystosowawczy dla podmiotów wynoszący 7 lat od daty wprowadzenia Prawa Farmaceutycznego. Duże rozdrobnienie bazy produkcyjnej firm przemysłu farmaceutycznego polskiego i bardzo szeroki asortyment wyrobów jest niewątpliwie rezultatem istnienia na polskim rynku silnej wewnętrznej konkurencji, ale może objawiać swoją słabość wobec dostępu polskiego rynku dla bardzo silnych podmiotów zagranicznych po akcie akcesji do Unii Europejskiej. Autorzy w podsumowaniu pragną podkreślić, że w swoim raporcie nie dysponowali danymi ilościowymi, czyli wskaźnikami tonażowymi wyrobów lub długościami serii, zatem przedstawione dane mają charakter raczej jakościowy, lub nie w pełni ilościowy. Przemysł chemiczny Przemysł chemiczny należy do grupy największych sektorów przemysłowych w Polsce, ma on liczne powiązania z całą gospodarką i bezpośrednim zaopatrzeniem rynku oraz spełnia ważną rolę w rozwoju technologicznym i organizacyjnym przemysłu. Przemysł chemiczny w Polsce jest sektorem, który rozwija się bardzo dobrze. Posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę techniczną, oraz znaczny majątek produkcyjny i obrotowy, doświadczoną kadrę techniczną oraz wieloletnie doświadczenie produkcyjne. Mimo pewnych trudności przemysł chemiczny rozwija się bardzo dynamicznie i szybciej niż cały przemysł krajowy. Produkcja przemysłu chemicznego stanowi 10,3% produkcji całego przemysłu. Sektor przemysłu chemicznego obejmuje dwa działy produkcji: wyrobów chemicznych oraz wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych. W roku 2001 przemysł chemiczny grupowała 7122 podmioty (bez osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą), w tym 6892 spółki, 137 spółdzielnie oraz 32 przedsiębiorstwa państwowe. Wśród nich było 679 przedsiębiorstw zatrudniających ponad 49 osób. Natomiast w końcu I półrocza 2002r funkcjonowało łącznie 7258 podmiotów gospodarczych (bez zakładów osób fizycznych). Dział produkcji wyrobów chemicznych obejmował 2301 podmiotów, natomiast dział produkcji wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 4957 zakładów. W ogólnej liczbie podmiotów sektora, spółki handlowe i cywilne stanowiły 96,9%, natomiast przedsiębiorstwa państwowe 0,4%. Przemysł biotechnologiczny Polski przemysł biotechnologiczny znajduje się we wczesnym stadium rozwoju. Roczny dochód krajowych przedsiębiorstw biotechnologicznych szacowany jest na ok. 100 mln USD. Największy dochód generują podmioty zajmujące się ochroną zdrowia, na drugim miejscu znajduje się przemysł biotechnologiczny (głównie biofermentacyjny) a następnie przedsiębiorstwa zorientowane na produkcję rolniczą. Głównymi kierunkami rozwoju biotechnologii rolniczej są środki ochrony roślin, produkty weterynaryjne oraz transgeniczne. Źródło: Rynek chemiczny 4/2003 „Sektor biotechnologiczny w Polsce” 6. Łączenie w sieci społeczności biotechnologicznych – dostępne w Polsce portale internetowe W Polsce istnieje zaledwie sześć portali internetowych poświęconych zagadnieniom biotechnologii. www.biotechnologia.com.pl www.biologia.pl www.aventis.pl/dzialalnosc/biotechnologia www.bayercropscience.pl www.bionews.pl www.infogmo.edu.pl. Na stronach tych publikowane są najnowsze osiągnięcia z dziedziny biotechnologii, prezentowane są krajowe i zagraniczne firmy biotechnologiczne, zarówno produkcyjne jak i te z otoczenia biotechnologii. Można tam także znaleźć informację na temat organizowanych konferencji, zjazdów, szkoleń, edukacji biotechnologicznej, możliwości zatrudnienia, żywności modyfikowanej genetycznie jak również prawodawstwa biotechnologicznego. 7. Współpraca międzyregionalna – udział Polaków w tworzeniu bioregionów Poziomy współpracy międzyregionalnej można podzielić pod względem zakresu ich oddziaływania następująco: - współpraca na poziomie międzynarodowym
• pomiędzy administracjami krajów w zakresie naukowym i gospodarczym
• pomiędzy podmiotami różnych krajów
• * uczelnie * przedsiębiorstwa
• pomiędzy zespołami badawczymi
• pomiędzy indywidualnymi badaczami
• - współpraca bezpośrednia podmiotów na poziomie kraju (międzyregionalna) pomiędzy ośrodkami naukowymi pomiędzy podmiotami gospodarczymi - na poziomie lokalnym – w obrębie jednego regionu lub miasta
• uczelnie
• zespoły badawcze
• podmioty gospodarcze
• Porozumienia, które mogą generować współpracę w obszarze biotechnologii zawierane są przez ministerstwa: Zdrowia, Gospodarki, Edukacji Narodowej i Sportu oraz Nauki i Informatyzacji. Ilustrować tego typu porozumienia mogą np. umowy bilateralne Ministerstwa Zdrowia zawierane z odpowiednimi ministerstwami poszczególnych państw w zakresie ochrony zdrowia. Innym przykładem może być „Konwencja o Farmakopei”, zawarta również przez w/w Ministerstwo. Szerzej – współpraca międzynarodowa w ramach WHO, UNESCO, UNIDO itd. Pewne wytyczne do przyjęcia określonej polityki rozwijania współpracy w omawianej dziedzinie wyznaczają Programy Ramowe Unii Europejskiej takie ja Quality of Life (5PR) czy ERA ( 6PR). Poniższa tabela prezentuje dane na temat współpracy zagranicznej poszczególnych jednostek uczelnianych z bazy danych „ankieta jednostki za lata 2000-2002” udostępnione przez Ośrodek Przetwarzania Informacji. Udział w międzynarodowych programach naukowych w latach 2000 - 2002 (na podstawie Bazy "Ankieta jednostki")

  Instytucja	2002	Kontrakty zawarte w ramach projektów lub innych akcji Prog. Ram. UE	kontrakty na koordynowanie projektów Prog. Ram. UE	Kontrakty zawarte w ramach innych programów UE	Kontrakty zawarte w ramach programów spoza UE
  Akademia Medyczna w Bydgoszczy - Wydział Lekarski	2002	1	0	0	1
  Akademia Rolnicza w Poznaniu - Wydział Rolniczy	2002	0	0	0	18
  Akademia Rolnicza we Wrocławiu - Wydział Rolniczy	2002	1	0	0	0
  Politechnika Gdańska - Wydział Chemiczny	2002	3	0	0	4
  Politechnika Łódzka - Wydział Chemiczny	2002	1	0	0	5
  Politechnika Warszawska - Wydział Chemiczny	2002	1	0	1	1
  Politechnika Warszawska - Wydział Inżynierii Środowiska	2002	3	0	0	5
  Politechnika Wrocławska - Wydział Chemiczny	2002	1	0	0	1
  Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu - Wydział Biologii	2002	0	0	1	9
  Uniwersytet Jagielloński w Krakowie - Wydział Biologii i Nauk o Ziemi	2002	3	0	5	13
  Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu - Wydział Biologii i Nauk o Ziemi - Instytut Ekologii i Ochrony Środowiska	2002	0	0	0	3
  Uniwersytet Szczeciński - Wydział Nauk Przyrodniczych	2002	12	0	0	0
  Uniwersytet Wrocławski - Wydział Nauk Przyrodniczych - Instytut Biochemii i Biologii Molekularnej	2002	2	0	0	7
  Uniwersytet Wrocławski - Wydział Nauk Przyrodniczych - Instytut Geograficzny	2002	0	0	0	2
  Uniwersytet Wrocławski - Wydział Nauk Przyrodniczych - Instytut Mikrobiologii	2002	2	0	1	0
  Ogółem w roku:	2002	30	0	8	68
  Ogółem:		54	0	34	114

  Instytucja	Rok	Kontrakty zawarte w ramach projektów lub innych akcji Prog. Ram. UE	kontrakty na koordynowanie projektów Prog. Ram. UE	Kontrakty zawarte w ramach innych programów UE	Kontrakty zawarte w ramach programów spoza UE
  Akademia Rolnicza w Poznaniu - Wydział Rolniczy	2000	1	0	0	0
  Politechnika Łódzka - Wydział Chemii Spożywczej i Biotechnologii	2000	3	0	0	0
  Politechnika Wrocławska - Wydział Chemiczny	2000	0	0	0	2
  Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie - Wydział Biologii i Nauk o Ziemi	2000	2	0	6	2
  Ogółem w roku:	2000	6	0	6	4
  Akademia Rolnicza w Poznaniu - Wydział Rolniczy	2001	1	2	1	13
  Akademia Rolnicza w Szczecinie - Wydział Rolniczy	2001	0	0	0	4
  Akademia Rolnicza we Wrocławiu - Wydział Rolniczy	2001	0	0	1	1
  Politechnika Gdańska - Wydział Chemiczny	2001	2	0	2	0
  Politechnika Łódzka - Wydział Chemiczny	2001	2	0	1	0
  Politechnika Łódzka - Wydział Chemii Spożywczej i Biotechnologii	2001	1	0	0	0
  Politechnika Wrocławska - Wydział Chemiczny	2001	0	0	0	1
  Uniwersytet Gdański - Międzyuczelniany Wydział Biotechnologii	2001	2	0	0	2
  Uniwersytet Gdański - Wydział Biologii, Geografii i Oceanologii	2001	1	6	9	0
  Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu - Wydział Biologii	2001	0	0	1	9
  Uniwersytet Jagielloński w Krakowie - Wydział Biologii i Nauk o Ziemi	2001	1	0	1	2
  Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Wydział Biologii i Nauk o Ziemi	2001	1	0	0	2
  Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu - Wydział Biologii i Nauk o Ziemi - Instytut Ekologii i Ochrony Środowiska	2001	1	0	0	0
  Uniwersytet Wrocławski - Wydział Nauk Przyrodniczych - Instytut Biologii Roślin	2001	2	0	0	1
  Uniwersytet Wrocławski - Wydział Nauk Przyrodniczych -Instytut Geograficzny	2001	0	0	4	2
  Uniwersytet Wrocławski - Wydział Nauk Przyrodniczych - Instytut Mikrobiologii	2001	1	0	1	0
  Uniwersytet Wrocławski - Wydział Nauk Przyrodniczych - Instytut Nauk Geologicznych	2001	3	0	0	5
  Uniwersytet Wrocławski - Wydział Nauk Przyrodniczych -Instytut Zoologiczny	2001	0	0	0	0
  Ogółem w roku:	2001	18	8	20	42

  W odniesieniu zarówno do zespołów badawczych, jak i podmiotów gospodarczych pewien spodziewany kierunek rozwoju na poziomie administracji państwowej wyznacza wstąpienie Polski do Unii Europejskiej, a tym samym uczestnictwo w Europejskiej Strategii Innowacji poprzez Krajową Strategię Innowacji zbudowaną w powiązaniu z Regionalnymi Strategiami Innowacji (będącymi aktualnie w trakcie opracowania w całym kraju). Biotechnologia jako dziedzina nauki, wiedzy i przemysłu zajmuje w tych strategiach poczesne miejsce. 8. Rozwijanie nauk sprzężonych z biotechnologią - Istniejące w Polsce normy i zalecenia etyczne W Polsce obowiązują normy przyjęte przez nasz kraj w ramach stosunków międzynarodowych i bliskiego członkostwa w Unii Europejskiej. W 1968 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło rezolucję zatytułowaną Human Rights and Scientific and Technological Development, która zapoczątkowała międzynarodową debatę nad ochroną integralności fizycznej i intelektualnej człowieka wobec postępów w biologii, medycynie i biochemii. Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny, opatrzona podtytułem: Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie jest pierwszym traktatem chroniącym expressis verbis integralność jednostki ludzkiej. Interes i dobro jednostki przeważają nad wyłącznym interesem społeczeństwa i nauki – oto idea przewodnia całej Konwencji, zwerbalizowana w artykule 2. Zasada ta wyraża obawy współczesnego człowieka przed instrumentalnym traktowaniem i zamiar ochrony przed nieprzewidywalnymi konsekwencjami rozwoju nauki. Została ona przyjęta przez Komitet Ministrów Rady Europy, weszła w życie 4 kwietnia 1997 r. Polska ratyfikowała Konwencję 7 maja 1999 r. Deklaracja o genomie ludzkim. Inicjatywę zmierzającą do ochrony integralności i dziedzictwa genetycznego podjęła również UNESCO. Podczas 29 Konferencji Generalnej, 11 listopada 1997 r., przyjęto jednogłośnie Powszechną Deklarację o genomie ludzkim i prawach człowieka. U podstaw Deklaracji leży założenie, że postęp w badaniach genetycznych może przynieść ludzkości ogromne korzyści, ale jednocześnie nowe zagrożenia dla dóbr i wartości uznawanych powszechnie za cenne. Celem Deklaracji jest ochrona przed: a) naruszeniem integralności gatunku ludzkiego, b) praktykami sprzecznymi z zasadą jednakowej godności i różnorodności wszystkich członków ludzkiej rodziny, c) nieuczciwym wykorzystywaniem rezultatów badań naukowych. W Unii Europejskiej podstawowym dokumentem jest rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie etycznych i prawnych problemów inżynierii genetycznej uchwalona w 1997 r. Proklamowany jest w niej „zamiar oszacowania i oceny społecznych, gospodarczych, ekologicznych, zdrowotnych, etycznych i prawnych problemów związanych ze stosowaniem inżynierii genetycznej”. Dokument wymienia warunki, jakie winny być spełnione przy przeprowadzaniu analizy genomu ludzkiego: - dobro osób bezpośrednio zainteresowanych, - poufność informacji, - zakaz wykorzystywania badań w celu „pozytywnego doskonalenia” genetycznego wyposażenia ludzi, dla negatywnej selekcji genetycznie niepożądanych cech oraz dla ustalania „standardów genetycznych”, - sporządzanie indywidualnych map genetycznych może być dokonywane jedynie przez lekarza; gromadzenie i ocena danych genetycznych przez organy państwowe, instytucje, osoby prywatne powinno być prawnie zakazane, - nie wolno przygotowywać strategii genetycznych w celu rozwiązywania problemów społecznych. 9. Zasoby genetyczne, w tym w rolnictwie W 1995 roku Polska ratyfikowała Konwencję o Różnorodności Biologicznej. W preambule tej Konwencji istnieje zapis, że ochrona zasobów genetycznych oraz dzielenie się nimi jest niezbędne dla wyżywienia i zapewnienia innych potrzeb stale rosnącej liczbie ludzi. W wyniku podpisania tej Konwencji Polska przyjęła na siebie obowiązek ochrony zasobów genowych o rzeczywistej – bezpośredniej lub potencjalnej wartości. Spowodowało to również potrzebę zachowania zasobów genowych roślin użytkowych i zwierząt domowych wykraczające poza jego rolnicze wykorzystanie. Banki genów są wyspecjalizowanymi instytucjami, których zadaniem jest zachowanie oraz udostępnianie zasobów genowych. Polska posiada dużą różnorodność zasobów genowych gatunków wolnożyjących, jak również gatunków, odmian i ras hodowlanych występujących w stanie dzikim a także w kolekcjach ex situ. W Polsce banki genów utrzymują łącznie 73 tysiące genotypów o znaczeniu użytkowym. W ramach programu finansowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej chronionych jest około 55 tys. obiektów, z czego ponad 49 tys. to próbki nasion zdeponowane w przechowalni długoterminowej Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych IHAR, a 1800 genotypów przechowywanych jest w Ogrodzie Botanicznym PAN. Pozostałe materiały znajdują się w kolekcjach instytutów i stacjach hodowli oraz kolekcjach dydaktycznych wyższych uczelni. Poszczególne jednostki zajmujące się zachowaniem zasobów genowych organizmów żywych są opisane poniżej. 10. Legislacja farmaceutyczna Ustawa – Prawo Farmaceutyczne, ustawa o wyrobach medycznych oraz ustawa o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biologicznych, (Dz.U. z dnia 31 października 2001 r.) została sformułowana zgodnie z legislacją obowiązującą w krajach Unii Europejskiej, co oznacza w praktyce równość produktów krajowych i zagranicznych. Natomiast wszelkie preferencje zostały zawarte w przepisach wprowadzających ustawę z dnia 6 września 2001 r. i dotyczącą: Wprowadzenie obowiązkowych szczepień ochronnych, zorganizowanie sprawnie działającej sieci nadzoru epidemiologicznego, zobligowanie lekarzy do zgłaszania każdego przypadku zachorowania na choroby infekcyjne, obowiązkowa hospitalizacja w przypadku chorób szczególnie zakaźnych spowodowały, że sytuacja epidemiologiczna kraju w zakresie chorób zakaźnych jest korzystna. Wiele ośrodków naukowych w kraju prowadzi badania nad epidemiologią, diagnostyką i leczeniem chorób infekcyjnych. Spowodowało to wprowadzenie do lecznictwa nowych, stale udoskonalanych leków, opracowanie nowych metod diagnostycznych a co za tym idzie możliwość szybszego opanowanie rozwijającej się choroby. Powszechny stał się dostęp do lekarza i środków farmaceutycznych. Znacznie podniósł się również standard życia ludności, dzięki czemu choroby związane z ubóstwem nie są już w Polsce zjawiskiem tak częstym jak miało to miejsce jeszcze kilkadziesiąt lat temu. 11. Legislacja dotycząca organizmów modyfikowanych genetycznie – polskie prawo genowe Podstawowe aspekty regulacji biotechnologii dotyczą następujących kwestii:
• kontrolowanego wykorzystania GMO pod nadzorem administracji państwowej i zgodnie z normami prawnymi;
• wprowadzania GMO do środowiska [zarówno w celach komercyjnych jak i badawczych , czy też produkcyjnych];
• manipulacji, transferu i marketingu dotyczącego produktów GMO;
• oznaczania nowych produktów zgodnie z prawem konsumenta do informacji i do wyboru;
• praw własności przemysłowej, a w szczególności patentowania procesów i produktów biotechnologicznych.
• Przy tworzeniu polskiego prawa dotyczącego biotechnologii zostały wykorzystane normy międzynarodowe. Wynikało to z:
• członkostwa Polski w OECD, ONZ i innych organizacjach międzynarodowych;
• bliskiego członkostwa Polski w Unii Europejskiej;
• ratyfikacji konwencji „O Różnorodności Biologicznej” (1992 r.) i podpisania „Protokołu biobezpieczeństwa” (2000 r.).
• Podstawowe znaczenie ma ustawa z 22 czerwca 2001 r. O organizmach genetycznie zmodyfikowanych, jest ona „kodeksem” postępowania z GMO zarówno dla naukowców, jak i przedsiębiorców oraz handlowców. Jej istotny charakter wynika również stąd, że jest ona nadrzędna w stosunku do innych ustaw, w których poruszana jest problematyka organizmów genetycznie zmodyfikowanych. Polskie prawo genowe zawiera wskazania dotyczące:
• kontrolowanego wykorzystania GMO;
• zamierzonego wprowadzenia GMO do środowiska;
• kompetencji ciał ustawodawczych;
• manipulacji produktami GMO;
• transferu i transportu produktów GMO,
• udziału społeczeństwa.
• Podstawowym organem decyzyjnym w zakresie GMO w Polsce jest minister właściwy ds. środowiska. 12. Rolnictwo – zdefiniowanie ośrodków krajowych prowadzących badania w zakresie łączenia metod tradycyjnych i nowych technologii w rolnictwie Raport obejmuje wyselekcjonowane zagadnienia i obszary biotechnologii. Autor przyjął jako jedyne kryterium selekcji stosowanie nowoczesnych metod i technologii w badaniach dotyczących: biotechnologii zwierząt z uwzględnieniem biotechnologii weterynaryjnej, biotechnologii żywności i biotechnologii roślin. W biotechnologii zwierząt pod uwagę brane było jako kryterium stosowanie następujących metod i technologii: regulacja płci na poziomie gamet i zarodków, pozaustrojowa produkcja zarodków, klonowanie, transgeneza, zastosowanie metod biologii molekularnej w diagnostyce weterynaryjnej, hodowli i selekcji zwierząt, kriokonserwacja gamet i zarodków. W biotechnologii żywności: produkcja żywności genetycznie zmodyfikowanej, diagnostyka żywności genetycznie zmodyfikowanej, zastosowanie mikroorganizmów i enzymów w przetwórstwie żywności W biotechnologii roślin konstruowanie roślin transgenicznych. Raport zawiera adresy placówek naukowych prowadzących badania w nim omówione. 13. Zdrowie - walka z HIV/AIDS, żółtaczkami, gruźlicą i innymi głównymi chorobami związanymi z ubóstwem Wprowadzenie obowiązkowych szczepień ochronnych, zorganizowanie sprawnie działającej sieci nadzoru epidemiologicznego, zobligowanie lekarzy do zgłaszania każdego przypadku zachorowania na choroby infekcyjne, obowiązkowa hospitalizacja w przypadku chorób szczególnie zakaźnych spowodowały, że sytuacja epidemiologiczna kraju w zakresie chorób zakaźnych jest korzystna. Wiele ośrodków naukowych w kraju prowadzi badania nad epidemiologią, diagnostyką i leczeniem chorób infekcyjnych. Spowodowało to wprowadzenie do lecznictwa nowych, stale udoskonalanych leków, opracowanie nowych metod diagnostycznych a co za tym idzie możliwość szybszego opanowanie rozwijającej się choroby. Powszechny stał się dostęp do lekarza i środków farmaceutycznych. Znacznie podniósł się również standard życia ludności, dzięki czemu choroby związane z ubóstwem nie są już w Polsce zjawiskiem tak częstym jak miało to miejsce jeszcze kilkadziesiąt lat temu. Opracowanie dostępne jest także w pliku tekstowym

  ---

  
  Centrum Transferu Technologii, Gdańsk