Szczególnie skupiono się na identyfikacji i ograniczaniu ryzyka dla uczestników badania oraz ulepszeniu pod tym kątem dotychczasowych strategii prowadzenia badań klinicznych faz wczesnych, co stanowiło odzwierciedlenie praktyki zdobytej na podstawie doświadczeń oraz wniosków wyciągniętych z niepowodzeń podejmowanych prób klinicznych. W wyniku prac nad przeglądem wytycznych, z dniem 1 lutego 2018 r. weszły w życie nowe regulacje (EMEA/CHMP/SWP/28367/07 Rev. 1, „Wytyczne na temat strategii identyfikacji i zmniejszania ryzyka w badaniach klinicznych, w których badany produkt leczniczy jest podawany człowiekowi po raz pierwszy oraz badaniach klinicznych badanego produktu leczniczego wczesnych faz").

Zmiany obowiązujące od 1 lutego 2018 r.

Zaktualizowane wytyczne zalecają prowadzenie wieloetapowych badań na podstawie protokołów zintegrowanych. W ramach jednego protokołu należy uwzględnić prowadzenie badań metodą jednorazowej dawki rosnącej (SAD) i wielorazowej dawki rosnącej (MAD), jak również interakcji produktu badanego z żywnością czy różnic pomiędzy grupami wiekowymi. W porównaniu do poprzednich wytycznych, nowe wytyczne kładą większy nacisk na znaczenie badań przedklinicznych w dostarczaniu danych farmakokinetycznych, farmakodynamicznych i toksykologicznych w ogólnej ocenie ryzyka, jak również w definiowaniu dawki terapeutycznej, dawki maksymalnej, sekwencji i częstotliwości podawania produktu badanego. Przy wystąpieniu silnej toksyczności lub zgonu zaleca się zbadanie mechanizmu toksyczności lub przyczyny zgonu, jeżeli nie było możliwości ich wyjaśnienia w ramach przeprowadzonych badań oraz jeżeli informacje te są istotne dla projektu badania klinicznego lub planu monitorowania bezpieczeństwa. W zakresie badań przedklinicznych prowadzonych na zwierzętach dokument zobowiązuje do większego przestrzegania zasady 3R (Replacement, Reduction, Refinement, czyli zastąpienie, zmniejszenie i doskonalenie), służącej ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowo-badawczych. Zasada ta przewiduje zastąpienie badań na zwierzętach innymi modelami badawczymi, ograniczenie liczby zwierząt wykorzystywanych do doświadczeń oraz doskonalenie procedur badawczych celem zmniejszenia stopnia odczuwania bólu czy stresu przez zwierzęta.

Wprowadzone wytyczne kładą większy nacisk na odpowiedzialność sponsora, który jest zobowiązany do jak najdokładniejszego określenia stopnia niepewności stanowiącego relację korzyści i ryzyka kandydata na lek oraz identyfikacji potencjalnego ryzyka na każdym etapie prowadzonych badań. Ponadto zwraca się uwagę na zapewnienie przez sponsora wysokiej jakości formulacji postaci leku jako istotnego czynnika mającego wpływ na szacowanie niepewności przy jego podaniu ochotnikom. Przy składaniu wniosku o rozpoczęcie badania klinicznego należy wykazać, że proponowana formulacja jest odpowiednia dla uzyskania zamierzonej dawki. Sponsor jest zobligowany do stałego przeglądu danych dotyczących kryteriów bezpieczeństwa uczestników w trakcie trwania badania klinicznego i – w razie potrzeby – do modyfikowania protokołu badania. Podejmowane przez sponsora decyzje powinny być proporcjonalne do stopnia niepewności i zidentyfikowanego ryzyka.

Rozwój badań nad nowymi lekami, a bezpieczeństwo uczestników badań klinicznych

Obecny rozwój badań naukowych przyczynia się do tworzenia dużej liczby nowych cząsteczek, które mogą stać się potencjalnymi kandydatami na leki, a po pozytywnym przejściu prób klinicznych, wprowadzone na rynek. Badania FIH/CT często niosą za sobą największe ryzyko dla uczestników, ponieważ trudno jest przewidzieć, w jaki sposób nowy produkt będzie tolerowany przez ludzi, zanim de facto zostanie podany. Niemniej, pomimo ryzyka, jakie niosą badania tego typu, są one niezbędne dla dalszego rozwoju medycyny i nie można pozbawiać ludzi dostępu do nowoczesnych terapii, niejednokrotnie ratujących życie. Warunkiem koniecznym ich prowadzenia jest właściwy monitoring ryzyka, jakie może pojawić się przy pierwszym podaniu produktu badanego u ludzi. Wprowadzone wytyczne służą doprecyzowaniu wymogów, aby zminimalizować to ryzyko.

Autor:
Dr Wioletta Ładno, Medical Writer,
BioResearch Group

Artykuł pochodzi z najnowszego wydania kwartalnika Biotechnologiia.pl nr 1/2018.
Cały kwartalnik dostępny jest TUTAJ.