Biotechnologia.pl
łączymy wszystkie strony biobiznesu
Biologiczne podstawy procesów reakcji organizmu na stres w przebiegu uzależnienia
Biologiczne podstawy procesów reakcji organizmu na stres w przebiegu uzależnienia

Długiej historii używania/nadużywania substancji psychoaktywnych towarzyszyło dość powszechne przekonanie, że uzależnienie dotyczy ludzi pozbawionych silnej woli, którzy ponoszą pełną odpowiedzialność za sytuację, w jakiej się znaleźli. Dziś nie ma wątpliwości, że jest to poważna przewlekła choroba ośrodkowego układu nerwowego. Zmianę sposobu myślenia o tym zjawisku zawdzięczamy m.in. rozwojowi technik eksperymentalnych, które wzbogaciły i udoskonaliły warsztat badawczy farmakologów, neurobiologów i biochemików. Ważnym czynnikiem warunkującym rozwój uzależnienia oraz zwiększającym ryzyko nawrotu choroby po okresie abstynencji jest stres, który wpływa na upośledzenie wielu procesów fizjologicznych.

Ekspozycja na stres powoduje wzrost poziomu kortykosteroidów (glikokortykosteroidów, tj.: kortyzolu, kortykosteronu, kortyzonu) – hormonów steroidowych produkowanych przez korę nadnerczy pod wpływem przysadkowego hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). Mechanizm działania glikokortykosteroidów jest złożony i nie w pełni poznany. Dysponujemy natomiast dużą liczbą dowodów łączących uzależnienie z tzw. „osią stresu” – koordynującym ich wydzielanie układem hormonalnym tworzącym wzajemne powiązania strukturalne i czynnościowe pomiędzy podwzgórzem, przysadką mózgową oraz gruczołem nadnerczowym (oś HPA). Wykazano, że używanie/nadużywanie substancji psychoaktywnych zaburza aktywność osi HPA i powoduje zbyt silną sekrecję hormonów steroidowych, a w konsekwencji – upośledzenie wielu procesów fizjologicznych.

Aktywacja osi HPA (w odpowiedzi na stres) ma swój początek w neuronach drobnokomórkowych syntetyzujących kortykoliberynę (CRH) w jądrach przykomorowych podwzgórza. Następnie neurohormon CRH uwalniany jest w przednim płacie przysadki mózgowej, gdzie stymuluje produkcję i sekrecję hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). Z kolei ACTH przedostaje się z krwią do komórek kory nadnerczy, stymulując je do wytwarzania kortykosteroidów. Cały ten system podlega mechanizmowi określanemu jako układ ujemnych sprzężeń zwrotnych, ponieważ CRH aktywuje wydzielanie ACTH, który następnie uwalnia kortyzol, z kolei nadmiar kortyzolu hamuje zwrotnie wydzielanie CRH i ACTH. Przekłada się to na wzorzec zaburzeń neurokognitywnych, ponieważ oś HPA, regulując wydzielanie wspomnianych glikokortykosteroidów w warunkach fizjologicznych, ma za zadanie przygotować organizm do reakcji walki lub ucieczki. Zaangażowana jest także w regulowanie emocji, nastroju i zachowań seksualnych.

Na działanie tego układu wpływają ponadto neuroprzekaźniki, takie jak: glutaminian (główny neuroprzekaźnik o działaniu pobudzającym w układzie nerwowym), kwas gamma-aminomasłowy (GABA, główny neuroprzekaźnik o działaniu hamującym), serotonina (nazywana „hormonem szczęścia”) czy dopamina (krytyczny modulator motywacji zachowań, procesów mających związek z uzyskiwaniem nagrody oraz emocjonalnym przetwarzaniem bodźców). Ostatni z wymienionych neuroprzekaźników (dopamina) uwalniany jest w wyniku stymulacji tzw. układu nagrody. Pobudzenie układu nagrody w warunkach fizjologicznych polega na krótkotrwałym i umiarkowanym uwalnianiu dopaminy z neuronów pola brzusznego nakrywki do szczelin synaptycznych oddzielających je od neuronów występujących w jądrze półleżącym (są to struktury tworzące mezolimbiczy szlak dopaminergiczny – tzw. układ nagrody). Nadmiar dopaminy uwolnionej w wyniku stymulacji układu nagrody zostaje następnie usunięty z synapsy. Przyjęcie substancji psychoaktywnej silnie stymuluje sekrecję dopaminy (zdecydowanie bardziej niż jakiekolwiek bodźce naturalne), doprowadzając do gwałtownego wzrostu tego neuroprzekaźnika w synapsach. Prowadzi to do rozregulowania układu nagrody, który w warunkach fizjologicznych odpowiada za zachowania motywacyjne ukierunkowane na poszukiwanie naturalnych bodźców wzmacniających. Ponadto CRH jest syntetyzowany przez neurony, w których zakończenia mają włókna serotoninergiczne, przez co neurony serotoninergiczne sprawują częściową kontrolę nad osią HPA.

W związku z powyższym zaburzenia funkcjonowania osi HPA (oraz powiązanych z nią układów neuroprzekaźnikowych) związane są z występowaniem zaburzeń i chorób często współistniejących z uzależnieniem – m.in. depresji czy zespołu stresu pourazowego. U osób uzależnionych od alkoholu, opiatów, kokainy i nikotyny wykazano zaburzenia funkcji osi HPA utrzymujące się po odstawieniu oraz w trakcie przedłużającej się abstynencji, co może być częściowo przyczyną wystąpienia objawów abstynencyjnych i nawrotów.

Źródła

Gołyszny M (2018): „Stare” i „nowe” neuropeptydy jako modulatory czynności osi stresu (podwzgórze-przysadka-nadnercza). Psychiatria 3(15): 135-147.

Gryz M, Lehner M, Wisłowska-Stanek A i in. (2018): Dopaminergic system activity under stress condition - seeking individual differences, preclinical studies. Psychiatr Pol 52(3): 459-470.

Nikbakhtzadeh M, Rajnbar H, Moradbeygi K i in. (2023): Cross-talk between the HPA axis and addiction-related regions in stressful situations. Heliyon 9(4): 15525.

Solinas M, Belujon P, Fernaugt PO i in. (2019): Dopamine and addiction: what have we learned from 40 years of research. J Neural Transm 126(4): 481-516.

Szukalski B (2009): Neurobiologiczne podstawy uzależnienia od narkotyków. Patofizjologia 9: 655-664.

Fot. https://www.pexels.com/photo/orange-and-white-prescription-bottle-on-table-3602778/

KOMENTARZE
news

<Październik 2025>

pnwtśrczptsbnd
29
30
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
1
2
Newsletter