EHDS (European Health Data Space) ma na celu stworzenie unijnego systemu danych zdrowotnych obywateli, poprawiając opiekę zdrowotną na poziomie transgranicznym. Komisja Europejska oczekuje, że EHDS zwiększy także możliwości badawcze, dostarczając naukowcom i przedsiębiorcom duże ilości danych zdrowotnych do analizy. – Dane medyczne mają potencjał zmienić opiekę zdrowotną w Europie, poprzez wykorzystanie ich do przełomowych badań i uczenia zaawansowanych modeli sztucznej inteligencji. Pomoże to usprawnić diagnostykę lub przyspieszyć opracowanie leków. Szybkie tempo, w jakim natywne cyfrowo związki farmaceutyczne przechodzą do fazy badań klinicznych oraz powszechność sztucznej inteligencji w radiologii, która skraca czas diagnozy, podkreślają korzyści możliwe do osiągnięcia dzięki efektywnemu wykorzystaniu danych. EHDS ma do odegrania kluczową rolę w tej transformacji, ale wcześniej konieczne będzie usunięcie przeszkód na drodze do wykorzystania tego potencjału – podkreśla dr Katarzyna Waligóra-Borek z Centrum Transferu Technologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

W nowym raporcie Think Tank przygotowanym przez EIT Health, jednostkę Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT), organu Unii Europejskiej, eksperci z całej UE przyjrzeli się potencjalnym przeszkodom i rozwiązaniom w sześciu wymiarach wdrażania, tj.: zarządzanie, potencjał i umiejętności, zasoby i finansowanie, jakość danych, związek między pierwotnym i wtórnym wykorzystaniem danych, świadomość oraz, co nie mniej ważne, edukacja i komunikacja na rzecz kultury opartej na danych w opiece zdrowotnej. Raport „Implementing the European Health Data Space across Europe” został opublikowany po serii debat z udziałem ekspertów zajmujących się zdrowiem publicznym, opieką zdrowotną i ekonomią danych zdrowotnych. Jedno z takich spotkań odbyło się we wrześniu 2022 r. w Polsce. Uczestniczyli w nim lokalni przedstawiciele Partnerów EIT Health InnoStars, tj. Politechnika Łódzka, Sieć Badawcza Łukasiewicz – PORT, Gdański Uniwersytet Medyczny, Uniwersytet Medyczny w Łodzi i Uniwersytet Warszawski, a także przedstawiciele Komisji Europejskiej, Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności (DG SANTE) oraz Ministerstwa Zdrowia, Centrum eZdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia. Wnioski zebrano pod koniec 2023 r., zanim Rada i Parlament Europejski osiągnęły tymczasowe porozumienie w sprawie rozporządzenia regulującego EHDS.

Niewystarczające finansowanie i konieczność poparcia przez zainteresowane strony

Eksperci doszli do wniosku, że EHDS posiada potencjał, aby zrewolucjonizować europejską opiekę zdrowotną, jednak bez odpowiedniego finansowania potencjał ten może zostać niewykorzystany. Europa dąży do wzmocnienia swojej pozycji światowego lidera w zakresie innowacji w opiece zdrowotnej, a zatem konieczne jest przeznaczenie odpowiednich zasobów na realizację takich inicjatyw, jak EHDS, aby stymulować postęp oraz poprawiać zdrowie i dobrostan obywateli Europy. W opinii ekspertów obecne finansowanie nie odpowiada ambicjom określonym przez Komisję, a zaangażowanie finansowe niektórych krajów członkowskich nie jest wystarczające do wspierania rozwoju opieki zdrowotnej i infrastruktury. Raport zaleca również państwom członkowskim zwiększenie zaangażowania w finansowanie inicjatyw EHDS, aby zapewnić ich powodzenie i zmaksymalizować wpływ na zmiany w sektorze opieki zdrowotnej w całej Europie. Eksperci byli również zgodni co do tego, że skala i harmonogram EHDS „będą wymagać poparcia i współpracy zainteresowanych stron ze świata polityki, opieki zdrowotnej, badań, przemysłu i społeczeństwa obywatelskiego”.

Wyzwania związane z wykorzystaniem danych pierwotnych i wtórnych

Inny wniosek wskazuje, że zrozumienie wśród kluczowych interesariuszy i akceptacja społeczna były ogólnie niskie, szczególnie w odniesieniu do związku między wykorzystaniem danych pierwotnych i wtórnych. W raporcie zaleca się podjęcie wspólnych wysiłków na rzecz podnoszenia świadomości społecznej w zakresie treści i uzasadnienia racji stojących za rozporządzeniem, zwłaszcza w odniesieniu do wykorzystania danych do rozwoju innowacji w obszarze zdrowia. Aby zamknąć obieg pierwotnego i wtórnego wykorzystania danych, w raporcie zaleca się, by organy uzyskujące dostęp do danych dotyczących zdrowia „ułatwiały identyfikowalność danych w celu zwiększenia zaufania do nowych skutków i technologii, które mają być ponownie wykorzystane w opiece zdrowotnej”.

Polska utrzymuje się na właściwym kursie cyfrowej transformacji opieki zdrowotnej, czego przykładem są transgraniczna wymiana e-recept czy utworzenie cyfrowego certyfikatu COVID-19. Inicjatywy te przygotowały grunt pod integrację z EHDS, która, jak się oczekuje, ułatwi stosowanie sztucznej inteligencji w opiece klinicznej. Nasz kraj wykazał również możliwość osiągnięcia korzyści z wtórnego wykorzystania danych dotyczących zdrowia w ramach projektów, takich jak badania nad wieloukładowym zespołem zapalnym u dzieci (PIMS) związanym z COVID-19, które pomogły społeczności medycznej i poprawiły opiekę nad pacjentami. – Nasze dotychczasowe sukcesy w cyfryzacji i wtórnym wykorzystaniu danych dotyczących zdrowia świadczą o potencjale inicjatyw w zakresie cyfrowego zdrowia. Doświadczenia te nie tylko przyczyniają się do rozwoju naszych usług opieki zdrowotnej, ale także ulepszają naszą krajową politykę zdrowotną. Polska zobowiązuje się do kontynuowania tych wysiłków, zapewniając, że nasze systemy danych zdrowotnych odpowiadają potrzebom obywateli i przyczyniają się do szerszych celów w zakresie zdrowia publicznego. Wyzwania jednak pozostają, np. silosy danych, które nie komunikują się ze sobą w łatwy sposób oraz zbiory danych, które mają ograniczoną użyteczność wykraczającą poza konkretne cele, dla których zostały zebrane. Tak wygląda sytuacja wykorzystania danych zdrowotnych w Polsce – opisuje dr Michał Malewicz, dyrektor Centrum Nauk o Życiu i Biotechnologii, Sieci Badawczej Łukasiewicz – PORT Polski Ośrodek Rozwoju Technologii.

Dalsze kroki w kierunku wykorzystania potencjału Europy

Raport Think Tanku EIT Health zawiera praktyczne zalecenia dla podmiotów kierujących transformacją na poziomie lokalnym, krajowym i unijnym, aby zapewnić zharmonizowane i inkluzyjne podejście europejskie. EIT Health potwierdza swoje zaangażowanie w cele EHDS i jest gotowe wnieść swoją wiedzę fachową, zasoby i kontakty, aby ułatwić jego wdrażanie. Dzięki wspólnym wysiłkom i inwestycjom strategicznym EHDS może zmienić sposób świadczenia opieki zdrowotnej i przynieść pozytywne skutki zdrowotne dla wszystkich obywateli Europy.