Tarczyca (Scutellaria) to rodzaj roślin, należący do rodziny wargowych, reprezentowany przez ponad 350 gatunków, rozpowszechnionych na całym świecie. Rosną one w postaci jednorocznych lub wieloletnich jarmułek o barwnych kwiatach. Najważniejszą częścią rośliny jest gruby korzeń palowy, będący źródłem wielu związków bioaktywnych, niemniej efekty terapeutyczne wykazują także inne partie. Związki aktywne należą głównie do grupy flawonoidów o działaniu antyoksydacyjnym – mają one zdolność do wychwytywania wolnych rodników i łagodzenia stresu oksydacyjnego w komórkach. Poszczególne gatunki tego rodzaju są cenione zarówno ze względów estetycznych, jak i leczniczych, mają także wartość aromatyczną. Wiele z nich zostało opisanych w tradycyjnej medycynie chińskiej.

Perspektywy zastosowania

Świeżo zebraną tarczycę można stosować w różnych postaciach – nalewki lub naparu o działaniu uspokajającym i obniżającym ciśnienie krwi, w formie wina lub odwaru z ziela. Niewielką ilość liści rośliny pali się również w fajce. Jako składnik produktów sprzedawanych na rynku najczęściej wykorzystuje się ekstrakt.

Scutellaria baicalensis

Tarczyca bajkalska znalazła zastosowanie m.in. w leczeniu chorób dziąseł i przyzębia oraz stanów zapalnych i grzybicy jamy ustnej. Jej farmakologiczne właściwości opierają się na działaniu ochronnym i regeneracyjnym na tkanki przyzębia, aktywności przeciwbakteryjnej, regulacji odpowiedzi immunologicznej, a także wpływie na mediatory prozapalne. Udowodniono, że produkt ten, oprócz znanych właściwości, jest także skuteczny w profilaktyce oraz leczeniu drożdżycy w jamie ustnej. Tarczycę bajkalską wykorzystuje się ponadto w przemyśle spożywczym do produkcji herbaty oraz jako środek aromatyzujący do duszenia ryb i mięs. Jej efektywne działanie wykazano również w przypadku chorób skóry – trądziku lub stanów zapalnych skóry różnego pochodzenia, ponieważ łagodzi podrażnienia. Ekstrakty z korzenia tarczycy bajkalskiej są też składnikami preparatów kosmetycznych, przeznaczonych dla kobiet do higieny intymnej, o właściwościach regenerujących błonę śluzową. Polskie sklepy zielarskie często mają w swojej ofercie rozdrobniony korzeń tarczycy bajkalskiej w postaci suszonej, z którego można samemu przygotować odwary. Są one zalecane szczególnie w przypadku wystąpienia stanów zapalnych wątroby, a także w celach złagodzenia napięcia nerwowego i poprawy jakości snu. Ze względu na bogactwo związków fenolowych tarczyca bajkalska wykazuje również właściwości hepatoprotekcyjne, neuroprotekcyjne, a tym samym – ma wpływ na zapobieganie wystąpieniu chorób neurodegeneracyjnych.

Scutellaria laeteviolacea

Z kolei Scutellaria laeteviolacea jest bogata w olejki eteryczne, zapewniające roślinie niezwykły zapach i smak. Z tego względu gatunek ten znalazł zastosowanie w kosmetologii, aromaterapii oraz perfumerii, a także jako dodatek do napojów.

Scutellaria lateriflora

Tarczyca bocznokwiatowa już wiele lat temu została opisana jako skuteczny środek o działaniu uspokajającym i przeciwskurczowym i obecnie nadal ma szerokie zastosowanie na rynku zielarskim. Wskazaniem do jej stosowania są m.in. choroby na tle nerwowym, drgawki, pląsawica, dreszcze czy nerwobóle. Uważa się, że gatunek ten jest także skuteczny w przypadkach zaburzeń psychicznych – stresu, napadów histerii, różnego rodzaju fobii, depresji oraz kłopotów z zasypianiem. Badania wykazały, że wyciągi z tarczycy bocznokwiatowej charakteryzują się aktywnością przeciwlękową, nie powodując spadku energii ani innych efektów niepożądanych. Co więcej, ich działanie rozkurczowe może wpływać na redukcję drżeń w przypadku choroby Parkinsona oraz łagodzenie fizycznych dolegliwości u chorych z zespołem Tourette'a. Uczeni często sugerują połączenie tarczycy bocznokwiatowej z rumiankiem czy melisą lekarską w celu ukojenia nerwów.

Scutellaria barbata

Medycyna Korei oraz południowych Chin słynie z wykorzystywania ekstraktów z tarczycy brodatej (pod nazwą Ban-zhi-lian) do leczenia stanów zapalnych wątroby o różnym podłożu, przypadłości ginekologicznych, a nawet chorób nowotworowych, np. nowotworów wątroby, piersi, płuc i odbytu. Mechanizm antynowotworowy tarczycy jest cały czas analizowany, jednak niektóre badania wykazały, że wyciąg z surowca powoduje inhibicję wzrostu nieprawidłowych komórek nowotworowych oraz angiogenezy, a także indukuje ich apoptozę. Ziele tarczycy brodatej znalazło także zastosowanie w leczeniu infekcji bakteryjnych, trądziku ropnego oraz stanów zapalnych jamy ustnej i gardła, jelit, układu moczowego, wątroby, nerek czy okrężnicy. Najczęstszą postacią leku w formie doustnej są ekstrakty wodne, przygotowywane z 15-60 g ziela tarczycy brodatej.