Czym są i kiedy przeprowadza się badania sensoryczne?

Analiza sensoryczna to dział analityki zajmujący się pomiarem i oceną właściwości produktu za pomocą zmysłów, podczas jego używania. Stosowana jest ona w wielu gałęziach analityki przemysłowej – od przemysłu spożywczego, po wyroby kosmetyczne. Dana cecha preparatu kosmetycznego sprawdzana jest za pomocą zmysłów takich jak: wzrok, węch, smak i dotyk. Realizuje się ją dzięki odbieranym wrażeniom. Badania sensoryczne stosowane są zarówno w trakcie opracowania nowych receptur jak i potwierdzania skuteczności wyrobu. Charakteryzują one produkt kosmetyczny w kategoriach najbardziej zbliżonych do doznań będących codziennie udziałem każdego człowieka podczas aplikacji kosmetyku na skórę. Decydują o akceptowalności produktu.

Uniwersalność i powtarzalność metody

Wynik badania organoleptycznego jest subiektywny i jako taki może być zawodny. Dlatego dla uzyskania dokładnych i prawdziwych wyników badań powinny być one przeprowadzone przez osoby ze sprawdzoną wrażliwością sensoryczną, tzw. panelistów. Powtarzalność i odtwarzalność wyników osiąga się dzięki rygorystycznemu przestrzeganiu procedur szczegółowo opisanych w odpowiednich normach lub wytycznych.

Poza analizami wykonywanymi w laboratorium przez panel sensoryczny, w badaniach sensorycznych biorą udział także konsumenci. W tych ostatnich badaniach wykorzystywana jest większa grupa oceniających, licząca zwykle kilkadziesiąt osób. Uzyskane w ten sposób wyniki pozwalają ocenić cechy produktu szczególnie istotne dla określonych grup odbiorców.

Jakie cechy produktów kosmetycznych są badane?

Największą grupę wyrobów kosmetycznych stanowią emulsje, dlatego badaniami sensorycznymi najczęściej obejmuje się kremy, mleczka, balsamy. Podczas badań szczególną uwagę zwraca się na niżej zestawione i zdefiniowane cechy.

Efekt poduszki

Ilość emulsji odczuwana pomiędzy palcami (wskazującym i kciukiem) podczas pocierania ich o siebie. Efekt tym silniejszy im więcej emulsji odczuwa się między palcami. Sposób badania: 0,5 cm³ produktu umieścić pomiędzy palcami, określić wyczuwaną ilość emulsji.

Jednolitość

Jakość emulsji, dobry produkt powinien być jednorodny, o gładkiej powierzchni, bez widocznych niejednolitych fragmentów i pęcherzyków powietrza. Sposób oceny: Jednolitość i gładkość ocenić w naczyniu, a następnie po naniesieniu ok. 0,5 cm³ wyrobu przez rozsmarowanie ruchem kolistym na oczyszczonej skórze przedramienia.

Konsystencja

Jest wynikiem gęstości i spójności emulsji. Sposób oceny: Zanurzyć swobodnie palec w emulsji pod kątem 45-60° i szybko wyciągnąć. Zwrócić uwagę na opór kremu podczas zanurzania palca oraz kontakt palca z kremem podczas jego wyciągania.

Przyczepność

To możliwość nabrania preparatu na opuszek palca. Emulsję o dobrej przyczepności jest łatwo nabrać z naczynia palcem. Sposób oceny: Z naczynia swobodnie pobrać emulsję na opuszek palca. Dobra przyczepność charakteryzuje emulsję, która łatwo się nabiera, na opuszku tworzy trwały charakterystyczny stożek, nie spływa i nie rozlewa się. Podczas badań organoleptycznych sprawdza się także jakie efekty pozostawia emulsja na skórze.

Rozprowadzanie

To łatwość rozprowadzania produktu na skórze. Sposób oceny: 0,5 cm³ emulsji nanieść na oczyszczoną skórę przedramienia, rozprowadzać palcami. W trakcie rozprowadzania oceniać opór, jaki emulsja stawia podczas aplikacji.

Kleistość

Czyli stopień pozostawiania na skórze lepkiej, kleistej warstwy po aplikacji. Sposób oceny: 0,5 cm³ emulsji nanieść na oczyszczoną skórę przedramienia, rozprowadzić palcami i po chwili przycisnąć dłoń do posmarowanego miejsca sprawdzając czy się klei.

Tłustość i Natłuszczanie

Stopień pozostawiania na skórze tłustego depozytu bezpośrednio po aplikacji (tłustość) i po upływie ok. pół godziny po aplikacji (natłuszczenie). Sposób wykonania: 0,5 cm³ emulsji nanieść na oczyszczoną skórę przedramienia, rozprowadzić palcami i po chwili przycisnąć dłoń do posmarowanego miejsca sprawdzając czy pozostał tłusty film. Efekt sprawdzić następnie po 30 minutach i 1 godzinie.

Wchłanianie

Szybkość wchłaniania się emulsji w warstwę zewnętrzną naskórka. Sposób oceny: 0,5 cm³ emulsji nanieść na oczyszczoną skórę przedramienia, rozprowadzić palcami i ocenić po jakim czasie preparat uległ wniknięciu w naskórek.

Wygładzanie

Stopień wygładzenia skóry po określonym czasie od zastosowania emulsji. Sposób wykonania: 0,5 cm³ emulsji nanieść na oczyszczoną skórę przedramienia, rozprowadzić palcami, po 30 minutach i 1 godzinie ocenić gładkość skóry posmarowanej emulsją poprzez porównanie z obszarem nieposmarowanym.

Metody analizy sensorycznej

Obecnie stosuje się szereg metod analizy sensorycznej. Są to: metody opisowe, metody różnicowe, metody z zastosowaniem skali i kategorii oraz ilościowe profilowanie wrażeń.

Metody opisowe dostarczają pełnego opisu produktu pod względem wyróżników sensorycznych (wygląd, konsystencja, smak, zapach) i ustalają jakie elementy lub procesy wpływają na produkt. W metodach różnicowych zespół ekspertów stwierdza czy istnieje uchwytna różnica w natężeniu ocenianej cechy jakościowej lub jakiejkolwiek innej różnicy jakości między porównanymi próbkami oraz ewentualne stwierdza jaki jest kierunek tej różnicy (lepszy, gorszy itd.). Metody z zastosowaniem skal i kategorii polegają na ustaleniu kolejności natężenia bodźca oraz natężenia różnic między badanymi produktami. Podczas ilościowego profilowania wrażeń zespół ekspertów tworzy właściwą dla produktu gamę wyróżników sensorycznych, a następnie mierzy ich intensywność w określonej wcześniej skali. Uzyskane informacje pomagają lepiej zrozumieć różnice pomiędzy testowanymi produktami.

Sposoby przedstawiania wyników analizy sensorycznej

W celu przedstawienia wyników analizy sensorycznej najczęściej poszczególnym parametrom przypisuje się wartości liczbowe wg wcześniej ustalonych skal. Różnorodność stosowanych skal jest bardzo duża. Najpopularniejszą jest skala 5-punktowa. Poziom jakości: 1 - zły, 2 - niedostateczny, 3 - dostateczny, 4 - dobry, 5 - bardzo dobry. Wszystkie uzyskane w badaniach panelowych wartości liczbowe parametrów sensorycznych poddaje się uśrednieniu, a następnie tworzy się odpowiednie wykresy – tzw. profile sensoryczne.

Ocena hedonistyczna

Podczas oceny hedonistycznej grupy panelistów oceniają stopień akceptacji preparatu przez konsumenta. Jest to ocena typu: lubię – nie lubię; podoba mi się – nie podoba mi się; kupię – nie kupię, itp. Do tego typu oceny przeznaczone są skale punktowe o różnej budowie. Podczas oceny hedonistycznej paneliści oceniający dany wyrób powinni znać jego przeznaczenie.