W obszarze nauk o życiu Nagrodę NCN 2015 otrzymał dr hab. Wiesław Babik, biolog ewolucyjny, który na co dzień pracuje w Instytucie Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kapituła przyznała mu wyróżnienie za badania nad ewolucją adaptatywną zwierząt ze szczególnym uwzględnieniem zmienności genów MHC.

Główny układ zgodności tkankowej (MHC, ang. major histocompatibility complex) to pojęcie najczęściej kojarzone z odpowiedzią immunologiczną. Składa się z połączonego zestawu loci genetycznych kodujących wiele białek zaangażowanych w prezentację antygenu komórkom T, zwłaszcza glikoprotein klasy I i klasy II. Cechą wyróżniającą cząsteczki MHC jest ich szeroki polimorfizm. Polimorfizm ten ma zasadnicze znaczenie w rozpoznaniu antygenu przez komórki T.

– Ciekawi mnie wykorzystanie informacji historycznej zawartej w genach do wnioskowania o procesach ewolucyjnych. Takie badania pozwalają lepiej zrozumieć mechanizmy, dzięki którym powstaje ogromna różnorodność organizmów zamieszkujących Ziemię – zaznacza dr hab. Wiesław Babik.

Wiesław Babik jest autorem licznych, doskonałych prac z zakresu biologii ewolucyjnej zamieszczanych w bardzo dobrych czasopismach i znakomicie cytowanych (w ostatnim pięcioleciu ponad 200 cytowań rocznie).

Badania Wiesława Babika nad wczesnymi etapami specjacji i nad intra- interpopulacyjną zmiennością genów kompleksu MHC u kręgowców, prowadzone w ostatnim 15-leciu
z wykorzystaniem nowoczesnych, zaawansowanych technik molekularnych są doskonałe i z zainteresowaniem przyjmowane przez światowe grono biologów ewolucyjnych, czego parametrycznym dowodem są liczne cytowania i bardzo wysoki index h (21 wg. Web of Science). Wartość tego indeksu, wielokrotnie przekracza przeciętna dla polskich biologów.

Znaczenie adaptacyjne zmienności genów MHC oraz rola doboru i dryfu w kształtowaniu tej zmienności to jeden z głównych tematów badań dr hab. Wiesława Babika. Bardzo ważnym osiągnięciem jego zespołu było opracowanie metodyki genotypowania głównego kompleksu zgodności tkankowej z wykorzystaniem sekwencjonowania wielkoskalowego. Dr hab. W. Babik jest współautorem kilkudziesięciu prac naukowych opublikowanych w czołowych czasopismach naukowych. Jest również członkiem rad redakcyjnych czasopism Proceedings of the Royal Society B oraz Journal of Evolutionary Biology oraz członkiem Komitetu Biologii Ewolucyjnej i Teoretycznej PAN.

Jak tłumaczy dr hab. Wiesław Babik: - Zajmuję się biologią ewolucyjną, a w jej obrębie głównie trzema powiązanymi ze sobą tematami. Badam wpływ hybrydyzacji międzygatunkowej na proces powstawania gatunków, procesy ewolucyjne zachodzące w populacjach wykazujących strukturę geograficzną oraz genetyczne podstawy adaptacji. Informację uzyskuję analizując różnice genetyczne między osobnikami i populacjami w czasie i przestrzeni. Opracowuję także metody określania różnic genetycznych między osobnikami, szczególnie w genach głównego kompleksu zgodności tkankowej.

Praca naukowa dr hab. Wiesława babika z pewnością przyczyni się do głębszego zrozumienia procesów ewolucyjnych, które od zawsze intrygują naukowców.

Fundatorem Nagrody w obszarze nauk o życiu jest firma Celon Pharma S.A.

Nagrodę NCN 2015 w obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce otrzymał dr hab. Michał Bilewicz, psycholog społeczny z Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego za pokazanie trójczynnikowej struktury współczesnego antysemityzmu i jej psychologicznych konsekwencji. Natomiast trzecim laureatem Nagrody NCN 2015 jest prof. dr hab. Piotr Śniady, który jest pracownikiem Wydziału Matematyki i Informatyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Polskiej Akademii Nauk. Prof. Śniady otrzymał Nagrodę w obszarze nauk ścisłych i technicznych za znaczące wyniki w teorii reprezentacji i probabilistyce nieprzemiennej.

Laureatem Nagrody NCN 2015 mógł zostać uczony, który nie ukończył 40. roku życia – celem Nagrody jest bowiem wspieranie młodych badaczy. Wyróżnienie jest przyznawane za znaczące osiągnięcia naukowe dokonane w ramach badań podstawowych prowadzonych w polskiej jednostce naukowej, udokumentowane publikacjami afiliowanymi w polskiej jednostce. Nagroda jest fundowana przez przedsiębiorstwa zaangażowane we wspieranie działalności naukowej.

Nagrodę NCN w trzech obszarach badawczych przyznaje Rada Narodowego Centrum Nauki oraz kapituła konkursowa złożona z przedstawicieli Centrum oraz przedstawicieli fundatorów Nagrody. Kandydaci mogą być zgłaszani przez innych wybitnych naukowców, zaś każda z osób uprawnionych może zgłosić tylko jedną kandydaturę.

Do Nagrody NCN 2015 zgłoszono 72 kandydatów, przy czym niektórzy badacze byli nominowani równocześnie przez dwie lub trzy osoby. Spośród nadesłanych zgłoszeń komisje konkursowe Rady NCN wybrały po dwóch finalistów w każdym z trzech obszarów badawczych. Ostatecznego wyboru laureatów dokonała Kapituła już we wrześniu, jednak nazwiska laureatów pozostawały tajne aż do dnia uroczystości.

Uroczystość wręczenia Nagrody NCN 2015 odbyła się 7 października w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach (Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie). Ceremonię poprowadziła pani Grażyna Torbicka, a Nagrody wręczali sekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego – prof. Marek Ratajczak, dyrektor NCN – prof. Zbigniew Błocki, przewodniczący Rady NCN – prof. Michał Karoński oraz przedstawiciele fundatorów Nagrody NCN: Jerzy Chachuła, dyrektor ds. Badań i Rozwoju EDF Polska S.A., Bogdan Manowski, członek zarządu Celon Pharma S.A. oraz Adam Rozwadowski, prezes zarządu Centrum Medycznego ENEL-MED.

Aleksandra Kowalczyk