Taniec z łupkami

Gaz łupkowy obecnie znajduje się na liście niekonwencjonalnych źródeł energii (wraz z gazem uwięzionym, metanem z pokładów węgla i hydratami metanu), co czyni go teoretycznie droższym w wydobyciu od tradycyjnych paliw kopalnych. Jednakże, nie bez przyczyny obecny trend związany z gazem łupkowym nazywany jest „Gorączką Złota XXI wieku”. Pierwsze w historii wydobycie gazu łupkowego miało miejsce w 1821 w stanie Nowy Jork w USA. Od tamtego czasu technologia wydobycia zrobiła olbrzymie postępy, pozwalając na znaczne obniżenie kosztów całej operacji.

Świat

Obecnie, niekwestionowanym liderem uzyskującym energię z gazu łupkowego są Stany Zjednoczone. Pierwsze w historii eksploatacje złóż w celach komercyjnych rozpoczęto w USA w 2002 roku. Z roku na rok wielkość wydobycia gwałtownie wzrastała, by w 2009 roku uczynić z USA największego na świecie wydobywcę gazu ziemnego (745,3 mld m³). Warto tu zaznaczyć, że aż 40 % wydobywanego surowca pochodzi ze źródeł niekonwencjonalnych (łupki, pokłady węgla).

Według raportu przygotowanego przez Amerykańską Administrację ds. Informacji o Energii (EIA) największe perspektywiczne złoża gazu łupkowego obecne są w Chinach (36,1 bln m³), w Argentynie (21,9 bln m³), i Meksyku (19,3 bln m³). W Europie z kolei prym wiedzie Wielka Brytania ze złożami szacowanymi na 5,7 bln m³ (po wynikach badań przeprowadzonych w hrabstwie Lancashire we wrześniu 2010 roku), zaś druga na liście jest Polska z około 5,3 bln m³ gazu łupkowego. Ponadto liczące się złoża tego surowca posiadają Francja (5,1 bln m³) oraz Norwegia (2,1 bln m³).

Kontrowersje

Gaz łupkowy wzbudza wiele kontrowersji, w szczególności wśród ekonomistów i polityków. Komercyjne wykorzystywanie gazu z łupków jako źródła energii już spowodowało niemałą rewolucję na rynku gazowym. Stany Zjednoczone z importera zamieniły się w eksportera gazu, zaś ceny gazu ziemnego w postaci ciekłej (LNG) poszybowały w dół, przynosząc tym samym ogromne straty w Katarze. Wkrótce wydobycie gazu łupkowego może wpłynąć także na Rosję – wiodącego eksportera gazu naturalnego na Europę.

Ekologia

Przeciwnicy eksploatacji złóż gazu łupkowego twierdzą, że technologia wydobycia nazywana szczelinowaniem hydraulicznym zanieczyszcza wody gruntowe substancjami chemicznymi. Podczas tego procesu duże ilości wody i piasku z dodatkiem koniecznych substancji chemicznych wpompowywane są pod ogromnym ciśnieniem (zazwyczaj 600 atm) do szczelin skalnych. Powoduje to rozszerzanie się szczelin i zwiększanie przestrzeni pomiędzy litymi skałami co skutkuje uwolnieniem gazu. Na przykład we Francji, mimo rozległych złóż gazu łupkowego, w czerwcu 2011 roku zabroniono wydobycia metodą szczelinowania hydraulicznego, zaś we wrześniu cofnięto trzy licencje poszukiwawcze dla firm z Total Consortium.

Unia Europejska również rozważa implementację odpowiednich regulacji kontrolujących proces wydobycia gazu łupkowego.

Z drugiej zaś strony, szef polskiego Ministerstwa Środowiska pozostaje niewzruszony takim obrotem sprawy i twierdzi, że żadne dowody nie wskazują na to, iż wydobycie gazu łupkowego może zaszkodzić w jakikolwiek sposób środowisku naturalnemu.

Polska

Polska posiada jedne z największych złóż gazu łupkowego w Europie. Grupa Konsultingowa Wood Mac-Kenzie oszacowała ich wielkość na 1,4 bln m³, podczas gdy Advanced Resources International jest bardziej optymistyczna w swych prognozach (3 bln m³). Najbardziej optymistyczne szacunki pozostają we wspomnianej już EIA – 5,3 bln m³.

Złoża gazu łupkowego w Polsce ulokowane są w pasie między Słupskiem a Gdańskiem biegnącym poprzez Warszawę aż do Zamościa i Lublina. Ponad 11 % powierzchni Polski (37 tys. km²) na chwile obecną jest przeczesywana i badana pod kątem występowania złóż gazu łupkowego.

W porównaniu z dostępnymi na dzień dzisiejszy złożami gazu naturalnego, których wielkość szacuje się na 100 mld m³ (liczba ta może się podwoić po ostatnich obiecujących badaniach przeprowadzonych w okolicach Kutna), nawet najmniej optymistyczne prognozy co do wielkości złóż gazu łupkowego brzmią wspaniale. Jeżeli szacunki EIA potwierdzą się, Polska ma szansę stać się w pełni niezależną od dostaw gazu z zewnątrz, ponieważ 5,3 bln m³ wystarczyłoby na pokrycie własnego zapotrzebowania na gaz na około 300 lat. Większość złóż powinna być dostępna w przeciągu 4-5 najbliższych lat.

Zezwolenia

Ministerstwo Środowiska jest w Polsce odpowiedzialne za wydawanie licencji na prowadzenie poszukiwań. W przeciągu czterech lat wydanych zostało 101 takich koncesji. Większość trafiła do PGNiG (15), Maraton Oil (11), Siluran (9), Lotos Probaltic (7 licencji na poszukiwania pod dnem Bałtyku), oraz Orlen Upstream (7).

Wszystkie te licencje są jedynie pozwoleniem na prowadzenie poszukiwań. Aby rozpocząć eksploatację odnalezionego złoża, potrzebna jest kolejna koncesja – na wydobycie. Przedsiębiorstwa, które odnajdą złoża gazu łupkowego na swoim terenie (objętym licencją na poszukiwanie), mają pierwszeństwo w pozyskaniu dokumentów niezbędnych do dalszego postępowania, ale tylko w okresie dwóch lat od przygotowania odpowiedniej dokumentacji geologicznej.

Zyski

W Polsce wydobycie gazu łupkowego będzie nieco droższe niż w USA, ponieważ złoża ulokowane są głębiej pod powierzchnią ziemi (około 2,5 – 3 km w południowych częściach kraju i 4,5 – 5 km w północnych). Koszt pojedynczej aparatury wydobywczej szacowany jest na 15 mln USD, gdzie w USA wynosi on średnio 8,5 mln USD. Jednakże wydobycie, nawet przy takich kosztach, wciąż pozostanie opłacalne dla przedsiębiorstw. Według premiera Donalda Tuska, pierwsze zyski które zasilą budżet państwa oraz budżety samorządów terytorialnych, spodziewane są na 2014 rok. Ponadto wydobycie gazu łupkowego pozwoli Polsce stać się niezależną od rosyjskiego gazu. Bezpieczny zapas energii powinien zostać osiągnięty do 2035 roku.

Wydobycie

Od września 2010 przeprowadzonych zostało jedynie dziesięć odwiertów, co jest wynikiem mało zadowalającym, w porównaniu z USA gdzie w Burnett Shales działa obecnie 10 tys. wierteł. Pierwsze w Polsce wiercenie rozpoczęło się w czerwcu 2010 w pobliżu Lęborka i prowadzone było przez Lane Energy we współpracy z ConocoPhillips. Henryk Jezierski, główny geolog kraju w Ministerstwie Środowiska uważa, że komercyjne wydobycie gazu łupkowego na dużą skalę możliwe będzie w przeciągu 10-15 lat. Z kolei odmienny pogląd w tym temacie prezentuje PGNiG, które we wrześniu 2011 poinformowało, że w 2014 roku na rynek gazu trafi surowiec z pierwszych sześciu odwiertów w Lubocinie.

Zasoby polskich gazów łupkowych charakteryzują się dość wysoką szacowaną ceną wydobycia. Oceny firmy Wood Mackenzie z roku 2011 mówią o cenie 335 $/1000 m³, czyli taniej od rekordowej ceny gazu z Rosji (500 $/1000 m³), i niewiele taniej niż obecnie odbiorcy europejscy płacą Gazpromowi.

Należy jednak zauważyć, że opłata eksploatacyjna w Polsce jest stosunkowo mała i określona na 1 – 2,5 % z przychodu, podczas gdy w USA taka opłata jest kilkukrotnie wyższa. Jednakże, prawie pewnym jest, że jeśli prognozy dotyczące wielkości dostępnych złóż gazu łupkowego w Polsce potwierdzą się, to ceny gazu wyraźnie spadną. Póki pozostaje nam zaopatrzyć się w „sito i torbę” (dużą butlę z zaworem), i przygotować się na gorączkę złota XXI wieku.