CZY WIESZ, ŻE…?

Co to jest atopowe zapalenie skóry (AZS)?

Jest to przewlekłe schorzenie skóry dotykające około 1-3% dorosłych osób, a także aż do 20% dzieci. 

Jakie są główne objawy AZS?

Do typowych objawów atopowego zapalenia skóry należą:

• suchość skóry
• czerwone, łuskowate zmiany skórne w charakterystycznych miejscach - w szczególności na zgięciach kończyn, twarzy i szyi powodujące intensywny świąd
• nadwrażliwość skóry na alergeny
• częste, nawracające infekcje bakteryjne, wirusowe lub grzybicze w obszarze zmian skórnych

Dodatkowo u wielu pacjentów z AZS stwierdza się obecność innych atopowych schorzeń takich, jak alergie, nietolerancja określonych pokarmów czy astma.

Skąd się bierze AZS?

AZS jest chorobą o dużym udziale czynników genetycznych. U wielu osób w wywiadzie stwierdza się obecność podobnego schorzenia w rodzinie. Udowodniono, że określone mutacje genetyczne powodujące spadek zatrzymywania wody w warstwie rogowej skóry silnie predysponują do wystąpienia AZS. Poza czynnikami genetycznymi, przyczyn AZS upatruje się także w zbyt sterylnych warunkach życia (tzw. hipoteza higieny). Osoby, które nie są eksponowane na różne antygeny w dzieciństwie mogą nie rozwijać na nie tolerancji.

Atopowe zapalenie skóry może wystąpić w każdym wieku, lecz najczęściej objawia się już w dzieciństwie. Następnie choroba może ulec całkowitej remisji lub powracać co jakiś czas np. podczas ekspozycji na szkodliwe czynniki środowiskowe. Do takich „wyzwalaczy” choroby należą:

• suche i/lub zimne powietrze (np. w klimatyzowanych pomieszczeniach)
• alergeny
• drażniące płyny (np. kosmetyki czy mydła używające drażniących substancji)

Jak leczyć atopowe zapalenie skóry?

Opieka nad pacjentami z atopowym zapaleniem skóry sprowadza się do zapobiegania występowania remisji choroby i aktywnym leczeniu farmakologicznym, gdy to nastąpi.

1. Emolienty i inne kosmetyki – dbaj o swoją skórę

Ponieważ zaburzenie naturalnej warstwy lipidowej skóry, a przez to suchość skóry, jest bardzo powszechne u pacjentów z AZS, stosowanie odpowiednich kosmetyków ma kluczowe znaczenie. Pomocne w leczeniu tego schorzenia są zatem emolienty. Kosmetyki o działaniu nawilżającym i zatrzymującym wilgoć powinny być nakładane przynajmniej dwa razy dziennie. Utrzymanie odpowiedniej kondycji skóry chroni przed działaniem alergizujących czynników, a w związku z tym przed zaostrzeniem choroby.

Osoby z AZS powinny unikać kosmetyków zawierających drażniące substancje. Bardziej odpowiednie do utrzymywania higieny są płyny i mydła dla skóry wrażliwej. Przy wyborze kosmetyków do pielęgnacji ważne jest, aby upewnić się, że nie zawierają one żadnych alergenów białkowych m.in. pochodzących z roślinnych ekstraktów. Warto także pamiętać o częstym myciu i pielęgnacji skóry. Usuwa to z niej zanieczyszczenia i bakterie, które mogą powodować infekcje w przypadku naruszenia warstwy ochronnej.

2. Unikanie alergenów – najprostsza metoda!

Choć AZS jest nieuleczalnym schorzeniem to należy pamiętać, że unikanie czynników wyzwalających może nas całkowicie uchronić przed nawrotem choroby. Warto wybadać, które elementy otaczającego nas środowiska prowokują nadwrażliwość skóry i wystąpienie nieprzyjemnych objawów. Takimi elementami mogą być:

• kosmetyki
• zanieczyszczenia np. dym papierosowy, spaliny
• mikroorganizmy m.in. grzyby, roztocza
• zwierzęca sierść
• ubrania
• pyłki
• określone pokarmy

3. Glukokortykosteroidy – bardzo skuteczne, ale trzeba uważać

Ta grupa leków już od ponad pół wieku stanowi podstawę leczenia wszelkiego rodzaju schorzeń atopowych. Posiada znane działanie przeciwzapalne i przeciwświądowe, które skutkuje natychmiastową poprawą stanu zdrowia chorych na AZS.  Najczęściej w celu ograniczenia działań niepożądanych stosuje się podanie miejscowe w postaci kremu lub żelu. Do leczenia łagodnych zmian skórnych można użyć hydrokortyzonu, który jest dostępny bez recepty. Po silniej działające środki (np. triamcynolon czy dezoksymetazon) trzeba niestety udać się do lekarza.

Ze sterydami należy jednak uważać. Częste ich stosowanie na dużej powierzchni ciała grozi wchłonięciem zbyt wysokiej dawki i ujawnieniem działania ogólnoustrojowego. Może to spowodować wystąpienie zespołu Cushinga (patrz: Wikipedia) oraz zahamowanie wydzielania hormonów stresu. Ponieważ skóra dziecka stanowi łatwiej przenikalną barierę niż skóra dorosłych, są one szczególnie narażone na szkodliwe działanie miejscowych GKS. Przedawkowanie może u nich prowadzić do zahamowania wzrostu ciała. Należy też pamiętać, że sterydów nie należy stosować przewlekle (chyba, że jest to konieczne do opanowania objawów). Zbyt częste używanie silnie działających glikokortykosteroidów prowadzi do uszkodzenia skóry tj. wystąpienia rozstępów, trądziku, przebarwień oraz teleangiektazji.

Dlatego jeśli chodzi o GKS trzeba pamiętać o dwóch złotych zasadach: stosować możliwie najsłabiej działające leki oraz z leczenia ciągłego jak najszybciej przechodzić na terapię przerywaną. Można na przykład redukować ilość aplikacji w ciągu dnia, stosując co drugi raz krem bazowy (pozbawiony substancji czynnej).

W celu zapobiegania nawrotom niektórzy lekarze polecają stosowanie kremu z propionianem flutikazonu o niskim stężeniu substancji czynnej (0,005%).

4. Leki przeciwalergiczne – koniec z drapaniem!

Leki na alergię, czyli preparaty przeciwhistaminowe, są skuteczną terapią w przypadku świądu. Drapanie zmian skórnych jest podstawową przeszkodą stojącą na drodze do ich wyleczenia, dlatego warto wdrożyć je już na samym początku terapii. Ulgę przynoszą szczególnie substancje o działaniu uspokajającym (tzw. pierwsza generacja leków przeciwhistaminowych). Należą do niej: chlorfeniramina, dimenhydrynat, doksylamina, hydroksyzyna. Część z nich jest dostępna bez recepty np. popularny Aviomarin stosowany również w chorobie lokomocyjnej. Druga generacja leków przeciwhistaminowych m.in. Allegra wykazuje ograniczoną skuteczność.

Leki przeciwalergiczne mogą powodować nadmierne uspokojenie i sedację, o czym należy pamiętać prowadząc pojazdy mechaniczne.

5. Takrolimus i pimekrolimus – od przeszczepów do AZS

Maść z takrolimusem i krem z pimekrolimusem są skutecznymi preparatami w leczeniu AZS, choć pierwotnym wskazaniem do doustnego stosowania tych związków było zapobieganie odrzucaniu przeszczepów. Podobnie jak glikokortykosteroidy te leki również mają działanie przeciwzapalne, choć oparte na nieco innym mechanizmie. Takrolimus wykazuje siłę działania podobną do sterydów o średniej mocy. Pimekrolimus jest związkiem słabszym, w związku z tym musi być stosowany w wyższym stężeniu. Leki te są używane w cięższych postaciach atopowego zapalenia skóry, w przypadku oporności na mniej zaawansowane metody leczenia. Choć są ogólnie bezpieczne, mogą wywoływać pewne działania niepożądane. Do najczęstszych należą zaczerwienienie i pieczenie w miejscu podania, szczególnie podczas rozpoczynania terapii. Poza tym może wystąpić nadwrażliwość na światło słoneczne (stąd lepiej darować sobie opalanie podczas stosowania) oraz przy zwiększonej absorpcji objawy przypominające grypę. W przeciwieństwie do sterydów nie powodują uszkodzenia skóry, co sprawdza się gdy trzeba podawać leki na bardziej wrażliwe miejsca. Dyskutowane czasem w mediach podwyższone ryzyko nowotworów skóry nie znalazło jak dotąd potwierdzenia.

6. Antybiotyki – gdy bakterie zaatakują

Antybiotyki oraz inne substancje działające na mikroorganizmy powinny być stosowane, gdy objęta zmianami skóra została zainfekowana. Mają tu znaczenie głównie preparaty o działaniu miejscowym, choć często mogą one nie wystarczyć do opanowania zakażenia.

7. Fototerapia – światło pomoże

Większość pacjentów chorych na AZS odczuwa znaczną poprawę w okresie letnim. Dlatego terapia bazująca na naświetlaniu skóry promieniami UV ma spory potencjał jeśli chodzi o leczenie tego schorzenia. Fototerapia powinna być raczej stosowana w przewlekłej fazie AZS z powodu początkowego ryzyka zaostrzenia choroby. Wadą tego typu zabiegów jest konieczność podróżowania do kliniki która wykonuje fototerapię kilka razy w tygodniu. Poza tym, ta terapia nie będzie skutecznie leczyć skóry owłosionej.

8. Leki immunosupresyjne – ciężka artyleria

Immunosupresja jest generalnie zarezerwowana tylko dla ciężkich przypadków AZS ze względu na liczne ciężkie działania niepożądane. Stosuje się takie związki jak cyklosporyna i azatiopryna.

9. Medycyna alternatywna – przyjemna, ale czy skuteczna?

Medycyna alternatywna oferuje wiele terapii na atopowe zapalenie skóry, jednak żadna nie jest uznawane za wysoce skuteczną. Do stosowanych środków należą: fitoterapia w postaci ziół chińskich, niezbędne kwasy tłuszczowe oraz witaminy. Preparaty te, choć nie powinny zaszkodzić, prawdopodobnie niewiele wniosą do poprawy stanu zdrowia.

PORADY

• Używaj odpowiednich do skóry suchej i wrażliwej kosmetyków – emolientów, maści nawilżających. Nie używaj płynów, które mogą podrażnić skórę
• Sterydy są skutecznym rozwiązaniem, ale nie powinny być stosowane za długo i na dużą powierzchnię ciała
• Świąd bardzo przeszkadza w gojeniu się zmian skórnych. W tym przypadku pomocne będą leki przeciwhistaminowe
• Zidentyfikuj czynniki, które pogarszają stan Twojej skóry. Może Cię to uchronić przed powtórnymi atakami!
• Gdy AZS przybierze cięższą postać są skuteczne leki, które mogą Ci pomóc. Należą do nich immunosupresanty.