O nowej perspektywie diagnostyki i leczenia chorych na raka płuca mówili eksperci podczas konferencji prasowej, która odbyła się 15 listopada w Warszawie. Spotkanie zostało zorganizowane w ramach XII konferencji naukowej Polskiej Grupy Raka Płuca (15-17 XI) oraz poprzedziło II Sesję i warsztaty dla chorych z rakiem płuca, gromadzące pacjentów i ich bliskich z całego kraju. Pretekstem do spotkania był obchodzony na całym świecie i przypadający na listopad Miesiąc Raka Płuca, którego celem jest podniesienie świadomości tej choroby. Przypomnijmy, że to najczęściej diagnozowany nowotwór złośliwy – co roku rak płuca jest rozpoznawany u ponad 21 tys. Polaków, a 22 tys. z jego powodu umiera. Ponadto, tradycyjnie już w trzeci czwartek listopada obchodziliśmy Światowy Dzień Rzucania Palenia Tytoniu. A jak wiadomo, palenie to główna przyczyna rozwoju raka płuca. Choć liczba nałogowych palaczy w ostatnich latach spadła, to wciąż 9 mln Polaków regularnie sięga po papierosy.

Palacze tracą przynajmniej 10 lat życia w porównaniu do osób niepalących. Na szczęście nigdy nie jest za późno, by rozstać się z nałogiem – rzucenie go przed ukończeniem 40 lat zmniejsza ryzyko zgonu związanego z dalszym paleniem o około 90 proc. To wnioski z badań amerykańskiego zespołu, które objęły prawie 200 tys. osób. O ich wynikach doniosło prestiżowe naukowe pismo The New England Journal of Medicine. Okazuje się, że rzucenie palenia zawsze „się opłaca”. Osoby, które zrobiły to w wieku od 25 do 34 lat, od 35 do 44 lat lub od 45 do 54 lat, uzyskały odpowiednio 10, 9 i 6 „dodatkowych” lat życia w porównaniu do tych, które dalej sięgały po papierosy [1].

W 2019 roku ruszy pierwszy Ogólnopolski Program Wczesnego Wykrywania Raka Płuca (WWRP). Jego wprowadzanie poprzedziły realizowane w poprzednich latach programy pilotażowe. Objęły one wybrane powiaty, a efekty były na tyle dobre, że przyczyniły się do uruchomienia skriningu na poziomie całego kraju. – Celem programu jest poprawa wykrywalności raka płuca we wczesnych postaciach, co ma skutkować poprawą przeżywalności i zmniejszeniem śmiertelności wśród osób o zwiększonym ryzyku zachorowania – mówi dr hab. n. med. Mariusz Adamek z Katedry i Kliniki Chirurgii Klatki Piersiowej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, który brał udział w realizacji programu na poziomie regionalnym. WWRP skierowany jest do osób w wieku 50-74 lat, palaczy lub byłych palaczy, w tym z innymi czynnikami ryzyka m.in. rak płuca w rodzinie, choroby płuc czy narażenie na substancje rakotwórcze (np. radon, azbest, sadza).

Program będzie realizowany z zastosowaniem niskodawkowej tomografii komputerowej (NDTK). – Badanie pozwala wykryć nawet bardzo małe zmiany w płucach, niezauważalne na zdjęciu rentgenowskim – podkreśla dr hab. n. med. Mariusz Adamek. Skuteczności niskodawkowej tomografii komputerowej (NDTK) we wczesnym wykrywaniu raka płuca dowiodło amerykańskie badanie National Lung Study Trial, opublikowane w 2011 roku. W jego ramach przez 7 lat przebadano i monitorowano stan zdrowia 52 tys. osób z grup ryzyka (m.in. palących papierosy). Okazało się, że wykrywalność raka płuca w I stadium była o 13 proc. wyższa niż w przypadku zastosowania badania rentgenowskiego. A to w perspektywie kilkuletniej oznaczało zmniejszenie śmiertelności aż o 20%! Podobne wyniki przyniosło opublikowane przed rokiem holendersko-belgijskie badanie NELSON, w którym udział wzięło prawie 16 tys. osób. Zastosowanie NDTK w ciągu 10 lat istotnie zmniejszyło śmiertelność z powodu raka płuca: wśród mężczyzn o 26%, a wśród kobiet odsetek ten był nawet dwukrotnie wyższy! A to oznacza, że kobiety mogą odnieść dużą korzyść z wczesnego programu wykrywania raka płuca. Informacja ta jest istotna o tyle, że dzisiaj rak płuca zabija więcej Polek niż rak piersi!

Nadzieję na poprawę sytuacji polskich pacjentów niosą nowe technologie, które są coraz częściej wykorzystywane w walce z rakiem płuca. Przykładem jest Virtual Lung Cancer Unit (VCLU), nowatorski projekt opracowany przez Polską Grupę Raka Płuca. Składa się on z trzech elementów: wirtualnego konsylium (spotkanie wielodyscyplinarnego zespołu ekspertów, znajdujących się w różnych lokalizacjach w celu opracowania optymalnego leczenia dla danego chorego z rakiem płuca), „pokoju konsultacyjnego” (internetowe spotkanie eksperta z chorym na raka płuca lub eksperta z jego lekarzem prowadzącym), ’webinars’ (internetowe wykłady prowadzone przez ekspertów). W 2018 roku realizowany jest pierwszy z tych trzech elementów.

– Wirtualne konsylium przenosi funkcje rzeczywistego spotkania w świat wirtualny – tłumaczy prof. dr hab. Tadeusz Orłowski, kierownik Kliniki Chirurgii w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, który korzysta z tego rozwiązania. – Umożliwia ono integrowanie ekspertów z różnych ośrodków, znajdujących się w odległych od siebie miejscach, co przynosi zarówno oszczędność czasu, jak i pieniędzy. Wirtualne konsylium można zorganizować o dowolnej porze i w dowolnym miejscu – wystarczy połączenie z Internetem i dostęp do komputera lub innego narzędzia multimedialnego (smartfon lub tablet). Uczestnik spotkania może aktywnie słuchać opisu pacjenta oraz oglądać opisywany przypadek, może też przesyłać i udostępniać materiały.

Jak wynika z badań [2], dzięki udziałowi w naradzie zespołu wielodyscyplinarnego, takiego jak wirtualne konsylium, u prawie co drugiego chorego z nowotworem podejmuje się decyzje o zmianach planów terapeutycznych (najczęściej dotyczy to lekarzy nie będących onkologami klinicznymi oraz z praktyką krótszą niż 15 lat). Narzędzie to może być przydatne zwłaszcza w niewielkich szpitalach, gdzie standardowe zespoły wielodyscyplinarne w zasadzie nie funkcjonują, a decyzje podejmowane są zazwyczaj jednoosobowo przez onkologa lub chirurga. Od czerwca do listopada odbyło się 9 wirtualnych konsyliów, w których brali udział lekarze m.in. z Jeleniej Góry, Wolicy, Ostrołęki, Wałbrzycha, Płocka, Częstochowy, Radomia.

Multimedialną pomocą dla pacjentów chorych na raka płuca jest stworzona przez Polską Grupę Raka Płuca aplikacja PulmoInfo, która rok temu pojawiła się na rynku. – To rzetelne i kompleksowe oraz stale aktualizowane źródło informacji, pomocne w usystematyzowaniu wiedzy na temat choroby i procesu terapeutycznego, do korzystania z którego wystarczy smartfon lub tablet – tłumaczy prof. dr hab. Tadeusz Orłowski. Choć aplikacja została opracowana przez specjalistów, to jest napisana prostym i zrozumiałym językiem. Składa się z 4 rozdziałów: Przed rozpoczęciem leczenia, Badania i zabiegi, Leczenie i rekonwalescencja, Wsparcie dla pacjenta. PulmoInfo można pobrać bezpłatnie na platformach iTunes i Google Play oraz na infokioskach ustawionych na oddziałach torakochirurgicznych w całej Polsce.

W leczeniu osób z rakiem płuca coraz częściej odchodzi się od klasycznej chemioterapii na rzecz tzw. terapii personalizowanych. – Staramy się dobierać populacje chorych do odpowiedniej grupy leków, albo odpowiednie leki dla określonych pacjentów, u których potrafimy zidentyfikować konkretne zaburzenia molekularne – tłumaczy prof. Dariusz Kowalski, prezes Polskiej Grupy Raka Płuca, kierownik Oddziału Zachowawczego Kliniki Nowotworów Płuca i Klatki Piersiowej COI w Warszawie. W praktyce chodzi o dwie duże grupy leków: leki ukierunkowane molekularnie (oddziałujące na konkretne zmiany genetyczne) i leki immunokompetentne (angażujące układ odpornościowy chorego). W pierwszej grupie możemy wymienić leki hamujące działanie genu EGFR (erlotynib, gefitynib, afatynib, ozymertynib) oraz działające na gen ALK (kryzotynib). Natomiast w drugiej grupie znajdują się niwolumab, pembrolizumab (oba objęte refundacją od 1 maja 2018 roku) oraz atezolizumab. Warto przypomnieć, że tegoroczna Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny została przyznana właśnie za badania, które przyczyniły się do rozwoju immunoterapii w onkologii, a więc do powstania tych leków!

Zastosowanie tzw. terapii spersonalizowanych istotnie zmieniło obraz raka płuca. – Dawniej tylko pojedynczy pacjenci mogli liczyć na wieloletnie wydłużenie życia. Dzisiaj taką szansę otrzymuje coraz więcej osób. Jeśli chory jest dobrze leczony – a więc z pomocą najbardziej efektywnej, indywidualnie dobranej dla niego terapii – to mediana przeżycia może wynieść prawie 90 miesięcy, czyli aż 7,5 roku! – komentuje prof. Dariusz Kowalski. I wiele wskazuje na to, że dzięki wprowadzaniu kolejnych generacji nowoczesnych leków, liczba długożyjących chorych będzie rosła. A rak płuca ma szansę z choroby ostrej stać się chorobą przewlekłą.

Zmiany w podejściu do leczenia raka płuca pociągają za sobą zmiany w opiece nad pacjentami. To jeden z motorów rozwoju pielęgniarstwa onkologicznego. – Nowoczesne pielęgniarstwo onkologiczne obejmuje nie tylko opiekę w okresie okołooperacyjnym czy przygotowanie pacjenta do samopielęgnacji, ale również wychwytywanie działań niepożądanych stosowanych terapii, edukację żywieniową czy wsparcie emocjonalne. A więc wszystko to, co może mieć wpływ na jakość życia w chorobie – mówi dr n. med. Janina Książek, kierownik Zakładu Pielęgniarstwa Chirurgicznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. W praktyce wiąże się to z rozszerzeniem zakresu opieki pielęgniarskiej. W Polsce najbardziej widocznym tego przejawem jest uprawnienie do wypisywania recept, które pielęgniarki mogą realizować od stycznia 2016 roku. Pielęgniarki onkologiczne były również zaangażowane w realizację pilotażowego programu badań przesiewowych raka płuca. Do ich zadań należał m.in. nabór, monitoring i koordynacja. Szczególnie na zachodzie Europy oraz w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie kładzie się obecnie nacisk na zaangażowanie pielęgniarek w badania naukowe. Wiedzę między innymi na ten temat zdobyły pierwsze polskie pielęgniarki onkologiczne-stypendystki, które we wrześniu ukończyły szkolenie w Princess Margaret Hospital w Toronto.

Więcej informacji na temat raka płuca: www.forumrakapluca.pl.