Wzajemna zależność na osi jelita-mózg jest obserwowana w przypadku wielu zaburzeń zarówno psychicznych, jak i pokarmowych. Ważnym pytaniem pozostaje, jaki udział w utrzymywaniu dobrostanu psychicznego przypada probiotycznym bakteriom zamieszkującym układ pokarmowy? Od 2018 r. w czasopismach naukowych opublikowano wiele prac badawczych dotyczących wpływu przyjmowanych przez pacjentów szczepów bakterii na stan ich zdrowia psychicznego. Otrzymane wyniki dają duże nadzieje na nową drogę leczenia zaburzeń depresyjnych. Jednocześnie nie wskazują jednoznacznie na skuteczność tej metody leczenia.

Psychobiotykom przypisuje się działanie:

• przeciwlękowe,

• przeciwdepresyjne,

• poprawiające funkcje poznawcze,

• wspierające układ nerwowy.

Wpływ mikrobiomu jelitowego na zdrowie psychiczne

Jako mikrobiom jelitowy określa się mikroorganizmy zamieszkujące przewód pokarmowy oraz genomy warunkujące ich cechy. Podejrzewa się obecnie, że stanowi on kluczowy węzeł dla dwukierunkowej osi jelita-mózg. Wiele wskazuje na to, iż bakterie, w zależności od rodzajów i szczepów, do których należą, wywierają różny wpływ na zdrowie zarówno fizyczne, jak i psychiczne człowieka.

Koncepcję roli mikrobiomu jelitowego w utrzymywaniu dobrostanu psychicznego potwierdzają badania wykazujące różnice składu probiotycznej mikroflory u osób zdrowych oraz pacjentów z rozpoznaną depresją. Podobne zależności zaobserwowano również w testach na modelach zwierzęcych. Zachowanie zwierząt w badaniach było w znaczącym stopniu zależne od mikrobioty zamieszkującej ich jelita. Jeden z kluczowych testów wykazał, iż pozbawione probiotycznych bakterii myszy (hodowane w sterylnych warunkach) prezentowały w próbach nadmierną reakcję na stres fizjologiczny, w porównaniu z grupą kontrolną. Co ciekawe, po podaniu preparatu probiotycznego, który doprowadził do rekolonizacji jelit przez mikroorganizmy, zwierzęta przestały wykazywać nieprawidłową pobudliwość. Przytoczone badanie sugeruje potencjał psychobiotyków w utrzymywaniu dobrostanu psychicznego oraz leczeniu zaburzeń lękowych i depresyjnych u ludzi. Dane te należy jednak traktować jako poszlaki, a nie wystarczający dowód na możliwość wykorzystania probiotyków jako leków antydepresyjnych.

Wpływ diety na mikrobiom jelitowy

Najważniejszym czynnikiem wpływającym na skład mikroflory jelitowej u zdrowej osoby dorosłej jest jej dieta. Korelacja między sposobem żywienia a zaburzeniami psychicznymi, szczególnie depresją i stanami lękowymi, jest od dawna sugerowana przez naukowców i lekarzy. Obecnie coraz częściej mówi się o tym, że elementem pośredniczącym w oddziaływaniach pożywienie-mózg jest mikrobiom jelitowy.

Wiele badań wskazuje na powiązanie między stosowaniem diety śródziemnomorskiej a redukcją ryzyka depresji. Dieta śródziemnomorska jest definiowana jako bogata w produkty roślinne (owoce, warzywa, pieczywo, zboża, ziemniaki, fasola, orzechy i nasiona), nienasycone tłuszcze oraz umiarkowane ilości produktów mlecznych i ryb. Pokarmy te wspierają korzystną naturalną mikroflorę jelitową. Z prac naukowych wynika, że nawet nierygorystyczne przestrzeganie diety śródziemnomorskiej znacząco zmniejsza ryzyko depresji. Jednocześnie istnieją badania wskazujące na to, że wysokie spożycie słodyczy, przetworzonej żywności, smażonych pokarmów oraz piwa wiąże się z częstszymi stanami depresyjnymi i lękowymi u kobiet.

Hipotetyczny mechanizm działania psychobiotyków

W artykułach naukowych wymienia się cztery główne drogi, którymi mikroflora jelitowa może potencjalnie wpływać na dobrostan psychiczny:

• oddziaływanie poprzez dwukierunkową oś jelitowo-mózgową,

• produkcja cytokin prozapalnych przez układ odpornościowy w odpowiedzi na lipopolisacharyd bakteryjny,

• wytwarzanie przez bakterie substancji należących do ludzkich szlaków metabolicznych (np. tryptofan, z którego powstaje serotonina),

• przekazywanie sygnałów za pomocą neuroprzekaźników.

Wiele danych wskazuje na słuszność koncepcji tłumaczącej aktywność psychobiotyków mechanizmem oddziaływania na mózg poprzez układ immunologiczny. Udowodniono, że niektóre zaburzenia psychiczne są związane z obecnością przewlekłego stanu zapalnego w organizmie. Jednocześnie dobrze opisanym w literaturze naukowej zagadnieniem jest stymulujący wpływ cytokin prozapalnych na rozwój chorób psychiatrycznych, w tym depresji. W związku z tym prawdopodobnym mechanizmem, dzięki któremu podawanie probiotyków może wpływać korzystnie na stan emocjonalny, jest ograniczenie produkcji cytokin prozapalnych dzięki zmianie składu mikroflory jelit. W konsekwencji doprowadza to do redukcji stanu zapalnego, co powinno mieć wyraźny korzystny wpływ na sygnalizację jelitowo-mózgową.

Zdaniem badaczy, najbardziej obiecującymi szczepami bakterii probiotycznych, pod względem właściwości przeciwdepresyjnych, są te wytwarzające neuroprzekaźniki lub ich prekursory. Prawdopodobnie mogą na drodze neurochemicznej wpływać na funkcjonowanie mózgu, w konsekwencji wspierając dobrostan psychiczny. Zgodnie z tymi założeniami, zdaniem naukowców, potencjalnymi psychobiotykami są niektóre szczepy bakterii z rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium, wydzielające GABA oraz Bifidobacterium infantis zwiększające poziom tryptofanu, będącego prekursorem serotoniny. Jako obiecujące mikroorganizmy wymieniane są również Lactobacillus acidophilus, które wykazały w testach aktywność modulującą wobec receptorów kannabinoidowych.

Czy psychobiotyki rzeczywiście działają?

Obecnie liczba badań z udziałem ludzi dotyczących wpływu probiotyków na psychikę jest zbyt mała, by potwierdzić właściwości terapeutyczne psychobiotyków. Istnieje konieczność prowadzenia dalszych prac naukowych na temat roli mikrobioty jelitowej w rozwoju chorób o podłożu psychicznym w celu udowodnienia istnienia tej korelacji. Jednocześnie obecna wiedza dotycząca mechanizmów odgrywających rolę w rozwoju depresji sugeruje, iż troska o prawidłowy skład flory jelitowej może stanowić jedną z form dbania o zdrowie fizyczne oraz profilaktyki depresji.