Fot. prof. Anna Raciborska, źródło: IMiD 

Choroby z kręgu histiocytoz to rzadkie schorzenia o różnorodnym obrazie i przebiegu klinicznym, których patogeneza związana jest z zaburzeniem proliferacji i różnicowania komórek układu fagocytarnego. Ze względu na klonalny charakter rozrostów zaliczane są do chorób nowotworowych, mimo że czasami przebieg kliniczny sugeruje inny mechanizm patogenetyczny. Obecna klasyfikacja dzieli zaburzenia z kręgu histiocytoz na pięć grup.

U dzieci i młodzieży najczęściej występuje histiocytoza z komórek Langerhansa (LCH). Stwierdza się ją z częstością od 0,1 do 1 nowych zachorowań na 100 000 dzieci na rok, co oznacza, że w Polsce co roku rozpoznaje się ok. 35-40 nowych przypadków. Najczęściej chorują dzieci do 6. r.ż. Żółtakoziarniniak młodzieńczy (juvenile xanthogranuloma; JXG) to najczęstsza histiocytoza z tzw. grupy non-LCH u dzieci. Średnia wieku zachorowania to 2 lata, ale może występować już po urodzeniu i pojawiać się w wieku dorosłym. Częstość występowania to ok 1/1.000.000, ale może być większa, gdyż zazwyczaj nie zgłasza się do rejestrów dzieci z pojedynczym, małym ogniskiem choroby.

Manifestacja kliniczna chorób może być różnorodna. W zależności od rodzaju i postaci choroby – od pojedynczego ogniska, do zajęcia wielu narządów i układów z cechami ich niewydolności. Szczególnie widoczne jest to w najmłodszej grupie pacjentów, gdzie niepowodzenia leczenia mogą sięgać nawet 55-60%, a śmiertelność w tej grupie wynosi ponad 20%, mimo agresywnego leczenia. Ze względu na rzadkość występowania często stwarzają olbrzymie trudności diagnostyczne. Przyczyna chorób z kręgu histiocytoz nie jest do końca poznana. U większości podłożem jest klonalna proliferacja komórek układu histiocytarnego, a obserwowane objawy są wynikiem zarówno akumulacji tych nieprawidłowych komórek w tkankach i narządach, jak i toczącego się procesu zapalnego.

W 2010 r. Badalian-Very opublikował pracę, w której opisał obecność mutacji w obrębie genu BRAF V600E w histiocytach u pacjentów z objawami LCH. Obecnie wiadomo, że u wielu pacjentów z chorobami z kręgu histiocytoz można wykryć mutacje w szlaku kinaz RAS/MAPK w komórkach dendrytycznych. Szlak ten bierze udział w wielu kluczowych procesach komórkowych, w szczególności w regulacji wzrostu, podziałów, dojrzewania i różnicowania komórek, ich ruchu oraz kontrolowanej śmierci (tzw. apoptoza). Występowanie mutacji łączy się zazwyczaj z bardziej agresywną formą choroby, częstszą opornością na chemioterapię, większym prawdopodobieństwem wznowy czy progresji oraz większą śmiertelnością.

Głównym celem projektu POL HISTIO jest poprawa diagnostyki u pacjentów z rozrostami z komórek histiocytarnych poprzez ocenę profilu molekularnego w tkance guza oraz jego monitorowanie we krwi. Na podstawie otrzymanych wyników będzie można ocenić m.in. skuteczność leczenia, a także dobrać jego rodzaj. Kolejnym celem POL HISTIO jest udostępnienie wszystkim chorym dzieciom (zwłaszcza opornym na konwencjonalną terapię) możliwości leczenia celowanego w oparciu o wynik badania molekularnego. Leczenie to będzie całkowicie finansowane ze środków Agencji Badań Medycznych.

Program swoim zasięgiem ma objąć pacjentów z całej Polski. Realizację projektu wspiera merytorycznie wiodący ośrodek onkologii dziecięcej z USA St. Jude Children's Research Hospital. Natomiast partnerami projektu są: Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie, Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Chemii Przemysłowej im. Prof. Ignacego Mościckiego w Warszawie oraz Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu.

W ramach projektu powstaną trzy protokoły pediatrycznych niekomercyjnych badań klinicznych: HISTIOGEN, BRAVO i TRAM. Projekt finansowany jest przez Agencję Badań Medycznych. Tytuł Projektu to: „Optymalizacja postępowania oraz leczenia małoletnich pacjentów z rozrostami z komórek histiocytarnych – pierwsze polskie niekomercyjne badanie kliniczne POL HISTIO”, numer ABM/2019/01/00016. Kwota dofinansowania projektu to: 19.954.352,00 zł.