Czym jest neuropatia cukrzycowa?

Neuropatia cukrzycowa to następstwo cukrzycy, w wyniku którego dochodzi do uszkodzenia obwodowego układu nerwowego na skutek:

• przewlekłej hiperglikemii, która powoduje zaburzenia przemian metabolicznych w komórkach nerwowych, a w konsekwencji – upośledzenia ich funkcji,
• zaburzenia ukrwienia i odżywienia tkanek oraz niewystarczającego stężenia tlenu dostarczanego do nerwów przez naczynia krwionośne, które w wyniku rozwoju cukrzycy nie funkcjonują prawidłowo – dochodzi do uszkodzeń we włóknach nerwowych.

Neuropatia stanowi główny czynnik ryzyka rozwoju zespołu stopy cukrzycowej, która w wielu przypadkach wymaga amputacji kończyny. Do grupy z większym prawdopodobieństwem występowania tego typu zaburzeń zalicza się osoby, które nie stosują leczenia przeciwcukrzycowego (nie są świadome choroby lub nie dbają o prawidłowy poziom glukozy we krwi), a także nadużywające alkoholu i palące papierosy. Do zaburzeń w obrębie układu nerwowego dochodzi u pacjentów chorych na wszystkie typy cukrzycy z taką samą częstotliwością.

Neuropatia cukrzycowa – objawy

Ze względu na występowanie objawów neuropatię cukrzycową można podzielić na:

• neuropatię cukrzycową bezobjawową (subkliniczną) – chorzy nie skarżą się na dolegliwości związane z uszkodzeniem układu nerwowego, a nieprawidłowości stwierdza się dopiero na podstawie badań neurologicznych,
• neuropatię objawową – pacjenci doświadczają dolegliwości neurologicznych, które dotyczą zarówno czuciowej, jak i ruchowej i autonomicznej części układu nerwowego. Objawy części czuciowej manifestują się przede wszystkim poprzez: drętwienia, przeczulicę i zaburzone odczuwanie dotyku, ból i temperaturę zwłaszcza w obrębie stóp i dłoni, co może być szczególnie niebezpieczne ze względu na fakt, że pacjenci, nie odczuwając dyskomfortu lub bólu, mogą doznawać poważnych powikłań zdrowotnych związanych np. z rozwijającą się stopą cukrzycową czy oparzeniami. Objawy części ruchowej obejmują: zaniki mięśniowe, problemy z równowagą i koordynacją ruchową oraz zmienionym naciskiem masy ciała na stopy podczas ruchu, przez co pacjenci mogą doświadczać deformacji i związanych z nimi owrzodzeń, które predysponują do rozwoju stopy cukrzycowej. Objawy autonomiczne dotyczą uszkodzeń autonomicznego układu nerwowego i upośledzeń funkcjonowania narządów wewnętrznych, przyczyniając się do problemów z połykaniem, kontrolowaniem zwieraczy i pęcherza moczowego, zaburzeń erekcji i popędu seksualnego, a także objawów ze strony układu pokarmowego, w tym biegunek i zaparć. W wyniku uszkodzeń może dojść także do nieprawidłowej regulacji ciśnienia tętniczego krwi, a niekiedy omdleń.

W większości przypadków neuropatia w początkowym stadium rozwoju nie daje żadnych objawów i przebiega po cichu, na skutek czego pacjenci zgłaszają się do specjalisty dopiero, gdy wystąpią u nich poważne i trudne do wyleczenia powikłania, np. rozwój zespołu stopy cukrzycowej. Aby zmniejszyć ryzyko komplikacji, osoby chore na cukrzycę powinny uważnie obserwować swoje ciało i reakcje organizmu, a w przypadku wystąpienia niepokojących objawów, takich jak drętwienie kończyn, mrowienie i nadwrażliwość stóp na dotyk czy zaburzenia czucia temperatury, jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

Neuropatia cukrzycowa – diagnostyka i leczenie

Ze względu na występowanie różnych objawów w przypadku neuropatii cukrzycowej postępowanie diagnostyczne powinno być wielokierunkowe. Opiera się ono przede wszystkim na wywiadzie medycznym i badaniu przedmiotowym oraz elektrofizjologicznym. Kluczowe jest wykonanie diagnostyki pod kątem potwierdzenia uszkodzeń i ich rozległości w układzie nerwowym – przeprowadzenie badania neurologicznego, w tym badania czucia dotyku, wibracji i bólu. Istotnym elementem jest także ocena pracy serca za pomocą pomiaru ciśnienia tętniczego oraz EKG.

Terapia neuropatii cukrzycowej obejmuje leczenie przyczynowe i objawowe. To pierwsze skupia się na regulacji cukrzycy i zapobieganiu występowania wahań stężenia glukozy we krwi, w tym hiperglikemii i hipoglikemii – utrzymywanie prawidłowego poziomu glukozy stanowi najważniejszy czynnik prewencyjny i terapeutyczny w przypadku neuropatii. Leczenie przyczynowe obejmuje również leki o charakterze antyoksydacyjnym, w tym kwas alfa-liponowy. Z kolei terapia ukierunkowana na objawy skupia się przede wszystkim na łagodzeniu dolegliwości – bólu i dyskomfortu, które często towarzyszą neuropatii. Początkowo skuteczność mogą wykazywać tradycyjne leki przeciwbólowe, jednak nasilenie objawów może wymagać zastosowania farmaceutyków wykorzystywanych w leczeniu depresji o potwierdzonym działaniu zwalczającym przewlekły ból. Z kolei w przypadku parestezji oraz zaburzeń czucia skuteczność mogą zapewnić leki przeciwpadaczkowe. Wskazana może być również suplementacja poszczególnych witamin oraz makro- i mikroelementów w celu wspomagania pracy układu nerwowego. Kluczowe znaczenie w przypadku pacjentów z neuropatią ma rehabilitacja uwzględniająca przede wszystkim współpracę z fizjoterapeutą.

Postępowanie fizjoterapeutyczne w przypadku neuropatii cukrzycowej 

– Neuropatia cukrzycowa jest częstym powikłaniem cukrzycy i jej objawy dotyczą somatycznego (ruchowego i czuciowego) oraz autonomicznego układu nerwowego. Do najczęstszych objawów czuciowych należą parastezje charakteryzujące się uczuciem drętwienia, mrowienia czy piekącego bólu w obrębie podudzi i stóp. Dodatkowo może pojawiać się znaczna nadwrażliwość dotykowa. Zwracając uwagę na objawy dotyczące układu ruchu, wyróżnia się takie symptomy, jak: przewlekły ból, zwiększone lub obniżone napięcie mięśniowe, a nawet niedowłady. Zadaniem fizjoterapeuty jest zastosowanie kinezyterapii biernej lub czynnej, której cel jest uzależniony od obrazu klinicznego i objawów neuropatii. Poprzez wykonywanie ćwiczeń poprawia się przewodnictwo nerwowe u pacjenta oraz zwiększa się przepływ krwi w układzie obwodowym. W przypadku osłabienia mięśniowego należy dobrać indywidualny zestaw ćwiczeń dla chorego, w którym będą zawarte ćwiczenie wzmacniające osłabione struktury. W momencie występowania niedowładów należy natomiast zastosować ćwiczenia bierne, wspomagane oraz masaż o charakterze pobudzającym. Nie wszyscy pacjenci z neuropatią cukrzycową są jednak w stanie podjąć się ćwiczeń ze względu na różny etap choroby, dlatego w postępowaniu terapeutycznym można wykorzystać zabiegi z medycyny fizykalnej, takie jak przezskórna elektryczna stymulacja nerwów TENS w celu łagodzenia dolegliwości bólowych. Leczenie neuropatii cukrzycowej jest złożonym zjawiskiem i powinno opierać się przede wszystkim na korzystaniu z multidyscyplinarnego zespołu medycznego ze względu na szerokie spektrum rodzajów i objawów. Trzymanie się zaleceń przynosi korzystne skutki zdrowotne, lepszą kondycję fizyczną oraz poprawę samopoczucia psychicznego pacjenta – mówi mgr fizjoterapii Piotr Marciniak.