Skład propolisu

Badania składu chemicznego propolisu rozpoczęto na początku XX w. i kontynuowano po II wojnie światowej. Postępy w chromatograficznych metodach analitycznych umożliwiły oddzielenie i ekstrakcję licznych składników propolisu. Do tej pory zidentyfikowano ok. 500 różnych związków, wśród których wyróżnia się m.in.:

* wazelinę,

* wosk pszczeli,

* kwas cynamonowy,

* alkohol cynamonowy,

* kwas kumarowy,

* witaminy z grupy B oraz witaminy C i E,

* kwas pantotenowy,

* cukry i polisacharydy,

* olejki eteryczne,

* białka i aminokwasy, 

* kwasy tłuszczowe,

* flawonoidy i flawonony,

* terpenoidy,

* żelazo, wapń, glin, wanad, stront, mangan i krzem.

Dokładny skład propolisu różni się w zależności od źródła pochodzenia rośliny, sezonu zbioru, położenia geograficznego, rodzaju flory pszczół, zmian klimatycznych i gatunków pszczół miodnych w miejscu zbioru. Niemniej za prozdrowotne właściwości propolisu odpowiadają głównie zawarte w nim flawonoidy, takie jak: bajkalina, pinocembryna, naringina, galangina i chryzyna.

Właściwości lecznicze propolisu

Propolis ma działanie antyseptyczne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, ściągające, przeciwlękowe, przeciwzapalne, znieczulające, przeciwutleniające, przeciwnowotworowe, przeciwgrzybicze, przeciwwrzodowe i immunomodulujące, ponadto przyspiesza gojenie się ran, łagodzi podrażnienia oraz zaczerwienienia i swędzenie dróg moczowych. 

Działanie przeciwdrobnoustrojowe

Propolis zyskał ogromną popularność m.in. ze względu na swoje właściwości przeciwdrobnoustrojowe, ponieważ dzięki zawartości wielu związków bioaktywnych wykazuje działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze na szeroką grupę mikroorganizmów. Już w latach 40. XX w. dowiedziono, że propolis charakteryzuje się działaniem bakteriostatycznym przeciwko Streptococcus aureus, pałeczce duru brzusznego i wielu innym bakteriom. Wyciąg z propolisu jest skuteczny także wobec różnych patogenów przenoszonych przez żywność, rolniczych patogenów bakteryjnych, bakterii fitopatogennych czy morskich bakterii oportunistycznych. Mechanizm jego działania opiera się na bezpośredniej interakcji z komórkami drobnoustrojów lub stymulacji układu odpornościowego komórek gospodarza. Sugeruje się, że propolis może hamować adhezję i podziały bakterii, zmniejszać ich ruchliwość, zaburzać potencjał błonowy oraz zwiększać przepuszczalność błony komórkowej. Także właściwości przeciwwirusowe propolisu znane są od wielu lat, a jego skuteczność potwierdziły m.in. badania in vitro nad zakażeniem wirusem Herpes simplex, w których ekstrakt z propolisu powodował 50% zahamowanie zakażenia HSV. Również badania nad zastosowaniem propolisu w zakażeniu opryszczką narządów płciowych (HSV typu 2) udokumentowały jego skuteczność. Ostatnie badania wykazały również, że zarówno propolis, jak i jego poszczególne składniki są potencjalnie skuteczne przeciwko SARS-CoV-2 poprzez modulowanie wielu mechanizmów i szlaków patogennych.

Działanie antyoksydacyjne

Flawonoidy i fenole, których źródłem jest propolis, należą do przeciwutleniaczy, zdolnych do wychwytywania wolnych rodników, mogących w znacznym stopniu zakłócać normalny metabolizm komórkowy. Wolne rodniki w głównej mierze odpowiadają za starzenie się i degradację komórek w takich stanach chorobowych, jak: choroby układu krążenia (prowadzące do zawałów serca i udarów mózgu), zapalenie stawów, nowotwory, cukrzyca i choroby neurodegeneracyjne, np. choroba Alzheimera. Niektóre odmiany propolisu wykazują także zdolność do chelatowania metali. Niemniej aktywność przeciwutleniająca propolisu jest skorelowana z jego profilem fitochemicznym, który może różnić się w zależności od cech klimatycznych danego obszaru oraz sezonu zbiorów.

Inne właściwości

Badacze wskazują także na skuteczność propolisu w hamowaniu rozwoju komórek nowotworowych. W różnych badaniach opisano również wpływ propolisu na ośrodkowy układ nerwowy (OUN) jako neuroprotektora, który wykazuje działanie przeciwlękowe i przeciwdepresyjne. 

Medyczne zastosowanie propolisu

Propolis był stosowany w leczeniu m.in. problemów dermatologicznych, laryngologicznych, ginekologicznych, chorób neurodegeneracyjnych, gojeniu się ran, oparzeń, owrzodzeń czy ropnych ran chirurgicznych. W ortopedii preparaty z propolisem stosowano na kości w przypadkach zapalenia ropnego, dzięki czemu hamowano proces zapalny i odbudowywano tkankę kostną. Propolis i jego ekstrakty mają pozytywny wpływ na regenerację tkanek – wspomagają odbudowę chrząstek, miazgi zęba, a także ograniczają procesy zapalne i zwyrodnieniowe.

W badaniach nad propolisem – udowodnieniu jego leczniczych właściwości oraz zastosowań – największym zaangażowaniem wyróżniał się dr Karl Lund Aagaard, duński biolog, który za ponad 20-letni czas poświęcony temu przedmiotowi badań zyskał miano „Doktor Propolis”. To on, dzięki swoim obserwacjom wpływu propolisu na ponad 50 tys. pacjentów w Skandynawii, potwierdził, że zastosowanie medyczne propolisu jest bardzo szerokie i obejmuje leczenie takich chorób, jak: nowotwory, infekcja dróg moczowych, obrzęk gardła, dna moczanowa, otwarte rany, przekrwienie zatok, przeziębienie, grypa, zapalenie oskrzeli, zapalenie żołądka, choroby uszu, choroby przyzębia, infekcje jelitowe, wrzody, wypryski, zapalenie i inne choroby płuc, zapalenie stawów, wirus żołądka, ból głowy, choroba Parkinsona, infekcja dróg żółciowych, miażdżyca, zaburzenia krążenia, brodawki, zapalenie spojówek i chrypa. Ponadto Aagaard odkrył, że nie zawsze jest konieczne wyodrębnianie poszczególnych antybiotyków oraz cennych składników z propolisu, ponieważ kit pszczeli w swojej naturalnej postaci ma silne działanie lecznicze na różne choroby, takie jak: przewlekłe zapalenie jelita grubego, zapalenie gardła, reumatyzm i zapalenie spojówek. Propolis jest także skuteczny w leczeniu przewlekłych wrzodów żołądka i dwunastnicy. 

Preparaty na bazie propolisu 

Propolis już od wielu lat stosowany jest w postaci maści i kremów do przyspieszenia gojenia się ran, leczenia oparzeń, problemów skórnych i owrzodzeń. Różne preparaty propolisowe znalazły zastosowanie w terapii problemów laryngologicznych, chorób ginekologicznych, astmy i cukrzycy. Wyciągi z propolisu są wykorzystywane także w stomatologii w leczeniu: powikłań poekstrakcyjnych (suchych zębodołów), błon śluzowych i dziąseł, nadwrażliwości zębiny, głębokich paradontopatii oraz kandydozy jamy ustnej. Propolis jest również składnikiem past do zębów czy preparatów do płukania jamy ustnej stosowanych w leczeniu zapalenia dziąseł i jamy ustnej. Ponadto jest sprzedawany jako składnik leków na reumatyzm i skręcenia, wykazuje także skuteczność w leczeniu przeziębienia i przewlekłego zapalenia migdałków. Ze względu na swoje cenne właściwości, w tym antyoksydacyjne, stanowi składnik produktów kosmetycznych, takich jak: kremy do twarzy, maści, balsamy i roztwory. Co więcej, propolis jest stosowany jako substancja aktywna w niektórych suplementach diety, słodyczach leczniczych, żywności i napojach jako środek na poprawę zdrowia i zapobieganie chorobom. W przeciwieństwie do miodu i pyłku pszczelego nie ma wartości odżywczych, ale wywiera bardzo silne i wielokierunkowe działanie biotyczne. 

– Propolis, z uwagi na bogactwo zawartych w nim związków, stanowi cenny surowiec farmaceutyczny. Na rynku aptecznym występuje wiele produktów zawierających kit pszczeli. Dużą popularnością cieszy się m.in.: maść propolisowa stosowana w grzybicach skórnych, krople na bazie propolisu zawierające ten wartościowy składnik w stężeniu 7%, używane np. w przypadku infekcji dróg oddechowych oraz aerozol i tabletki do ssania przeznaczone do leczenia stanów zapalnych gardła, występujące w tym samym stężeniu 7%. Na uwagę zasługują także specjalistyczne produkty kosmetyczne z propolisem, np. kremy, które przyspieszają gojenie się ran. Dodatkowo ich działanie antybakteryjne stanowi cenną właściwość w przypadku zmian trądzikowych oraz stanów zapalnych skóry. Na rynku znajdziemy także suplementy diety na bazie propolisu, często z różnymi dodatkowymi składnikami, takimi jak len mielony czy miód. Takie produkty nie tylko wspomagają pracę jelit i dbają o prawidłowe funkcjonowanie mikrobioty jelitowej, ale dzięki wszechstronnym właściwościom korzystnie wpływają także na ogólny stan zdrowia – poprawiają samopoczucie i wspierają odporność – mówi Justyna Galant, magister farmacji.