Krótka historia stomatologii

Stomatologia to jedna ze starszych gałęzi medycyny. Leczeniem zębów interesowali się już Sumerowie. Egipcjanie amatorsko położyli podwaliny pod współczesne protezowanie, a dawni Chińczycy umieli leczyć ropnie, usuwając ich zawartość poprzez nakłucie. Na gruncie stomatologii wiele lat później mieszkańcy Państwa Środka mocniej zaznaczyli się jeszcze raz, gdyż to ich powszechnie uważa się za twórców szczoteczki dentystycznej. Terminu „dentysta” zaczęto używać jednak dopiero za sprawą Guy’a de Chauliac’a, odpowiedzialnego za leczenie uzębienia papieży. Przyjmuje się, że w 1790 r. lekarz John Greenwood przeprowadził borowanie, uprzednio podłączając wiertło dentystyczne do kołowrotka. Od początku XIX w. rozwój stomatologii zdecydowanie przyspieszył. Ok. 1816 r. do wypełniania ubytków zaczęto stosować amalgamat, a za jakiś czas do znieczulenia użyto eteru. Przełom XIX i XX w. przyniósł pierwsze zdjęcia RTG zębów i pierwszą pastę w tubce.

Budowa uzębienia

Choć formalnie zęby to przekształcone części szkieletu skórnego, często określa się je jako elementy układu trawiennego. Właściwe uzębienie, charakterystyczne dla danej gromady i rodziny, występuje u prawie wszystkich kręgowców. Z kolei brak zębów u ptaków i żółwi jest wtórny. Generalnie w każdym z zębów można wyróżnić dwie części: jedną z nich jest korona (czyli element wystający poza dziąsło), drugą zaś korzeń, przyczepiony do wyrostków zębowych oraz żuchwy. Korona pokryta jest szkliwem – białą strukturą składającą się głównie z soli wapnia i jednocześnie będącą najtwardszym elementem ciała. Odcinek pomiędzy koroną a korzeniem nazywany jest szyjką zęba. Pod szkliwem znajduje się zębina, zawierająca włókna nerwowe i naczynia krwionośne docierające do jamy zęba wzdłuż kanałów korzenia. Ten mieści się w cienkiej warstwie cementu, będącego materiałem podobnym do kości i otoczonym więzadłem przyzębnym, które ma charakter błony. Więzadło zawiera grube włókna w relacji od cementu do kości wyrostka zębodołowego. Gdy silnie unerwiona zębina jest narażona na kontakt z czynnikami zewnętrznymi i mikroorganizmami płytki nazębnej, pojawia się ból. Ma to związek z utratą cementu bądź szkliwa.

Warto dodać, że u człowieka występują dwa rodzaje uzębienia. Pierwsze z nich to zęby mleczne (tymczasowe), zawierające 20 zębów w dwóch łukach: górnym i dolnym, po 10 zębów w każdym. Drugie uzębienie natomiast zastępuje pierwsze i jest stałe. Z reguły zawiera 32 zęby, po 16 w każdym łuku. Zęby człowieka pod względem kształtu dzielą się na: siekacze, kły, zęby przedtrzonowe oraz trzonowe i są ułożone symetrycznie – począwszy od środkowej linii ciała, na każdej połowie łuku górnego i dolnego.

Czym jest martwy ząb?

Twarde warstwy zewnętrzne umożliwiają prawidłowe pełnienie swojej funkcji przez narząd żucia. Jest to możliwe dzięki miazdze – żywej tkance wewnątrz kanałów oraz komory zęba. Miazga odgrywa szereg ról: odżywczą, obronną, czuciową i odbudowującą. Ząb pozbawiony tej struktury jest nazywany martwym i cechuje się delikatnością, w tym kruchością. Nie reaguje na bodźce bólowe i nie wykazuje właściwości regeneracyjnych. Sposobem na niedopuszczenie do martwicy zęba bądź zębów jest profilaktyka i dbanie o higienę jamy ustnej. Obumarcie miazgi nie zawsze jest pełne, stąd też w zależności od stopnia zaawansowania zjawiska stosuje się podział na martwicę częściową i całkowitą. W przypadku pierwszej wersji mamy do czynienia z sytuacją, gdy obumarciu podlega wyłącznie pewna pula komórek, a pozostałe wykazują żywotność, lecz są objęte procesem zapalnym, często rozwiniętym. Częściowa martwica przeważnie jest związana z tkanką wewnątrz komory zęba, a wraz z upływem czasu rozszerza się na kanały korzeniowe. Poważnym problemem jest rozprzestrzenienie się zapalenia na struktury w okolicy okołowierzchołkowej. W inicjalnej fazie martwicy odróżnienie zęba martwego od zdrowych bywa trudne. Wynika to z faktu, że może on nie odbiegać wyglądem od tych, w których nie toczy się proces chorobowy. Tak jest jednak do czasu. Wraz z kolejnymi etapami obumierania miazgi zmienia się też jego stan. Martwy ząb staje się siny.

Chociaż może wydawać się, że martwy ząb z uwagi na brak możliwości regeneracyjnych jest stracony, w istocie taki stan rzeczy da się leczyć. Trzeba zrobić to tylko odpowiednio wcześnie, gdy zmiany chorobowe nie są jeszcze tak widoczne. W ramach kuracji przeprowadza się zabieg endodontyczny obejmujący leczenie kanałowe prowadzone pod kontrolą mikroskopową. Operator oczyszcza korzenie oraz komory zębowe z martwej miazgi, dezynfekuje pozostałe tkanki, wolne przestrzenie wypełnia materiałem biopodobnym, opracowuje koronę zębową i wstawią plombę. Dostatecznie szybko podjęte działania mogą sprawić, że nie wystąpi konieczność ekstrakcji (usunięcia chorego zęba). Jeśli zabiegu nie udało się przeprowadzić, nim ząb zszarzał, można poddać go wybielaniu. W tym celu trzeba otworzyć komorę zębową, zabezpieczyć korzeń, używając do tego materiału kompozytowego lub cementu, nałożyć do komory środek wybielający i całość zabezpieczyć opatrunkiem. Środek wybielający powinien pozostać w zębie nie dłużej niż 1-3 dni, a zabieg można powtarzać. Po zakończeniu wybielania i odczekaniu ok. 14 dni da się przeprowadzić końcową odbudowę protetyczną.

Zęby można wzmocnić

Zęby, szczególnie te poddane trudnemu leczeniu, dobrze jest wzmocnić materiałami kompozytowymi. To ważne zwłaszcza w kontekście terapii zębów martwych, gdy pożądane jest dodatkowe ich zabezpieczenie przed ewentualnymi urazami mogącymi wystąpić np. w trakcie jedzenia. Wzmocnienie zęba za pomocą włókna szklanego, cechującego się przepuszczalnością światła i elastycznością, to najlepsze rozwiązanie dla zębów przednich. W przypadku zębów trzonowych tego typu kompozyt wybiera się, jeśli w zębie została zachowana duża ilość tkanki. W momencie, gdy z danego zęba pozostaje tylko korzeń, a okoliczne struktury są w większym stopniu zniszczone, zaleca się stosowanie korony porcelanowej. Często stosowanym sposobem na odbudowę zęba jest także sztyft tytanowy, czyli wkłady koronowo-korzeniowe. Wkład z tytanu jest osadzany bezpośrednio w martwym zębie, co stanowi wzmocnienie dla uszkodzonej korony.