Pierwsze leki biologiczne  uzyskane technikami rekombinacji DNA zarejestrowane w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w., utraciły już prawa wyłączne (patenty i inne sposoby ochrony własności intelektualnej), a do wielu kolejnych wygasną one w ciągu najbliższej dekady oznacza to, że na rynku pojawią się nowe konkurencyjne produkty zwane powszechnie biopodobnymi lekami biologicznymi.

Konkurencja na rynku leków

Biopodobny lek biologiczny jest podobny do wcześniej zarejestrowanego oryginalnego leku biologicznego, tak zwanego „referencyjnego produktu leczniczego” i musi posiadać analogiczne  z nim  profile bezpieczeństwa i skuteczności.   Rejestrowany jest w zakresie wszystkich lub wybranych wskazań referencyjnego produktu leczniczego. Standardy dobrej praktyki wytwarzania (GMP) UE mają zastosowanie do biopodobnych produktów leczniczych w takim samym zakresie, jak do oryginalnych.  Zgodność z wytycznymi GMP UE jest kontrolowana podczas rutynowych inspekcji   nadzoru farmaceutycznego każdego kraju członkowskiego UE.

Obecność  biopodobnych leków biologicznych na rynku oznacza wzrost konkurencji, niższe ceny i zwiększenie   dostępności leków biologicznych dla pacjentów.  Przyczynia się do  poprawy sytuacji ekonomicznej systemów opieki zdrowotnej.

Zaufać lekom biopodobnym?

Leki generyczne są odpowiednikami małocząsteczkowych produktów oryginalnych, nie różniącymi się pod względem jakości, bezpieczeństwa i skuteczności. W lekach generycznych występuje ta sama substancja lecznicza, otrzymywana w procesie syntezy chemicznej prowadzonej poza organizmem żywym. Możliwość zamiennego stosowania leków generycznych z lekiem oryginalnym, została potwierdzona  w badaniach biorównoważności.

Proces wytwarzania leku biologicznego, zarówno leku oryginalnego, jak i biopodobnego, a następnie jego ocena  jest dużo bardziej złożony. W leku biologicznym producentem jest żywa komórka, a człowiek stwarza odpowiednie warunki, żeby wytwarzała to czego od niej oczekuje. Leki biologiczne to wielokrotnie większe cząsteczki, które różnią się nieznacznie między sobą strukturalnie, przy czym różnice występują nie tylko pomiędzy lekiem oryginalnym i jego odpowiednikiem biopodobnym, ale także pomiędzy kolejnymi seriami tego samego leku biologicznego. Stąd określenie „biopodobny (biosimilar)” – wyjaśnia dr Wojciech Kuźmierkiewicz prezes zarządu Naukowej Fundacji Polpharmy. – Dlatego też, w przypadku leków biologicznych konieczne jest wykonanie badania klinicznego porównawczego. Badanie powinno wykazać, że lek biopodobny działa analogicznie jak produkt referencyjny. Chociaż  jego struktura może być nieznacznie różna, będzie posiadał analogiczną skuteczność i bezpieczeństwo stosowania,  i parametry te powinny być monitorowane przez cały czas po jego wprowadzeniu na rynek. Monitorowanie bezpieczeństwa stosowania dotyczy zresztą wszystkich leków zarówno biologicznych, jak i małocząsteczkowych.

{page_break}

Uzyskiwanie tego samego rezultatu  klinicznego, w wyniku stosowania leku biopodobnego, spowodowało, że w niektórych krajach używa się nazwy „bionastępczy”. Podobieństwo bowiem dotyczy struktury, a nie działania, które jest analogiczne.  

Wszystkie leki biologiczne są  dopuszczane przez Europejską Agencja Leków w Londynie (EMA) dla całego terytorium Wspólnoty w procedurze centralnej, ze względu na stopień ich złożoności i niewielkiego doświadczenia z oceną tych skomplikowanych leków. Agencja,  gromadząca najlepszych specjalistów z krajów członkowskich UE jest odpowiedzialna za zapewnienie zdrowia publicznego poprzez naukową ocenę jakości, bezpieczeństwa i skuteczności leków.

Lek generyczny jest identyczny z lekiem oryginalnym?

- Nic nie jest identyczne. Uwalnianie substancji czynnej nie musi być takie same, ale musi mieścić się w granicach,  zapewniających ten sam stopień skuteczności i bezpieczeństwa  stosowania produktu leczniczego. Wytwórcy leków generycznych, korzystając z szybkiego rozwoju nauki o postaciach leku wprowadzają na rynek leki różniące się postacią od produktów referencyjnych.  Celem tego działania jest ułatwienie chorym stosowanie leku zgodnie z zaleceniami lekarza (adherence).  To, co dzieje się obecnie w tym obszarze farmacji przemysłowej  śmiało można nazwać rewolucją. Już dzisiaj można przyjąć lek np. raz na miesiąc, czy nawet raz w roku.  Chodzi o to, by stężenie substancji czynnej leku we krwi było możliwie stałe i utrzymywało się możliwie długo, co przy chorobach przewlekłych jest szczególnie ważne.  

Zdaniem W. Kuźmierkiewicza ciągle istnieje duży problem z lekami pediatrycznymi. Do 2004 roku w Europie lek był rejestrowany po badaniach klinicznych na dorosłych, a przecież te same leki są podawane także młodszym dzieciom cierpiącym na te same co dorośli choroby.  Najczęściej jest tak, że ta sama substancja może być podawana i dziecku, i dorosłemu, tyle tylko, że musi być zachowana odpowiednia dawka, a także forma dogodna dla dziecka.  Firmy produkujące  leki oryginalne często, za zgodą agencji rejestrujących leki rezygnowały z badań z udziałem dzieci, ponieważ to przedłużało czas i zwiększało koszty badań. Bez uzupełnienia tych badań  żadna firma nie może wprowadzić na rynek formy pediatrycznej! Dlatego, opiekunowie dzieci są często zmuszeni do dzielenia tabletki, powodując zmienność stosowanej dawki, a także uwalnianie substancji czynnej nie zawsze w optymalnym dla danego leku części przewodu pokarmowego.

Od 2004 roku nastąpiła zmiana i  firma, która chce wprowadzić na europejski rynek lek stosowany w chorobach występujących także u dzieci, musi przeprowadzić odpowiednie badania z ich udziałem , a następnie opracować pediatryczną formę leku.  Badania są wykonywane w końcowym etapie badań klinicznych, kiedy wiedza wytwórcy o mechanizmie działania, o skutkach niepożądanych, o dawkowaniu jest już wystarczająca.

Innowacyjność w branży farmaceutycznej ma kluczowe znaczenie zarówno dla poprawy jakości usług medycznych oferowanych pacjentom, jak i dla rozwoju przemysłu farmaceutycznego. Leki biologiczne, podobnie jak wszystkie inne, działają, wchodząc w interakcje z organizmem. Ponieważ są stosowane stosunkowo  od niedawna, nie są znane ich ewentualne efekty oddalone, dlatego poddawane są skrupulatnej ocenie skuteczności i bezpieczeństwa stosowania, zarówno przez ich wytwórców oraz krajowe i europejskie agencje rejestracyjne.

Wojciech Kuźmierkiewicz,

dr n. farmaceutycznych, b. wiceminister zdrowia, wieloletni dyrektor ds.polityki przemysłowej w ZF Polpharma SA, wiceprezes zarządu Polskiego Związku Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego, członek Rady Głównej PKPP Lewiatan.  Od chwili powstania w 2001 roku jest prezesem zarządu Naukowej Fundacji Polpharmy, której celem jest m.in. finansowanie badań naukowych w medycynie i farmacji. Wcześniej, w latach 1968 – 1991 pracował naukowo w Zakładzie Chemii Organicznej na Wydziale Farmaceutycznym AM w Gdańsku, specjalizując się z zakresie syntezy związków heterocyklicznych.