Nikt, nigdy nie zacząłby palić, gdyby nie widział tego procederu w przeszłości. Proste! Aby zapobiegać paleniu papierosów przez ludzi wystarczy nigdy im tego nie pokazać. Możliwe? Niestety nie. To nie Arkadia i żyjemy w takich czasach, że nie da się tego uniknąć. Ale wystarczy ludzi skutecznie do tego zniechęcić . W dymie tytoniowym znajduje się około 4000 związków chemicznych, a wśród nich ponad 40 to substancje rakotwórcze. Wiele osób przeszło w szkole kilka lub kilkanaście pogadanek na temat tego jak bardzo dym tytoniowy  samo palenie jest szkodliwe. Niestety statystyki pokazują, że niewielka liczba osób postanawia porzucić swój nałóg po takiej prezentacji.

Świadomość społeczeństwa rośnie, ale popularność tego nałogu nie spada. Co zrobić w przypadku gdy wpadniemy w szpony nałogu. Zacznijmy od małej statystyki:

• 70% palaczy chciałoby nie palić,
• 30% z nich palaczy próbuje rzucić palenie,
• 2-3% odnosi sukces, polegając tylko na silnej woli.

Dla kontrastu: procent osób, które powracają do palenia:

• po operacji raka płuca – 50%,
• po laryngektomii (usunięciu krtani) – 40%,
• po zawale serca – 30%.
 
Aż 75% osób, które nigdy nie paliło, nie ma problemu z biernym wdychaniem dymu tytoniowego. 95% z nich deklaruje, że nie chce mieć nic wspólnego z paleniem. 2% przyznaje się do palenia "okazyjnego". Pozostali nie mają zdania. Problem palenia nie jest jednowymiarowy na zasadzie "pali", "nie pali". Większość, jak wskazuje statystyka chciało by rzucić, ale nie umie. Okazuje się, że silna wola to dla nich za mało i do gry czasem musi wkroczyć farmakoterapia.

Z pomocą pacjentowi przychodzi Nikotynowa Terapia Zastępcza (NTZ), która opiera się na preparatach OTC. W powszechnym obrocie aptecznym znajdują się następujące preparaty:

Plastry 24-godzinne – uwalniają nikotynę przez 24h, mogą pomóc w porannym głodzie papierosowym
Plastry 16-godzinne – plastry służą do podtrzymania dawki nikotyny tylko w ciągu dnia, nalepiane zwykle rano

Gumy do żucia – nikotyna jest uwalniana podczas żucia i wchłaniana do krążenia ogólnoustrojowego w jamie ustnej
Pastylki do ssania – dobra alternatywa dla gum do żucia, pozwalają złagodzić zachcianki i wzmocnić siłę woli
Inhalatory – wyglądają jak papierosy, ale dostarczają podmuch nikotyny
Mikrotabletki – te uwalniają wystarczającą ilość nikotyny, aby kontrolować zachcianki i rozdrażnienie, chyba najlepsze dla osób, które chcą dokładnie kontrolować ilość przyjmowanej nikotyny
Spraye do nosa – dostarczają skoncentrowaną dawkę nikotyny, która zaczyna działać bardzo szybko

Pomóc mogą również leki na receptę, które służą do ‘wyleczenia’ pacjenta z palenia, ale nie należy ich mylić z NTZ. Należą do nich bupropion, cytyzyna, wareniklina.
Kolejnym sposobem są, a raczej będą, bo nie są jeszcze powszechnie stosowane szczepionki antynikotynowe, które są obecnie w III fazie badań klinicznych. Pomysł polega na zmuszeniu organizmu palacza do produkcji przeciwciał przeciw nikotynie i tym samym jej neutralizacji. Jeśli zneutralizujemy jej działanie, niemożliwe będzie uzależnienie się od niej.

Zawsze należy pamiętać, że leczenie warto rozpocząć z pomocą lekarza lub farmaceuty, którzy usystematyzują naszą wiedzę na temat sposobu przyjmowania leków, dawkowania preparatów (bo np. nie powinno się stosować plastrów 16. godzinnych w sposób identyczny jak 24. godzinne), a ponadto poinformują nas o działaniach niepożądanych i odpowiedzą na nasze pytania i wątpliwości. Zwykły harmonogram zakładający przyjmowanie malejących dawek gwarantuje stopniowe, redukowanie ilości przyjmowanej nikotyny, aż do zakończenia cyklu i poradzenia sobie z uzależnieniem. Dla większości pacjentów schemat trwa 4 do 6 tygodni. Najczęściej nie przekracza on 3 miesięcy.

Dawkę nikotyny podczas stosowania NTZ określa między innymi czas, jaki mija od momentu przebudzenia do zapalenia pierwszego papierosa (TTFC). Wiąże się z przyjęciem przez palacza najbardziej skutecznej terapeutycznie dawki, odpowiadającej stopniowi fizycznego uzależnienia. Dawkę taką ustala lekarz na podstawie kilku parametrów przy czym TTFC jest najważniejszym z nich. Kolejnym ważnym parametrem jest ilość papierosów wypalanych dziennie. Do wypalania powyżej 20 papierosów na dzień przyznaje się ponad 16% palaczy Do wypalania pierwszego papierosa w ciągu 30 minut od przebudzenia przyznaje się ok. 48% palących.

Generalne zasady stosowania Nikotynowej Terapii Zastępczej sprowadzają się do następujących punktów:

1. Cały proces polega na zastosowaniu zmniejszających się dawek nikotyny, aż do całkowitego zerwania z nałogiem.

2. Stosowane dawki wysycają receptory, ale nie powodują „przyjemnych doznań”.

3. Podajemy jedynie nikotynę, która stymuluje receptory nikotynowe. Wszystkie pozostałe ponad 4000 innych związków zawartych w dymie tytoniowym, zostają pominięte co stanowi wielką korzyść zdrowotną.

4. Stopniowa redukcja dawki nikotyny pozwala na przystosowanie się organizmu i ogranicza objawy odstawienia.

5. Szacuje się, że NTZ dwukrotnie zwiększa szansę skutecznego pozbycia się nałogu w porównaniu z rzucaniem palenia jedynie w oparciu o silną wolę. Z drugiej strony patrząc żaden palacz nie zerwie z nałogiem tylko dzięki NTZ, bez motywacji i silnej woli.

6. Uważa się, że cała terapia jest bezpieczna, rzadko obserwowane są objawy niepożądane takie jak bezsenność, nudności, czkawka.

Przeciwwskazaniami (ale nie bezwzględnymi) do stosowania NTZ są: niedawny zawał serca, zagrażające życiu zaburzenia rytmu serca, niestabilna choroba wieńcowa, ciąża (NTZ stosuje się dopiero po niepowodzeniu terapii behawioralnej, ważne jest aby stosować tylko preparaty krótko działające, optymalnie 2–3 miesiące).

Warto przytoczyć też wyniki badań pewnego eksperymentu długookresowego.

Na podstawie obserwacji 33 247 osób (44% płci męskiej), którym w latach 1985–2003 przepisano NTZ. W grupie pacjentów nie stwierdzono wzrostu ryzyka zawału, udaru czy zgonu. Dodatkowo naukowcy stwierdzili, że NTZ jest jednakowo bezpieczna dla obu płci, dla chorych na nadciśnienie i na chorobę wieńcową, lecz w tych ostatnich przypadkach trzeba być wyjątkowo ostrożnym i być pod stałą opieką lekarza prowadzącego.

Oto kilka praktycznych informacji sprawdzonych, poprawionych i potwierdzonych przez wykładowców akademickich oraz osoby stosujące NTZ:

1. Nie ma dowodów, aby jakakolwiek forma terapii OTC lub Rx była długoterminowo bardziej skuteczna od plastrów (TTS).

2. Aby poprawnie używać plastra z nikotyną, należy nakleić go na czystą, suchą skórę na górnej części tułowia lub górnej zewnętrznej części ramienia. Ważne jest, aby nie odklejać go przed upływem zwykle podanego na opakowaniu okresu czasu. Najczęściej są to 16 lub 24 godziny.

3. Nowy plaster należy przykleić w innym miejscu niż poprzedni. Na miejsce po zużytym plastrze nie należy naklejać nowego plastra przed upływem tygodnia (najwyższa wydajność podania i wchłaniania przezskórnego nikotyny).

4. Pastylka jest bardziej efektywna w działaniu niż guma do żucia – z równoważnej dawki pastylki uwalnia się 25–27% więcej nikotyny niż z gumy do żucia.

5. Aby najlepiej korzystać z gum do żucia trzeba stosować odpowiednią technikę żucia: żuj gumę powoli do momentu poczucia smaku. Następnie przerwij żucie i zatrzymaj gumę między dziąsłem i policzkiem. Czynność tę należy powtarzać przez 30 minut. Gdy smak zacznie zanikać, można sięgnąć po kolejną gumę. Zazwyczaj stosuje się od 8 do 12 gum na dobę.

Trzeba wspomnieć też, że jest to leczenie nierefundowane zarówno NTZ jak i preparaty Rx ,a miesięczny koszt terapii waha się w granicach 100-200 złotych, co w istotny sposób utrudnia pacjentom dostęp do tych preparatów. Dla osób palących łatwiej jest kupić paczkę papierosów dziennie kosztującą 10 zł niż jednorazowo wydać pieniądze na preparaty warte 200 zł.

„Uzależnienie od nikotyny jest wielowymiarowe. Występuje w nim czynnik biologiczny, psychologiczny i społeczny. W nikotynizmie na szczególną uwagę zasługuje podłoże psychospołeczne. Nikotyna ma wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, co palacz odbiera jako szybkie i efektywne pobudzenie oraz przypływ energii. Efekt ten utrzymuje się bardzo krótko i wymaga powtórzenia. Stąd tendencja do szybkiego zapalenia kolejnego papierosa. W wymiarze społecznym, palenie papierosów stanowi czynnik integrujący. Daje poczcie przynależności do wspólnoty. Rytuał palenia papierosa: wyjmowanie papierosa z paczki, poszukiwanie zapalniczki powoduje rozładowanie napięcia, a nawet ujarzmienie lęku społecznego. W odczuciu wielu palących, istnieje przeświadczenie, że nie doświadczają oni negatywnych skutków palenia. Na niewielu działają kampanie przedstawiające zależność nikotynizmu i chorób nowotworowych, chorób krążenia czy impotencji. Negatywne skutki palenia odczuwane są dopiero po wielu latach nikotynizmu. Nikotynowa Terapia Zastępcza z pewnością kompensuje część objawów odstawienia. W miejsce chorobotwórczych składników papierosów, dostarcza organizmowi substancje chemiczne, które zaspokajają głód nikotynowy. Czynności związane z przyjmowaniem NTZ : ssanie tabletek, żucie gumy, przyklejanie plastrów charakteryzuje pewne podobieństwo do rytuałów związanych z paleniem papierosów. Wśród psychoterapeutów obecny jest dowcip, że suma nałogów musi być stała. Wychodząc z nikotynizmu szczególną uwagę należy zwrócić na to, żeby nie popaść w uzależnienie od terapii zastępczych. Warto wtedy wspomóc się konsultacją psychologa.” – komentuje Pani mgr Elzbieta Narzekalak, psycholog kliniczny i psychoonkolog w Regionalnym Ośrodku Onkologicznym w Łodzi.

Kończąc refleksją przytoczę pytanie Andrzeja Majewskiego – aforysty i pisarza: „Jak to jest, że dla wielu o jakości życia decydują te nałogi, które je skracają?” Każdy sam musi odpowiedzieć sobie na to pytanie.

Krzysztof Słomiak

Portal biotechnologia.pl

Biblografia:

Hubbard B.i wsp.: Use of nicotine replacement therapy and the risk of acute myocardial infraction, stroke, and death. Tobacco Control 2005, 14, 416- 421.
Ann Intern Med., 2007, 6 Feb, ITC2-2; PharmAssist, Pharmacy Training Programme
Schiffman S, Dresler CM, Hajek P et al. Data on file, GlaxoSmithKline
Shiffman S et al. Addiction 2000; 95(8): 1185–1195.
Shiffman S et al. Journal of Abnormal Psychology 1997;106(1):104–116.
https://www.nicorette.pl/nicorette_guma.html?product=freshfruit