Przedstawiciele rodziny Berberis, jak berberys zwyczajny, niegdyś występowali powszechnie na terytorium Europy. Swą złą sławę krzew ten zdobył kiedy to okazało się, że jest  żywicielem rdzy zbożowej, szkodnika niszczącego plony.  Z obawy o losy swoich upraw, rolinicy zaczęli wówczas masowo tępić berberys. Inaczej wyglądał ich los w krajach azjatyckich. W Chinach berberys uważany był za roślinę o potężnych właściwościach leczniczych. Dziś, na całym świecie wykorzystywane są jego walory estetyczne - jest uprawiany jako roślina ozdobna, ale korzyści wynikające z jego właściwości zdrowotnych wydają się zyskiwać  coraz szersze zainteresowanie. Surowcem, który służy do pozyskiwania aktywnej substancji – berberyny – jest korzeń, liść, owoce oraz kora berberysu. Z liści pozyskuje się napary, które znajdowały zastosowanie już w średniowieczu w chorobach dróg żółciowych oraz wątroby. Owoce, które można wykorzystywać do przygotowania przetworów – dżemów, soków oraz syropów, poza tym że zawierają liczne substancje aktywne, mają też niesamowite właściwości odżywcze. Kryją się w nich witaminy C i E oraz działające podobnie do witaminy P (jak rutyna, czy eskulina), będące pomocą w walce z przeziębieniem i grypą. Ponadto odznaczają się znaczną zawartością cennych minerałów, karotenoidów oraz pektyn – nierozpuszczalnych składników błony komórkowej roślin i stanowią jedną z frakcji błonnika.

Dla kogo jest przeznaczona?

Berberynie przypisuje się liczne działania, od przeciwbakteryjnych i przeciwpierwotniakowych, przeciwzapalnych po antydepresyjne, a nawet – zdolność do zwalczania nowotworów. Dlatego w Średniowieczu wywary z berberysu były cenionym lekiem na wzbudzające lęk choroby – jak malaria i żółtaczka.  Lecznicze działanie berberyny znajduje swoje zastosowanie przede wszystkim u osób mających problemy z nadmiernym poziomem cholesterolu i cukru we krwi. Ponadto może być wykorzystywany w problemach gastrycznych i sercowo-naczyniowych. Badania potwierdzają również  antyseptyczne działanie berberyny przy stosowaniu w małych stężeniach.

Panaceum na cukrzycę i nadwagę?

Uwagę naukowców i lekarzy  przyciągają jednak inne właściwości berberyny. Suplementy diety ją zawierające okazują się mieć potężne działanie obniżające poziom cukru we krwi, odchudzające, oraz zmniejszające cholesterol. To czyni z wyciągu z berberysu poważnego kandydata na lek przeciwko cukrzycy. Ma to ogromne znaczenie, ponieważ dane dotyczące wzrostu zachorowalności na tę chorobę są zatrważające. Jak pokazują statystyki, do 2035 roku cukrzyca dotyczyć będzie nawet 592 mln osób na świecie. Działanie berberyny jest wielokierunkowe. Zmniejsza ona oporność na insulinę, wspomaga glikolizę, czyli rozkład cukru w komórkach, wpływa na ograniczenie ilości produkowanego cukru w wątrobie, spowalnia proces rozkładu węglowodanów w jelitach, a także sprzyja namnażaniu się pożytecznych bakterii w układzie pokarmowym

Działanie berberyny w walce z cukrzycą

-  zmniejsza insulinooporność,

- modyfikuje florę bakteryjną jelit i zmniejsza wchłanianie cukru w jelitach,

-  zmniejsza wytwarzanie glukozy w wątrobie,

- przyspiesza spalanie „zapasów energii” zgromadzonych w tkankach, w tym w formie tłuszczu – przyspiesza zatem zmniejszanie wagi,

-  pośrednio zwiększa wydzielanie insuliny w trzustce,

- działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne chroni tkanki przed uszkodzeniem przez wolne rodniki, dzięki czemu zwalnia postęp miażdżycy i innych powikłań cukrzycy,

- obniża poziom całkowitego cholesterolu, „zły” cholersterol LDL, poziom triglycerydów, podwyższać też może HDL, dzięki czemu ma działanie ochronne na serce i naczynia krwionośne.

O skuteczności  berberyny świadczą liczne badania kliniczne. Jedno z nich, które obejmowało 3 miesiące obserwacji, wykazało że związek ten wykazuje tak silne działanie jak metformina (Glucophage, Meformax), a dodatkowo korzystnie wpływa na poziom lipidów we krwi. Co istotne, działanie berberyny było wyraźne nie tylko u osób ze świeżo postawionym rozpoznaniem cukrzycy, ale też u tych, którym nie udało się osiągnąć prawidłowych wyników za pomocą dotychczasowego leczenia. Dotyczyło to zarówno poziomu cukru na czczo, po posiłku, jak i wskaźnika Hb1Ac, który ilustruje średni poziom glukozy na przestrzeni 3 miesięcy. Ponadto, inne, 2-miesięczne badanie wykazało istotny spadek poziomu glukozy  o 1/4, a Hb1Ac niemal o 1/5. Co istotne, uwzględniono chorych z chorobami wątroby, którzy nie mogli stosować toksycznej dla tego organu metforminy. Wyniki tych badań były bardzo zachęcające, ponieważ okazało się, że berberyna nie tylko nie wykazuje negatywnego wpływu na wątrobę, lecz wręcz przeciwnie - wyniki pacjentów z chorobami wątroby  uległy znacznej poprawie.  Berberyna służy nie tylko cukrzykom. Okazuje się, że z jej właściwości mogą korzystać także osoby otyłe – związek ten przyspiesza tempo spalania tkanki tłuszczowej. Jego spożywanie może wspomóc leczenie zespołu metabolicznego – badanie przeprowadzone na grupie cierpiących na to schorzenie kobiet i mężczyzn dowiodło, że dzięki berberynie uległ u nich obniżeniu wskaźnik masy ciała, czyli BMI, a w dodatku poprawiła się ogólna kondycja organizmu. Naukowcy podejrzewają, że spadek masy ciała spowodowany jest w tym przypadku poprawą funkcji hormonów regulujących gospodarkę tłuszczową.

Cudowny preparat?

Prócz wspominanego, udokumentowanego działania berberyny w terapii cukrzycy i w walce z nadwagą, związek ten wykazuje także szereg innych, korzystnych działań na organizm:

1. Berberyna z powodzeniem może być stosowana jako suplement poprawiający funkcje kognitywne oraz memoryzację. Wpływa bezpośrednio na pracę szlaków cholinergicznych oraz działa neuroprotekcyjnie.  Związek ten przywraca odpowiedni poziom BDNF, czynnika odpowiedzialnego za poprawę pracy istniejących już neuronów oraz wspierającego agregację i powstawanie nowych jednostek, co więcej BDNF odpowiada za odpowiedni proces memoryzacji, szczególnie pamięci długotrwałej. Berberyna zapobiega również uszkodzeniu neuronów w przypadku ograniczonego przepływu krwi w obszarach mózgowych, co za tym idzie niskiej podaży tlenu, charakterystycznego chociażby w przypadku zakrzepów, zwężenia ścian naczyń krwionośnych czy zatorów naczyń krwionośnych. Udokumentowana neuroprotekcja berberyny po udarze mózgu związana jest prawdopodobnie z hamowaniem kaspazy 3 oraz kinazy JNK oraz aktywacją szlaku białek Akt/GSK3β/ERK1/2
2. Berberyna wykazuje bardzo pozytywny wpływa na pracę jelit oraz regulację wyściółki jelitowej. Uszkodzenie wyściółki jelita ma miejsce w przypadku syndromu nieszczelnych jelit oraz chorób autoimmunologicznych. Zaburzenie to powiązane jest również z nieprawidłowościami w barierze krew-mózg. Berberyna ogranicza ilość stanów zapalnych poprzez zmniejszanie ilości TNF-alfa.  Dodatkowo, berberyna buforuje również poziom patogenów w jelitach i wpływa na wytwarzanie większej ilości SFA – krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które silnie wpływają na aktywację kinazy AMPK, ta z kolei pobudza czynnik PGC1-alfa, jeden z elementów epigenetycznych wpływający na szereg istotnych proecesów metabolicznych w organizmie.
3. Dane wykazały także, że berberyna może z powodzeniem być stosowana jako łagodny środek antydepresyjny poprzez jej wpływ na MAO-A, czyli enzym odpowiedzialny za rozkład serotoniny, głównego neurotransmitera regulującego szeroko pojęte uczucie radości i szczęścia.
4. Wykazuje działanie antybakteryjne, antywirusowe i antypasożytnicze. Z powodzeniem może być stosowana jako suplement przyczyniający się do zmniejszenia ilości bakterii beztlenowych w jelitach.
5. Badania naukowe opublikowane w 2016 roku wyraźnie wykazują istotne działanie berberyny w chorobie Alzheimera. Wykazano korzystne działanie tego związku w walce ze stresem oksydacyjnym i odpowiedzią neuroimmunologiczną, które są istotnymi czynnikami rozwoju choroby Alzheimera. Naukowcy wysuwają nawet przypuszczenia, że związek ten może mieć istotny wpływ na zapobieganie bądź opóźnianie występowania objawów tej choroby.