Objawy, diagnoza i przebieg schorzenia

ADHD diagnozowane jest zazwyczaj przed ukończeniem piątego roku życia i jest uważane za najczęstsze zaburzenie neurorozwojowe u dzieci. Objawia się nadmierną aktywnością ruchową, zaburzeniami koncentracji i impulsywnością. U 60% pacjentów objawy utrzymują się nawet w dorosłości. W schorzeniu dochodzi do obniżenia poziomu dopaminy w pewnych częściach OUN, która odpowiada m.in. za regulację odbioru i przetwarzania informacji oraz koncentrację, a także noradrenaliny regulującej zachowanie i odbiór zagrożeń.

Do postawienia właściwej diagnozy konieczna jest współpraca kilku specjalistów: psychologa, psychiatry, pediatry i czasem neurologa dziecięcego. U prawie 70% pacjentów cierpiących na ADHD obserwuje się przynajmniej jedną dodatkową dolegliwość na tle psychicznym, np. zaburzenia lękowe, upośledzenie umysłowe, chorobę afektywną dwubiegunową, nerwicę natręctw. Dostępne obecnie leki nie są w stanie całkowicie wyleczyć ADHD, kontrolują one jedynie objawy tego zaburzenia.

Amfetaminy - narkotyki stosowane w ADHD

W leczeniu objawowym ADHD stosowane są leki o działaniu psychostymulującym - głównie pochodne amfetaminy i propyloaminy. Udział w terapii tego schorzenia mają także leki przeciwdepresyjne, pobudzające receptory alfa-2-adrenergiczne i leki neuroleptyczne.

Amfetaminy to klasa substancji chemicznych używanych zarówno w medycynie, jak i w celach rekreacyjnych jako silne używki. W odpowiednich dawkach działają pobudzająco na czynność psychiczną znosząc zmęczenie, senność i poprawiając koncentrację. Działają także anorektycznie (hamują uczucie głodu, przez co podejmuje się próby leczenia otyłości z użyciem tych leków) i euforyzująco.

Mechanizm działania amfetamin polega na hamowaniu wychwytu zwrotnego dopaminy i noradrenaliny przez blokowanie ich transporterów w błonie presynaptycznej oraz zwiększeniu ich uwalniania przez neurony. Nasilają one także produkcję serotoniny. Amfetaminy posiadają podobne działanie do kokainy, ale znacznie dłuższe. Już po około 4 godzinach od spożycia leku dochodzi do rozwoju zaburzeń depresyjnych z towarzyszącym lękiem. Tolerancja na amfetaminy rozwija się bardzo szybko, a długotrwałe ich stosowanie prowadzi do silnego uzależnienia. Po zaprzestaniu stosowania dochodzi do zespołu abstynencyjnego, który charakteryzuje się uczuciem głodu, zmęczenia, niepokoju i zaburzeń snu. Bardzo ważnym elementem farmakoterapii jest więc odpowiednie, indywidualne dobranie dawki i stosowanie tych leków przez najkrótszy możliwy okres czasu w celu uniknięcia uzależnienia.

Skutki uboczne i przedawkowanie

Pochodne amfetaminy takie jak metylofenidat, dekstroamfetamina, mieszanina soli dekstroamfetaminy i amfetaminy poprawiają koncentrację, zmniejszają nadruchliwość i impulsywność. Do działań niepożądanych należą: nerwowość, dyskinezy (nagłe, powtarzające się, mimowolne ruchy), wzrost ciśnienia tętniczego krwi i częstości akcji serca. Obserwuje się także zmniejszenie apetytu i masy ciała, bóle i zawroty głowy, bóle stawów, nadmierną potliwość, zwiększenie ryzyka wystąpienia napadów drgawkowych, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zaburzenia psychiczne, takie jak: agresja, pobudzenie, drażliwość, wahania nastroju, stany lękowe, natręctwa ruchowe polegające na powtarzaniu bezcelowych, nieprawidłowych ruchów kończyn i mięśni twarzy. Do najpoważniejszych skutków ubocznych stosowania tych leków należy psychoza amfetaminowa, która objawia się omamami czuciowymi, parestezją (drętwienie, uczucie silnego gorąca lub zimna), omamami słuchowymi i urojeniami prześladowczymi. Długotrwałe stosowanie prowadzi do zahamowania wzrostu u dzieci, rozwoju tolerancji i uzależnienia psychicznego z zaburzeniami zachowania.

Preparaty zawierające amfetaminy

Preparaty zawierające amfetaminy, zatwierdzone przez FDA (niektóre dostępne także w Polsce) to: Focalin, Vyvanse, Tyvense, Elvanse, Dexedrine, Dextrostat, Adderall XR, Concerta, Difumenil, Medikinet. Zazwyczaj są to mieszaniny różnych pochodnych amfetaminy, np. substancje aktywne Adderallu to w rzeczywistości  w 75% sole dekstroamfetaminy. Pozostałe 25% to inne amfetaminy.

Narkolepsja

Innym przykładem schorzenia, w którym wykorzystywane są pochodne amfetaminy jest narkolepsja. Jest to choroba charakteryzująca się występowaniem nadmiernej senności w ciągu dnia, utraty napięcia mięśni szkieletowych bez zaburzeń przytomności (tzw. katalepsja), porażeń przysennych polegających na paraliżu i niemożność wykonania ruchów podczas zasypiania lub po obudzeniu się pomimo zachowanej świadomości, omamów przysennych, nieprzyjemnych omamów wzrokowych, słuchowych, lęku i poczucia zagrożenia. Mimo ryzyka wystąpienia podobnych skutków ubocznych jak w przypadku stosowania w ADHD - pochodne amfetaminy umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie w ciągu dnia redukując nadmierną senność, napięcia mięśniowe i wystąpienie omamów.

Diagnoza ADHD i decyzja o podjęciu farmakoterapii powinna być uzasadniona wieloma szczegółowymi, specjalistycznymi badaniami. Stosowane dziś leki przynoszą pewną poprawę i łagodzą objawy, jednak poprzez silne oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy dzieci, u których dochodzi do intensywnego rozwoju - prawidłowy wybór leków i dawkowanie jest wyjątkowo ważne.