Terapia bańkami wywodzi się z tradycyjnej medycyny chińskiej i liczy już kilka tysięcy lat. W pierwszych dokumentach opisujących metody z dawnych lat opisywane są różne rodzaje naczyń, które stosowano, takie jak kubki bambusowe, szklanki czy gliniane pojemniki. Umieszczano je w wybranym miejscu na skórze pacjentów, aby wywołując lokalne przekrwienie czy hemolizę, niejako zmobilizować organizm do walki z chorobą [1]. Jedne z pierwszych zapisów dotyczących baniek pochodzą z „Bo Shu" (książka napisana na jedwabiu), która została odkryta w starożytnym grobowcu Han Dynastia w 1973 roku[2]. Innym zbiorem bogatych opisów metodyki leczenia bańkami jest ksiązka „Ben Cao Gang Mu Shi Yi”.

Istnieje wiele rodzajów terapii bańkami. Zwykle praktykujący takie metody leczenia wykorzystują ogień, aby rozgrzać bańkę, po czym przykładają ją do ciała pacjenta – dzięki takiemu zabiegowi bańka łatwo może przyssać się do ciała (wywołane jest podciśnienie). Inną, bardziej kontrowersyjną odmianą terapii bańkami są „bańki krwawe” (inaczej mokre bańki). Metodyka tego typu leczenia polega na wykonaniu małego nacięcia za pomocą ostro zakończonej igły/nożyka, a następnie, po krótkim czasie, nałożeniu w to miejsce bańki. W metodzie tej opisywane są różne odniesienia do akupunktury[3].

Kolejny rodzaj to „ruchome bańki”. Metoda ta polega na zaciśnięciu bańki (w celu wywołania podciśnienia), nałożeniu na wybrane miejsce, a następnie przesuwaniu po ciele pacjenta w odpowiednim kierunku[4]. Ponadto opisywanych jest wiele innych rodzajów terapii bańkami, jak chociażby ziołowe bańki – używa się wtedy głównie baniek bambusowych, które są wypełnione olejkami eterycznymi różnych ziół czy zanurzane wcześniej w odpowiednich naparach pochodzenia roślinnego. Stosuje się też bańki wypełniane roztworami leków, nalewek ziołowych, a czasem także zwykłą gorącą wodą[5]. 

Najczęstsze problemy, które próbuje się niwelować za pomocą baniek to: kaszel, astma, problemy układu ruchu, bóle stawów, mięśni, paraliż twarzy, miastenia, przeziębienie, bóle głowy, migrena, zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego i wiele innych, a wśród nich nawet trądzik czy zakażenia wirusem Herpes Zoster.

Rysunek 1 Procentowy wykres przedstawiający częstość stosowania poszczególnych metod terapii bańkami w Chinach. A - bańki krwawe, B - bańki pozostawiane na dłużej, C - ruchome bańki, D - ziołowe bańki/bańki z lekiem, E - bańki lampowe/błyskowe, F - bańki wodne, G - bańki igłowe, H - łączone terapie bańkami.[6]

Wpływ na układ sercowo-naczyniowy

Izharul Hasan w swojej pracy opisuje leczenie nadciśnienia tętniczego za pomocą terapii bańkami (tzw. WCT [Al-hijamah]). Do badań zainspirował go fakt, iż w jego kraju, na terenach wiejskich (które są znacznie biedniejsze i częściej stosują właśnie terapię bańkami) nadciśnienie tętnicze występuje 3 razy rzadziej niż w miastach. Jego terapia polega na odpowiednim nacinaniu skóry, nakładaniu w tym miejscu baniek i „upuszczaniu” krwi w ten sposób. W opisywanej przez niego terapii dochodzi do zmniejszenia objętości krwi krążącej/ilości płynów ustrojowych. Autor opisuje w swym badaniu, jak bańki wpływają pozytywnie na wyniki lipidogramu (TG, cholesterol), wskazując, że krew w ten sposób oczyszcza się z toksyn, ciśnienie tętnicze krwi normalizuje się, a ponadto cała procedura zapobiega rozwojowi miażdżycy.[7]

Z kolei Bassem Refaat i wsp.[8] przeprowadzili badanie, w które zaangażowali 16 uczestników, którzy przez 2 miesiące byli leczeni terapią bańkami. Każda osoba miała mierzone ciśnienie przed zabiegiem stawiania baniek i 30 minut po. Ponadto od każdego pacjenta pobierano próbki przed każdym zabiegiem i 48 godzin po (każdy pacjent był na czczo, po 12-godzinnym braku posiłku). Wykazano, że stężenie glukozy we krwi na czczo było znacząco zmniejszone przed leczeniem tylko w drugim miesiącu. Stężenie TG w surowicy znacznie zmniejszyło się po pierwszym leczeniu i pozostało niskie w drugim miesiącu. Nie wykazano znaczącej różnicy między różnymi punktami czasowymi w całkowitym cholesterolu z wyjątkiem 48 godzin w drugim miesiącu w porównaniu do próbek pobranych przed procedurą z tego samego miesiąca. Nastąpił także znaczny spadek cholesterolu LDL i znaczący wzrost HDL – po terapii (P < 0,05). Wykazano znaczny spadek stężenia sodu i znaczny wzrost potasu 48 godzin po leczeniu.

Sugeruje się więc, że terapia bańkami może stanowić przydatną metodę uzupełniającą w terapii nadciśnienia i, regulując opisane wyżej parametry, zmniejsza ryzyko rozwoju chorób związanych z układem sercowo-naczyniowym.

Wpływ na układ immunologiczny

Ahmad Mohammad Khalil i wsp. opisują w swoich badaniach wpływ terapii bańkami na wybrane parametry immunocytogenetyczne. Grupa eksperymentalna była poddana terapią bańkami, natomiast grupa kontrolna nie. Pobierano od nich próbki krwi obwodowej – przed postawieniem baniek, jeden tydzień po zabiegu i trzy miesiące po zabiegu (w celu określenia możliwych długoterminowych efektów po terapii). Oznaczono liczbę białych i czerwonych krwinek (WBC i RBC) oraz stężenie hemoglobiny (Hb). Wykonano także badanie całkowitej aktywności dopełniacza (CH50) oraz badania immunocytologiczne, takie jak częstotliwość replikacji komórek (CRI) i test SCE (test SCE [ang. Sister Chromatid Exchange] – gen). W badaniu nie wykazano, aby poziomy SCE różniły się istotnie pomiędzy grupami eksperymentalnymi i kontrolnymi. Nie wykazano także istotnych statystycznie różnic w badaniu CRI dla obu grup. Wykazano jedynie, że poziom WBC po zabiegu był podwyższony w stosunku do grupy kontrolnej, natomiast pozostałe parametry, takie jak liczba RBC i stężenie Hb nie różniły się w sposób istotny statystycznie. Wykazano natomiast różnice w całkowitej aktywności dopełniacza, ale tylko w przypadku starszych osób biorących udział w badaniu. Nie zaobserwowano ostatecznie korelacji między wykonaniem zabiegu stawiania baniek a parametrami cytogenetycznymi (CRI i CE). Bazując na wynikach tych badań można podejrzewać, że bańki odgrywają pewną  rolę w aktywacji układu dopełniacza, a także w modulacji komórkowej odpowiedzi układu odpornościowego.[9]

Wpływ na cykl miesiączkowy/leczenie zaburzeń miesiączkowania

W 2018 roku ukazało się bardzo ciekawe badanie autorstwa Mohammad Azizkhani i wsp. opisujące idiopatyczne leczenie krwotoku miesiączkowego za pomocą octanu medroksyprogesteronu i bańką chińską. Do badania włączono 162 kobiety z krwotokiem miesiączkowym (badanie prospektywne, randomizowane, w latach 2015-2016). Pacjentki podzielono na dwie grupy – grupa badana była poddawana zabiegom stawiania baniek chińskich, natomiast grupa kontrolna otrzymywała octan medroksyprogesteronu (10 mg na dobę przez cały okres lutealny). Liczbę dni krwawienia i stopień utraty krwi podczas miesiączki oceniano za pomocą punktacji na podstawie obrazkowego kalendarza oceny krwawienia (PBAC; PBAC > 100 jest uznawana za nadmierną utratę krwi miesiączkowej). Każda pacjentka była w ten sposób badana przed zabiegiem baniek/wdrożeniem leczenia medroksyprogesteronem oraz w określonych odstępach czasu (1 i 3 miesiące po). Wykazano, że w po 1 i 3 miesiącach wyniki PBAC były istotnie niższe u kobiet leczonych bańkami w porównaniu z kobietami leczonymi octanem medroksyprogesteronu. Wykazano także zmniejszenie długości czasu krwawienia w grupie pacjentek poddanych działaniu baniek średnio o jeden dzień w stosunku do grupy kontrolnej. Wyniki te wskazują, że terapia suchą bańką chińską może okazać się skutecznym sposobem na zmniejszenie intensywności i skrócenie czasu trwania krwawienia w okresie menstruacyjnym w porównaniu z octanem medroksyprogesteronu.[10]

Proponowany mechanizm działania

Sposób działania terapii bańkami wciąż pozostaje niejasny. Niemiecki badacz M. Emerich wraz ze swoimi współpracownikami podjął próbę zbadania tego mechanizmu. W tych badaniach mierzono równoległe zmiany metaboliczne w tkance pod bańką szklaną oraz progi bólu ciśnieniowego. Badanie liczyło 12 ochotników (6 zdrowych osób i 6 pacjentów z przewlekłym bólem szyi). Każdej osobie wszczepiono podskórnie układ mikrodializacyjny (z obu stron, powyżej mięśnia czworobocznego). Po podstawowych pomiarach wykonano zabieg postawienia bańki po jednej stronie (wybór losowy – strona lewa lub prawa), a druga strona służyła jako kontrola. Następnie co 20 minut pobierano próbki aż do 4,5 h. W tak otrzymanym (przez mikrodializowanie) materiale oznaczano stężenia mleczanu, pirogronianu, glukozy. Badano także poziom bólu u tych osób, stosując odpowiednie algorytmy i skale do pomiaru bólu. Wykazano, że bańki spowodowały silny wzrost mleczanu (rozpoczynający się 160 minut po zabiegu do końca pomiarów) oraz stosunek mleczan/pirogronian, co wskazuje na metabolizm anaerobowy w otaczającej tkance. Wyjściowe progi bólu były nieistotnie niższe u pacjentów z bólem szyi w porównaniu do zdrowych osób z grupy kontrolnej i nieznacznie wzrosły natychmiast po zabiegu (p < 0,05 w porównaniu do wartości wyjściowej), jednak po 280 minutach nie wykryto żadnych znaczących zmian progów bólu. Stąd można śmiało wysnuć wniosek, że bańki wywołują  metabolizm anaerobowy w tkance podskórnej, a także podwyższają natychmiastowo progi bólu w niektórych obszarach. [11]

Suleyman Murat Tagil i wsp.[12] przeprowadzili badania, chcąc znaleźć odpowiedź na pytanie, w jaki sposób terapia bańkami działa w stanach, takich jak ostre i przewlekłe stany zapalne, choroby zakaźne i zaburzenia układu odpornościowego. W swoim badaniu zwrócili uwagę na status oksydacyjny. Ich badanie liczyło 31 zdrowych ochotników. Od każdej osoby pobierano próbki krwi przed postawieniem baniek oraz po zabiegu. Oznaczano stężenie nitrotoksyn w surowicy, poziomy malonodialdehydu, aktywność dysmutazy ponadtlenkowej oraz mieloperoksydazy.

Wykazano, że po zastosowaniu baniek zwiększała się aktywność mieloperoksydazy, malała aktywność dysmutazy ponadtlenkowej, ponadto wykazano wyższe poziomy malonodialdehydu i tlenku azotu w porównaniu z krwią żylną pobraną przed zabiegiem. Stąd płynie wniosek, że terapia bańkami zmniejsza stres oksydacyjny oraz poziom wolnych rodników.

Badano także wpływ terapii bańkami na przepływ krwi pod skórą.[13] Nakładano bańkę i trzymano ją przez 10 minut. Monitorowano przepływ krwi zarówno przed postawieniem bańki, jak i po usunięciu (odpowiednio 5 minut, 10 min, 15 min, 20 min, 25 min i 30 min po usunięciu bańki). Przepływ krwi okazał się być zwiększony w czasie usuwania bańki (wszystkie P < 0,05). W porównaniu z przepływem po natychmiastowym usunięciu bańki przepływ krwi w każdym punkcie czasowym po usunięciu  bańki był zmniejszony (wszystkie P < 0,05). Różnica w przepływie krwi przed i po nałożeniu baniek nie różniła się znacząco (wszystkie P > 0,05).

Sugerując się wspomnanymi wyżej publikacjami można wysnuć wniosek, iż terapia bańkami może  dość mocno wpływać na przepływ krwi poprzez wywoływanie miejscowego przekrwienia.

Wpływ na układ ruchu/układ mięśniowo-szkieletowy

Ali Ramazan Benli i wsp. opisali przypadek pokazujący korzystne efekty terapii bańkami (CT) u 35-letniego mężczyzny, u którego zdiagnozowano pęknięcie wału promieniowego w wyniku wypadku motocyklowego. W rok po rozpoczęciu leczenia rozwinęła się u tego pacjenta (w obrębie stawu) pseudoartroza i wykonano autogeniczny przeszczep kości biodrowej. Jednak pojawiła się dysfunkcja w nadgarstku. Po kolejnych 6 miesiącach fizykoterapii i rehabilitacji nie zaobserwowano żadnej poprawy. W związku z tym wykonano CT i elektrostymulację wspomagającą po 30 dniach leczenia. Zaobserwowano wtedy wyraźne przywrócenie funkcji mięśniowej i nadgarstka (badania w Medical Research Council). Wyniki tego badania sugerują, że CT w połączeniu z elektrostymulacją wspomagającą może przyspieszyć powrót funkcji po porażeniu promieniowym pooperacyjnym i zapewnić w tej sytuacji użyteczne leczenie alternatywne.[14]

Gregory C. i wsp. opisują wyniki swoich badań[15], w których wykazali, że masaż bańką wspomaga mobilizację tkanki miękkiej i zwiększa elastyczność ścięgna po wcześniejszym uszkodzeniu. Do swojego badania wybrali 30 osób, które miały ograniczoną elastyczność ścięgna podkolanowego. Wykazano istotne statystycznie zmiany w zakresie ruchu ścięgien (zwiększenie zakresu ruchu o co najmniej 10 stopni),  a także subiektywne zmiany elastyczności oceniane przez samych pacjentów. Tak więc, jak wskazuje autor pracy, okazuje się, że terapia bańkami może zwiększać elastyczność ścięgien podkolanowych natychmiast po leczeniu i może być stosowana w praktyce klinicznej.

Wpływ na profil lipidowy

Podjęto także próby zbadania wpływu terapii bańkami na profil lipidowy, który pośrednio wskazuje na stopień ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. W krajach azjatyckich jedną z uzupełniających i alternatywnych metod leczenia hiperlipidemii jest właśnie terapia bańkami[16]. W metaanalizie uwzględniającej badania dotyczące wpływu terapii bańkami na profil lipidowy wykazano, że ​​terapia ta w sposób istotny statystycznie wpływa na TC. Terapia bańkami ma znaczący wpływ na cholesterol LDL, HDL i TG. Stad można wysunąć hipotezę, że terapia bańkami to jedna z komplementarnych i alternatywnych metod leczenia, którą można stosować u zdrowych osób, palaczy, osób z hiperlipidemią i cukrzycą typu II jako wspomaganie tradycyjnej farmakoterapii.

W świetle licznych badań i opisów przypadków dotyczących terapii bańkami można stwierdzić, że takie postępowanie może stać się komplementarną, wspomagającą metodą leczenia rożnego typu schorzeń. Jednak mechanizm działania takiej terapii w poszczególnych chorobach wciąż pozostaje niejasny. Ponadto należy pamiętać, że w ośrodkach europejskich takie metody leczenia nie są zbyt popularne, a co za tym idzie – nie prowadzi się zbyt wielu badań na ten temat. W związku z tym oczywistym wydaje się fakt, że pojawia się coraz większa potrzeba rozwoju badań naukowych traktujących właśnie o bańkach.