Jadłowstręt psychiczny to zaburzenie polegające na celowym ograniczeniu pobierania pokarmu, skutkującym znaczącą utratą wagi u osoby chorej. Częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. Najwięcej zachorowań obserwuję się w drugiej dekadzie życia. Jednoznaczna przyczyna nie jest znana. Zwraca się jednak uwagę na predyspozycje genetyczne, zaburzenia w regulacji pobierania pokarmu związane z sekrecją neuropeptydów oraz neuroprzekaźników, a także zaburzenia psychologiczne. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania są zapewne: płeć żeńska, wiek młodzieńczy, obciążający wywiad rodzinny, nieprawidłowe relacje z rodzicami, niska samoocena, zaburzenia lękowe, wcześniactwo czy niska masa urodzeniowa. Anoreksja wiąże się z zaburzeniami w funkcjonowaniu głównych osi neuroendokrynologicznych.

GH-IGF-I

Anoreksja powoduje wytworzenie oporności na hormon wzrostu (GH), podwyższone stężenie GH, a także obniżoną produkcję wątrobowego IGF-1. Niski poziom białka wiążącego GH powoduje obniżoną ekspresję receptora GH, co wpływa na poziom oporności na GH w stanie głodzenia i anoreksji. Podobny efekt może powodować fibroblastowy czynnik wzrostu-21 (FGF-21). FGF-21 należy do rodziny fibroblastowych czynników wzrostu i jest znany ze swojego stymulującego wpływu na mobilizację glukozy z tkanki tłuszczowej. Powoduje również zwiększenie wydatkowania energii oraz wzrost utylizacji tłuszczów. U transgenicznych anorektycznych mysz obserwowano wysoki poziom GH i niski poziom IGF-1 we krwi. Nadekspresja FGF-21 indukowała oporność na GH (poprzez hamowanie aktywności STAT-5, kluczowego czynnika transkrypcyjnego w szlaku transdukcji sygnału GH). Wykazano ponadto pozytywną korelację podwyższonego stężenia FGF-21 z poziomem GH u kobiet z anoreksją, oraz odwrotną korelację poziomu FGF-21 z poziomem IGF-1. Wyniki tych badań są zgodne z wynikami doświadczeń przeprowadzonych na zwierzętach.

Poziom IGF-1 różni się w zależności od poziomu niedożywienia i pozytywnie koreluje z indeksem masy ciała (BMI) oraz masą tkanki tłuszczowej. Poziom GH jest wyższy u kobiet i dziewcząt chorujących na anoreksję w porównaniu z kontrolnymi. Jest to konsekwencją zaburzenia sprzężenia zwrotnego wynikającego z niskiego poziomu IGF-1 oraz wysokiego poziomu greliny. W przebiegu anoreksji obserwuję się wiele nieprawidłowości w wydzielaniu hormonu GH oraz IGF-1. Zadano więc pytanie czy oporność na GH może być zniesiona przez podanie fizjologicznych dawek GH. Przeprowadzano doświadczenie, które polegało na podawaniu 19 kobietom fizjologicznych dawek GH lub placebo w trakcie 3 miesięcy.  Nie wykazano jednak różnic w poziomie IGF-1 u badanych kobiet. Te dane potwierdzają zgodność z teorią, która opisuje blokowanie syntezy IGF-1 w wątrobie w wyniku głodzenia.

Oś podwzgórze-przysadka-gonady (HPG)

W anoreksji występują również liczne zaburzenia w funkcjonowaniu osi-podwzgórze przysadka-gonady. U kobiet oraz dziewcząt cierpiących na anoreksję obserwuję się znacząco niższy poziom estradiolu oraz testosteronu we krwi. Dane naukowe wykazują, że u dorastających dziewcząt chorych na jadłowstręt psychiczny 28% z nich było niedojrzałych płciowo, w porównaniu z 11% niedojrzałych płciowo zdrowych dziewcząt w tym samym wieku. Podobnie u dorastających chłopców chorujących  na anoreksję obserwowano niskie poziomy hormonów płciowych. U kobiet chorych na anoreksję badano wzór sekrecyjny gonadotropin. Badania wykazały zaburzenia w  pulsacyjności oraz amplitudzie pulsów LH, a także zaburzoną pulsacyjność GnRH w okresie przed dojrzewaniem. Za potencjalną przyczynę tych zachwiań podaję się powiązanie neuroendokrynne pomiędzy stanem energetycznym organizmu a wydzielaniem hormonów osi HPG. Zredukowana masa tłuszczowa a także wpływ hormonów produkowanych lub regulowanych przez tkankę tłuszczową takich jak leptyna, grelina, NPY, adiponektyna, kortyzol, insulina, IGF-1 wydają się mieć znaczącą rolę w regulacji prawidłowego funkcjonowania osi HPG. U dziewcząt chorujących na anoreksję, u których masa tkanki tłuszczowej sięgała 24% lub więcej  obserwowano wznowienie menstruacji, podczas gdy u dziewcząt u których masa tkanki tłuszczowej sięgała 18% lub mniej menstruacja nie występowała.

Grelina

Grelina to peptyd syntetyzowany w największej ilości w komórkach żołądka. Jej stężenie ściśle zależne jest od statusu energetycznego organizmu. Obserwuję się wyraźny pik w poziomie hormonu przed posiłkiem i najniższy poziom ok. 30 minut przed kolejnymi posiłkami. Grelina wpływa na sekrecję GH oraz ACTH, a także hamuje pulsacyjność gonadotropin u ludzi oraz zwierząt. W anoreksji obserwuję się wysoki poziom greliny, prawdopodobnie w odpowiedzi na niski status energetyczny. Poziom greliny odwrotnie koreluje z BMI oraz masą tłuszczową organizmu. Chociaż pacjenci z anoreksją wykazują nadwrażliwość na GHRH (z ang. growth hormone releasing hormone), odpowiedź GH na poziom greliny jest u nich zagłuszona. Wiąże się to zapewne z desensytyzacją receptora GH.    

Zwiększona amplitudą pulsów greliny skutkuje podwyższonym stężeniem tego peptydu we krwi. Jego poziom jest pozytywnie skorelowany z poziomem GH oraz poziomem kortyzolu u ludzi chorych na anoreksję. Naukowcy badający zależności pomiędzy poziomem greliny a masą ciała w anoreksji wykazali, że u kobiet, u których wykazywano wysokie stężenie greliny obserwowano normalizację jej poziomu wraz z powrotem do normalnej wagi.

Peptyd YY

Peptyd YY jest hormonem wydzielanym przez endokrynne komórki L dystalnej części jelita. Wywołuje on swoje efekty wiążąc się z receptorem NPY (neuropeptyd Y), a także hamując wydzielanie samego NPY. Poziom PYY jest wyższy u dziewcząt chorych na anoreksję, chociaż oczekiwaną odpowiedzią adaptatywną powinien być spadek jego sekrecji w związku z niskim poziomem energii w organizmie. Poziom PYY w anoreksji odwrotnie koreluje z pobieraniem pokarmu oraz BMI. Bezpośrednia rola zwiększonej sekrecji PYY w tym stanie chorobowym pozostaje nieznana. Co ciekawe, rownież badania na zwierzętach wskazują, że PYY wpływa na funkcjonowanie osi HPG, hamując wydzielanie gonadotropin.

Leptyna

Leptyna, produkowana w większości przez tkankę tłuszczową, to kolejny marker statusu energetycznego oraz masy tłuszczowej organizmu. Odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu układu rozrodczego. Zaobserwowano, że podawanie leptyny kobietom z zaburzeniami menstruacji reguluje prawidłowy cykl miesiączkowy. Poziom leptyny jest zauważalnie zmniejszony u osób cierpiących na anoreksję. Powrót do normalnej masy ciała, a także uregulowanie cyklów miesiączkowych jest związany ze wzrostem stężenia  leptyny we krwi. Inne dane naukowe zaznaczają jedynie wpływ samej tkanki tłuszczowej na regulację lub powrót do miesiączkowania u dziewcząt chorujących na anoreksję. Ponadto spadek stężenia leptyny we krwi poprzedza wzrost stężenia GH oraz kortyzolu we krwi chorych.

Oś podwzgórze-przysadka-nadnercze

Funkcjonowanie osi podwgórze-przysadka-nadnercze jest również zaburzone u ludzi chorujących na anoreksję. Oś ta odpowiedzialna jest między innymi za przystosowanie organizmu do pracy w warunkach stresowych. U osób chorych na anoreksję obserwuję się wysoki poziom kortyzolu w surowicy oraz w  moczu, który odwrotnie koreluje z BMI oraz masą tkanki tłuszczowej. Ważnym determinantem poziomu kortyzolu we krwi w anoreksji jest glukoza. Możliwym jest, że poziom kortyzolu, ważnego glukoneogenicznego hormonu wzrasta w anoreksji w wyniku przeciwstawnego działania, w odpowiedzi na zredukowaną ilość pobieranego pokarmu. Dzięki temu kortyzol dodatkowo uczestniczy w utrzymaniu odpowiedniego stężenia glukozy we krwi w warunkach niedożywienia. Podawanie zwierzętom glukozy powodowało normalizację poziomu kortyzolu w surowicy. Wysokie poziomy kortyzolu w anoreksji wiązane są również z niskim poziomem leptyny i wysokim poziomem greliny, które regulują wydzielnie tego hormonu. Co ciekawe, poziom kortyzolu jest wyższy u dziewcząt chorujących na anoreksję, które przybywają na wadze. Zwiększenie poziomu kortyzolu jest zwiastunem następującego po nim wzrostu masy tkanki tłuszczowej oraz wznowieniu menstruacji. Badania sugerują, że hyperkortyzolemia może hamować sekrecję gonadotropin, a także powodować hypogandyzm. Poziom androgenów nadnerczowych również ulega obniżeniu w przypadku anoreksji, jednak istnieją dane naukowe nie potwierdzające tej tendencji.

Os podwzgórze-przysadka-tarczyca

Hormony tarczycowe to substancje o plejotropowym kierunku działania. Wpływają na przemianę materii, regulując tempo spalania wielu substancji. Decydują również o transporcie wody, pierwiastków, biorą udział w przemianach cholesterolu, białek i cukrów.  Hormony tarczycowe odgrywają ważną rolę w pracy układów: pokarmowego, krążeniowo-oddechowego, nerwowego czy mięsniowego. 

Poziomy hormonów tarczycowych są również mocno powiązane ze statusem energetycznym organizmu takimi jak BMI czy masa tkanki tłuszczowej. U kobiet chorych na anoreksję nie obserwowano różnic w poziomie TSH, podczas gdy poziom całkowitego T₃ oraz  całkowitego T₄ były znacząco obniżone. Wydaje się, że  leptyna zwiększa poziom hormonów tarczycowych u kobiet z zahamowaną menstruacją, a także u kobiet chorujących na anoreksję. Grelina natomiast obniża poziom hormonów tarczycy w tym stanie chorobowym.

Jak można zaobserwować wydzielanie hormonów u ludzi cierpiących na jadłowstręt psychiczny ulega mocnemu zaburzeniu.  W ostateczności obserwowane efekty mogą zaburzać funkcje wielu narządów.