Sponsor odpowiedzialny za przygotowanie raportu powinien dochować wszelkiej dbałości na gruncie merytorycznym i edytorskim, aby wszystkie elementy tworzące złożoną strukturę dokumentu zostały w nim umieszczone i dokładnie opisane. Wzorowo napisany dokument może przyśpieszyć proces aplikacji z udziałem sponsora, ponieważ stanowi on kluczowy element wniosku rejestracyjnego zarówno dla leku oryginalnego, jak i dla odtwórczego produktu leczniczego. Ekspert danego urzędu rejestrującego leki, występujący w roli recenzenta raportu badania klinicznego, z pewnością doceni takie cechy dokumentu jak: przejrzystość, spójność i zwięzłość. Pozwalają one na skuteczną ocenę zawartych informacji i podejmowanie decyzji merytorycznych. Odbiorca musi być w stanie znaleźć wszystkie informacje z łatwością. Ze względu na kompleksowy charakter dokumentu, odszukanie wszystkich niezbędnych informacji niekiedy bywa trudne do zrealizowania. Z tej przyczyny prawdziwym wyzywaniem dla autora raportu jest ułatwienie tego procesu do maksimum, czemu służą umiejętności określane jako medical writing.

Zadania i cele raportu

CSR jest dokumentem opisującym pojedyncze badanie kliniczne wraz ze wszystkimi uzyskanymi danymi dotyczącymi oceny skuteczności, profilu bezpieczeństwa leku oraz zastosowanej metodologii badawczej. Każde badanie kliniczne jest unikatowym eksperymentem naukowym zaplanowanym i zrealizowanym według koncepcji opisanej w protokole badania klinicznego. Raport badania klinicznego ma za zadanie zintegrować obserwacje medyczne z danymi statystycznymi, a ściśle rzecz ujmując, przetłumaczyć dane statystyczne uzyskane w oparciu o zastosowaną metodologię statystyczną na język wniosków i spostrzeżeń natury medycznej. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że osią intelektualną i poznawczą badania klinicznego, wokół której obraca się problem projektowania każdego badania, niezależnie od wielkości próby, fazy badania itp., jest znalezienie właściwej zależności lub korelacji pomiędzy myśleniem opartym na logice statystycznej/matematycznej a wnioskowaniem w celu oceny efektu terapeutycznego.

Uwzględniając opisane powyżej cele, przygotowanie raportu badania klinicznego jest wyzwaniem, któremu może sprostać tylko doświadczony naukowiec, który potrafi współpracować z ośrodkiem badawczym, sponsorem, statystykami i laboratoriami po to, aby stworzyć dokument uzasadniający wniosek rejestracyjny. Raport końcowy badania klinicznego musi być przygotowany w ciągu roku od zakończenia badania klinicznego.

Tworzenie raportu

Wytyczne określają strukturę raportu oraz to, jakie informacje powinny być zawarte w poszczególnych sekcjach dokumentu. Generalnie w założeniach określających strukturę dokumentu przyjmuje się zasadę tzw. piramidy informacji, co oznacza tworzenie następujących sekcji/modułów, zaczynając od szczytu piramidy: tytuł, streszczenie, tekst, tabele, ryciny i opisy przypadków, załączniki. W przypadku załączników i wielkoformatowych zbiorów danych, należy podać szczegółowe odniesienie, umożliwiające sprawne odnalezienie informacji. Niedawno wprowadzone zmiany w większych firmach farmaceutycznych spowodowały odejście od umieszczania tabel podsumowujących w tekście, na korzyść hiperłączy, które bezpośrednio przekierowują czytelnika do odpowiedniego dokumentu. Niestety jest to możliwie jedynie w przypadku zgodności oprogramowania autora oraz odbiorcy. W przeciwnym razie tego typu rozwiązanie może uniemożliwić sprawne dotarcie do wielu informacji zawartych w raporcie.

Prawo

Przemysł farmaceutyczny funkcjonuje w środowisku ściśle regulowanym przez liczne instytucje, urzędy oraz lokalne organy rejestrujące leki, co nakłada wymogi wysokiej standaryzacji procedur i procesów dotyczących rozwoju i wdrażania leków. Zasady prowadzenia badań klinicznych są szczegółowo opisane w międzynarodowych wytycznych, do których zalicza się ICH GCP (Good Cilnical Practice E6) – dokument opracowany przez Międzynarodową Konferencję Harmonizacji Dobrej Praktyki Klinicznej. Nadrzędną zasadą jest to, że wszystkie osoby zaangażowane w proces przeprowadzania badań klinicznych powinny być zaznajomione z międzynarodowym kodeksem etycznym, którym jest Deklaracja Helsińska z 2013 r. napisana przez Światowe Stowarzyszenie Lekarzy.

Powyższe wytyczne określają zasady dotyczące wszystkich kolejnych etapów badania klinicznego, zaczynając od prawidłowego projektowania, prowadzenia/realizacji badania, poprzez odpowiednie dokumentowanie, a następnie późniejsze prezentowanie wyników z badania klinicznego. Wykładnię rejestracyjną i prawno-etyczną stanowią wytyczne Dobrej Praktyki Klinicznej ICH E6. Natomiast wytyczne wyznaczające strukturę i zawartość raportu z badań klinicznych są szczegółowo opisane w dokumencie ICH E3.

Umiejętność sporządzania raportu

Pomimo szeregu wytycznych, opisujących zawartość i strukturę formalną raportu badania klinicznego, ostateczny kształt dokumentu krytycznego, z punktu widzenia rozwoju leku, zależny jest od indywidualnych umiejętności praktycznych i doświadczenia naukowca przygotowującego tenże dokument. Specyfika raportu podyktowana jest fazą badania klinicznego (badania fazy I, IIa, IIb, IIIa, IIIb lub badania biorównoważności), obszarem terapeutycznym oraz drogą podawania leku. Dla przykładu, zasady prowadzenia i raportowania wyników badań biorównoważności są opisane w osobnym materiale wytycznych (CPMP /EWP/QWP/1401/98 Rev. 1/ Corr ** January, 2010). Podczas pisania raportu należy wykazać, że wszystkie procedury badania i cele opisane w protokole badania zostały zrealizowane zgodnie z założeniami. W przypadku jakichkolwiek odstępstw, niezbędne jest ich szczegółowe wyjaśnienie. Ze względu na fakt, że badania kliniczne nierzadko prowadzone są w wielu ośrodkach w różnych lokalizacjach geograficznych, niezbędnym wymogiem jest przestrzeganie jednolitej struktury i układu raportu, pozwalającego na spójną interpretację danych przez przedstawicieli lokalnych organów rejestrujących leki.

Wytyczne Europejskiej Agencji Leków

Proces przygotowywania raportów podlega zmianom narzucającym wymagania merytoryczne oraz prawno-formalne. Obecnie obowiązkowe w Unii Europejskiej stało się publiczne ujawnianie CSRs, co ma ogromny wpływ na sposób przygotowywania raportów. Wytyczne Europejskiej Agencji Leków w sprawie przygotowywania danych klinicznych, które zostaną ujawnione, narzucają odpowiednie zasady redakcji dokumentów. To podejście może potencjalnie zmniejszyć użyteczność takiego dokumentu. W celu poprawy przejrzystości raportu, należy podjąć wszystkie możliwe działania w kierunku proaktywnych technik anonimizacji. ICH E3 oraz późniejsze klaryfikacje (2012 Q&A) umożliwiają pewną elastyczność w zakresie struktury raportu po to, aby jak najlepiej dostosować przygotowywany raport do konkretnego projektu badania klinicznego. Jednakże konieczne jest opracowanie wspólnego podejścia do projektowania szablonu CSR dla poszczególnych badań. W przeciwnym wypadku w sposób nieunikniony doprowadzi to do zakłóconej struktury raportu i może zmniejszyć jego czytelność.

Raporty z badań klinicznych to obszerne dokumenty, liczące nawet setki tysięcy stron (w przypadku ,,mega-trials’’). Zawierają one kompleksowe dane, dotyczące zarówno zastosowanej metodologii, jak i otrzymanych wyników. Treść raportu powinna być konsultowana przez niezależne strony zainteresowane szczegółowym opisem interwencyjnego badania klinicznego tak, aby stało się ono podstawą do zrealizowania przez sponsora wyznaczonej strategii rejestracyjnej – wprowadzenia leku do obrotu, zmiany wskazania terapeutycznego, postaci formulacyjnej lub dawkowania. Współpraca pomiędzy autorami projektu badania klinicznego jest fundamentalna dla uzyskania jakości raportu badania klinicznego, który będzie spełniać wymagania merytoryczne i formalno-prawne.

Autor:
Magdalena Bednarek,
Asystent Specjalisty ds. Kontroli Jakości,
BioVirtus Research Site