Hasło tegorocznej edycji kongresu brzmiało: „Future trends in health interventions”. Przewodniczącymi kongresu były prof. Małgorzata Filip, dyrektor Instytutu Farmakologii im. Jerzego Maja PAN w Krakowie oraz prof. Joanna Pera z Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum. Wykład inauguracyjny wygłosiła światowej sławy badaczka – prof. Véronique Deroche-Gamonet z Uniwersytetu w Bordeaux. W ramach sesji plenarnych głos zabrali naukowcy z Polski i świata. Z Kanady do Krakowa przybył prof. Gustavo Turecki z Douglas Hospital Research Centre w Montrealu. Z University of Texas Medical Branch w Galveston przyleciała prof. Kathryn A. Cunningham. Gościliśmy również m.in. prof. Stéphane Oliet’a z Uniwersytetu w Bordeaux, prof. Laurę Musazzi z Uniwersytetu Milano-Bicocca oraz prof. Stefana Chłopickiego z Jagiellońskiego Centrum Rozwoju Leków UJ. Inaugurując kongres, prof. Veronique Deroche-Gamonet położyła nacisk na wykorzystanie właściwych metod przedklinicznych do badań nałogów – kokainizmu oraz palenia tytoniu. Podkreśliła translacyjność w stosowanych modelach doświadczalnych i wskazała markery mózgowe długiego nadużywania substancji. Omówiła także znaczenie personalizacji terapii w zależności od fenotypu osoby uzależnionej. Drugiego dnia Środkowoeuropejskiego Kongresu Biomedycznego też mieliśmy przyjemność wysłuchać wykładu o poszukiwaniu terapii nałogów od substancji psychoaktywnych. Prof. Kathryn Cunningham od przeszło 30 lat zajmuje się podłożem molekularnym kokainizmu, a na podstawie uzyskanych wyników z udziałem interdyscyplinarnego zespołu opracowała nowatorski lek, który teraz poddany jest próbom klinicznym.

Bardzo interesującym wykładem, moderowanym przez prof. Katarzynę Starowicz-Bubak z Instytutu Farmakologii, było wystąpienie prof. Arona H. Lichtmana z Virginia Commonwealth University. Nasz znakomity gość mówił o zastosowaniu enzymu DAG lipazy w kontekście leczenia bólu neuropatycznego, który powstaje u pacjentów w trakcie leczenia chemioterapią. Podjęcie tej tematyki jest niezwykle istotne, ponieważ obwodowa neuropatia indukowana chemioterapią stanowi od lat poważny problem w onkologii. W ramach powyższej sesji wyniki badań przedstawiła także prof. Iskra Pollack Dorocic z Uniwersytetu Sztokholmskiego i Science for Life Laboratory. Badaczka skupiła się na roli układ serotoninergicznego w leczeniu depresji. Leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takie jak fluoksetyna, są rutynowo przepisywane jako leki pierwszego rzutu w terapii depresji, a także szeregu chorób współistniejących, jednak ich mechanizm działania nie jest dobrze poznany. Badania przeprowadziła z zastosowaniem transkryptomiki przestrzennej, czyli metody ogłoszonej przez „Nature Methods” „Metodą Roku 2020”. Wykazały one przestrzenną i specyficzną dla określonych typów komórek heterogeniczność działania SSRI w jądrze szwu grzbietowego. 

Kolejne interesujące informacje przedstawił prof. Danilo De Gregorio z Uniwersytetu Vita-Salute San Raffaele w Mediolanie. Tematem jego badań są psychodeliki (np. LSD) i ich terapeutyczne zastosowanie w zaburzeniach psychicznych. Zwiększone zainteresowanie psychodelikami, które można wykorzystać do celów terapeutycznych, rośnie, a dowody naukowe wyjaśniające ich sposób działania w leczeniu zaburzeń psychicznych są nadal obiektem bardzo intensywnych badań naukowych. Tę ostatnią tematykę podjęła także wybitna specjalistka, ciesząca się międzynarodowym uznaniem, od lat badająca wpływ działania psylocybiny w terapii depresji, prof. Krystyna Gołembiewska. Badaczka zorganizowała i poprowadziła sesję pt. „Future therapies with psychedelics”, podczas której wystąpili prof. Charles Nichols i dr Urszula Kozłowska. Prof. Nichols z Louisiana State University Health Sciences Center New Orleans przedstawił badania dotyczące przeciwdepresyjnego mechanizmu działania psylocybiny oraz LSD na poziomie neuronalnym i molekularnym, wskazując jednocześnie na nierozwiązane zagadnienia badawcze dotyczące tych obu substancji. Zaprezentował także różne modele badawcze z użyciem gryzoni oraz muszki owocowej, co wzbudziło bardzo duże zainteresowanie uczestników kongresu. Dr Urszula Kozłowska z Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu oraz kierowniczka projektu NCN SONATINA 5 zaprezentowała wyniki badań o przeciwzapalnym i neuroprotekcyjnym działaniu psychodelików. Psychodeliki (psylocybina i DMT) hamują reakcje zapalne i wpływają na autofagię w niskich stężeniach, co może mieć zastosowanie w terapii choroby Alzheimera i uszkodzeń mózgu wywołanych udarem. Reasumując, psychodeliki mają szansę terapeutyczną jako leki przeciwdepresyjne i neuroprotekcyjne.

Leki o szybkim mechanizmie działania to wiodący temat jednej z ciekawszych sesji CEBC. Jej moderatorami byli prof. Bernadetta Szewczyk i prof. Andrzej Pilc z Instytutu Farmakologii. Badacze zaprosili do wygłoszenia wykładów: prof. Jeffrey’a Witkina z USA, prof. Laurę Musazzi z Włoch oraz prof. Shigeyuki Chaki z Japonii. Wyniki badań wskazujące na szybki i długotrwały efekt działania ketaminy (antagonisty receptora NMDA) zmieniły sposób myślenia o potencjalnych lekach przeciwdepresyjnych. Wszyscy zaproszeni wykładowcy zgodnie uznali, iż nowa era leków przeciwdepresyjnych to era tzw. leków post-ketaminowych. Sesję rozpoczął prof. Jeff Witkin, który dokonał przeglądu danych dotyczących efektywności działania nowo zarejestrowanych leków przeciwdepresyjnych – (S)-ketaminy, breksanolonu czy dekstrometorfanu/bupropionu – oraz leków i związków znajdujących się w fazie badań klinicznych do stosowania w leczeniu depresji – (R)-ketaminy, (S)-metadonu, antagonistów receptora NMDA (Gate-202 i Gate-251), TAK-653 (pozytywnego modulatora receptora AMPA oraz modulatora receptora GABA-A – zuranolonu). Prof. Witkin podkreślił, że choć nowe leki budzą nadzieję klinicystów i pacjentów, to wciąż wiele musimy się dowiedzieć na temat mechanizmu ich działania oraz zasad ich stosowania. Prof. Laura Musazzi podczas swojego wykładu odniosła się do roli stresu jako kluczowego czynnika ryzyka wystąpienia zaburzeń psychicznych, w tym depresji. Przedstawione przez nią wyniki z przeprowadzonych badań z wykorzystaniem modelu stresu wskazują, iż odpowiedź na bodźce stresowe może być bardzo pomocnym narzędziem do badania molekularnych mechanizmów leżących u podstaw odpowiedzi lub jej braku na stosowane leki przeciwdepresyjne, w tym ketaminę. Prof. Chaki podkreślił po raz kolejny, jak duże zainteresowanie wśród naukowców wzbudza układ glutaminianergiczny jako cel działania nowych leków przeciwdepresyjnych. W swoim wykładzie odniósł się do wyników badań przedklinicznych i klinicznych wskazujących na szybkie działanie przeciwdepresyjne antagonistów receptora mGlu2/3 oraz wskazał na podobieństwa i różnice w ich działaniu w odniesieniu do ketaminy. Podsumowując, prof. Chaki dodał, że leki ery post-ketaminowej powinny charakteryzować się nagłym początkiem działania oraz skutecznością w leczeniu depresji lekoopornej. Ma nadzieję, że takie leki wkrótce się pojawią.

Kongres był znakomitą okazją do spotkań i dyskusji na takie tematy, jak: bariera krew-mózg i jej działanie w chorobach mózgu. Dr Agnieszka Chocyk, adiunkt w Instytucie Farmakologii, przedstawiła wyniki badań nad wpływem stresu we wczesnym okresie życia na funkcjonowanie bariery krew-mózg w warunkach podstawowych i w obliczu toczącego się procesu zapalnego. Wyniki wskazują, że doświadczenie wczesnego stresu może w sposób zależny od płci determinować późniejszą odpowiedź organizmu na różne czynniki środowiskowe i w ten sposób zwiększać ryzyko wystąpienia chorób psychicznych i neurodegeneracyjnych. Dyskutowano również o nowoczesnym podejściu w immunodiagnostyce i immunoterapii, wykorzystaniu osiągnieć biotechnologii i nanotechnologii w medycynie w modelowaniu i terapii chorób. W trakcie Kongresu rozmawiano o najnowszych metodach leczenia chorób nowotworowych z wykorzystaniem technik immunologicznych, rzadkich chorobach genetycznych, uszkodzeniach rdzenia nerwowego, ale także chorobach cywilizacyjnych oraz uzależnieniach. Podczas dyskusji nie zabrakło tematu zaburzeń psychicznych wynikających z izolacji, lęków i ekonomicznej niepewności wywołanych pandemią COVID-19. Obecnie depresja dotyka dwukrotnie więcej pacjentów niż w okresie przed SARS-CoV-2. Niestety, nie zapowiada się, żeby w najbliższym czasie sytuacja miała się zmienić na lepsze. Członkini Komitetu Organizacyjnego Konferencji, prof. Katarzyna Starowicz-Bubak z Instytutu Farmakologii, zwróciła uwagę, że pomimo szerokiej gamy leków, efekty leczenia depresji nie zawsze są takie, jakich oczekiwaliby medycy. Dlatego warto pomyśleć o lekach na bazie niektórych substancji psychodelicznych.

Trzeci dzień naszego Kongresu obfitował w wiele ciekawych wykładów. Jednym z nich było wystąpienie prof. Stefana Chłopickiego, kierownika Jagiellońskiego Centrum Rozwoju Leków – Jagiellonian Centre for Experimental Therapeutics (JCET). Prof. Chłopicki mówił o rozwijaniu innowacyjnej, interdyscyplinarnej farmakoterapii śródbłonka oraz ściany naczyń krwionośnych. Obecna wiedza o śródbłonku pokazuje, że leczenie wszystkich chorób – nie tylko układu krążenia, ale również np. chorób nowotworowych, neurodegeneracyjnych – powinno być prowadzone z wykorzystaniem leków, które są „przyjazne” dla śródbłonka i ściany naczynia. Leki, które hamują naczynioprotekcyjne mechanizmy śródbłonka lub sprzyjają rozwojowi jego dysfunkcji, mogą bowiem wywoływać groźne powikłania ze strony układu krążenia. 

Organizatorzy kongresu zapewnili przestrzeń do zabrania głosu młodym naukowcom. W czasie sesji posterowej goście wydarzenia mieli możliwość zapoznać się z wynikami badań studentów i doktorantów przedstawionych na plakatach. Przewodniczące kongresu, prof. Filip i prof. Pera, zaplanowały także sesję, podczas której wyróżniający się młodzi naukowcy omówili efekty swoich badań. Autorzy najlepszych wystąpień i plakatów otrzymali wyróżnienia. Na kongresie Instytut Farmakologii im. Jerzego Maja PAN reprezentowało wielu znakomitych badaczy, a jednym z nich był dr hab. Grzegorz Kreiner, który przedstawił projekt aktualnie realizowany w Instytucie, pn. Centrum Rozwoju Nowych Farmakoterapii Ośrodkowego Układu Nerwowego „Cephares”. W Centrum będą prowadzone strategiczne badania nad problematyką zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego, w tym m.in. depresji, schizofrenii, zaburzeń lękowych, uzależnień od substancji psychoaktywnych, chorób neurodegeneracyjnych. Pomysł realizowania badań w kompleksowej ścieżce od prac in silico, poprzez badania in vitro, do końcowego testowania wybranych kandydatów na lek in vivo będzie realizowany w pięciu modułach badawczych Cephares, wyposażonych w ultranowoczesną aparaturę o wartości ponad 50 mln zł. Planowane otwarcie Centrum odbędzie się z początkiem 2024 r.

Podczas kongresu zorganizowano również wydarzenia towarzyszące. Dla zgromadzonych w auli przy Krupniczej 33 przygotowano spotkanie z koordynatorem European Research Council oraz laureatami grantów europejskich, którzy w zwięzły i przystępny sposób przekazali, jak napisać skuteczny wniosek o dofinasowanie badań i wskazali, jakich błędów się wystrzegać. Goście 5. edycji Środkowoeuropejskiego Kongresu Biomedycznego mieli okazję poznać najciekawsze atrakcje turystyczne województwa małopolskiego i jego stolicy. Dzięki współpracy z Biurem Prezydenta Miasta Krakowa i Wydziałem ds. Turystyki Biura Kongresów uczestnicy wydarzenia zobaczyli produkcje filmowe promujące Kraków i Małopolskę.

Kongres został objęty patronatem wojewody małopolskiego, marszałka województwa małopolskiego, prezydenta miasta Krakowa, prezesa Polskiej Akademii Nauk, Akademii Młodych Uczonych Polskiej Akademii Nauk oraz rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Patronami medialnymi Kongresu zostali: krakow.pl, Biotechnologia.pl, farmacja.net, farmacja.pl – serce polskiej farmacji, Medycyna Praktyczna dla pacjentów i Medycyna Praktyczna dla lekarzy, Okręgowa Izba Lekarska w Krakowie, Klaster LifeScience Kraków, Forum Akademickie, Polonium Foundation, a sponsorami wydarzenia: Kawa.ska, AnimaLab, A&A Biotechnology, immuno-life, Smart-Lab. Tegoroczny event okazał się dużym sukcesem i z niecierpliwością czekamy na kolejną edycję tego ważnego kongresu, który na stałe wpisał się w kalendarz wydarzeń biomedycznych naukowców z całego świata.