Zespół badaczy z Polski, USA i Wielkiej Brytanii, kierowany przez dr. Piotra Chmielewskiego z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, opublikował właśnie obszerny przegląd tego, co wiemy o starzeniu się i związanych z nim chorobach. Z publikacji wyłania się wniosek – starzenie się można spowolnić, a być może nawet częściowo odwrócić!

Co tak naprawdę nas postarza?

Starzenie się to nie tylko upływ czasu, ale przede wszystkim stopniowa utrata integralności biologicznej, która prowadzi do rozwoju wielu chorób, takich jak: schorzenia układu krążenia, nowotwory czy choroby neurodegeneracyjne, np. demencje. Na poziomie molekularnym, jak wyjaśnia dr Chmielewski, obserwujemy: uszkodzenia DNA, zaburzenia regulacji ekspresji genów, stres oksydacyjny oraz obniżoną efektywność systemów naprawczych odpowiedzialnych za utrzymanie homeostazy. Jednym z kluczowych odkryć ostatnich lat jest rola komórek senescentnych. To komórki, które utraciły zdolność do podziałów, ale nie uległy apoptozie. Choć nie wykonują już swojej normalnej funkcji, pozostają bardzo aktywne metabolicznie i wydzielają szkodliwe substancje (z ang. senescence-associated secretory phenotype, SASP), wywołując przewlekły stan zapalny w całym organizmie. – Eliminacja komórek starych replikacyjnie to obecnie jeden z najważniejszych celów terapeutycznych – podkreśla dr Chmielewski. Wyjaśnia on, że gromadzenie się w tkankach tych komórek sprzyja przewlekłemu stanowi zapalnemu, dysfunkcji narządów i zwiększonemu ryzyku chorób związanych ze starzeniem się. Jednocześnie dr Chmielewski zaznacza, że usuwanie tych komórek nie jest rozwiązaniem uniwersalnym. – Komórki te pełnią również pozytywną funkcję, ponieważ wspierają naprawę tkanek, gojenie się ran i chronią przed rozwojem nowotworów na krótką metę. Dlatego terapie powinny być precyzyjne i dostosowane do konkretnego kontekstu – dodaje.    

Senolityki i metformina – przyszłość czy ślepa uliczka?

Czy leki przeciwstarzeniowe, takie jak senolityki czy metformina, mają sens jako prewencja u zdrowych osób? To pytanie, które dzieli środowisko naukowe. Dr Chmielewski studzi entuzjazm. Metformina, choć bezpieczna w leczeniu cukrzycy typu 2, oddziałuje na wiele szlaków, a jej wpływ na procesy starzenia się u osób zdrowych pozostaje niejasny. Obecnie trwa badanie TAME mające ocenić, czy lek ten może rzeczywiście spowolnić biologiczne starzenie się u ludzi. Na razie jednak brakuje jednoznacznych wyników.

Ruch i dieta 

Choć nowe terapie kuszą obietnicami, najlepiej udokumentowanymi strategiami przeciwdziałania starzeniu się pozostają proste interwencje stylu życia: regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta (np. śródziemnomorska), unikanie używek i dbanie o relacje społeczne. – Te interwencje zmniejszają ryzyko chorób i przedwczesnej śmierci, a ich skuteczność potwierdzono w licznych badaniach prospektywnych i metaanalizach. W przeciwieństwie do tego większość tzw. terapii przeciwstarzeniowych pozostaje na etapie badań przedklinicznych – zauważa dr Chmielewski.

Terapia szyta na miarę

W przyszłości interwencje geroprotekcyjne mogą stać się bardziej spersonalizowane – oparte na indywidualnych profilach miRNA, markerach epigenetycznych czy wskaźnikach metabolicznych. Jak zaznacza jednak naukowiec z Wrocławia, to wciąż odległa perspektywa. – Personalizacja interwencji na podstawie profilu molekularnego, epigenetycznego czy metabolicznego to obiecująca koncepcja, znana jako personalized geroscience, ale jest ona na wczesnym etapie rozwoju i daleka jest od praktycznego zastosowania klinicznego – przypomina.

Starzenie się to nie choroba, ale szansa na zmianę

Starzenie  się – jak uważa dr Chmielewski – nie jest chorobą, lecz naturalnym procesem. Próby jego „leczenia”, podobnie jak zatrzymania czasu, nie mają podstaw naukowych. Dlatego warto skoncentrować się na utrzymaniu zdrowia i sprawności, aby jak najdłużej pozostać niezależnym, świadomym i funkcjonalnym. 

Jak starzeć się zdrowo – 10 kroków wspieranych przez naukę

1) Ruszaj się regularnie – nie musisz trenować jak maratończyk – codzienny szybki spacer (30-45 minut), jazda na rowerze czy taniec znacznie poprawiają wydolność serca, mięśni i mózgu.

2) Jedz jak nad Morzem Śródziemnym – dieta bogata w warzywa, ryby, oliwę z oliwek, orzechy i rośliny strączkowe działa przeciwzapalnie, wspiera mitochondria i może opóźniać starzenie się biologiczne.

3) Unikaj nadmiaru kalorii – nie chodzi o głodzenie się, ale unikanie przejadania. Nawet niewielka kaloryczna dyscyplina wspiera procesy naprawcze i zmniejsza stres oksydacyjny.

4) Dbaj o sen – nie tylko ilość, ale jakość. Niedobór snu zaburza regenerację komórek, podnosi poziom stanu zapalnego i przyspiesza starzenie się mózgu. Celuj w 7-8 godzin dobrej jakości snu.

5) Zachowuj masę mięśniową – z wiekiem tracimy mięśnie, co obniża metabolizm i sprawność. Włącz do rutyny ćwiczenia siłowe, nawet z lekkim obciążeniem.

6) Podtrzymuj relacje społeczne – samotność to jeden z silniejszych czynników ryzyka śmiertelności u osób starszych. Spotykaj się, rozmawiaj, angażuj się – dla mózgu i serca.

7) Nie pal i ogranicz alkohol (lub zupełnie z niego zrezygnuj) – te nawyki przyspieszają skracanie telomerów, uszkadzają DNA i zwiększają ryzyko nowotworów oraz chorób sercowo-naczyniowych.

8) Ćwicz umysł – nowe hobby, nauka języka, rozwiązywanie zagadek czy regularne czytanie – wszystko to wspiera neuroplastyczność i może opóźnić procesy neurodegeneracyjne.

9) Dbaj o równowagę metaboliczną – monitoruj poziom glukozy, lipidów i ciśnienie krwi. Choroby metaboliczne (np. cukrzyca typu 2) przyspieszają biologiczne starzenie się. 

10) Zachowaj ciekawość i elastyczność myślenia – psychologiczne podejście do starzenia się ma znaczenie – osoby z pozytywnym nastawieniem żyją dłużej i zdrowiej. Optymizm to także interwencja biologiczna.

Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu