Do tej pory w krajach Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego w pełni zaszczepionych przeciw COVID-19 jest 65,4% całej populacji i 76,5% populacji dorosłej. Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób zaleca skoncentrowanie wysiłków na zwiększeniu wyszczepialności przeciwko COVID-19 w całej populacji oraz rozpoczęcie szczepienia dawką przypominającą. Stosując pojęcie „trzecia dawka” wobec szczepionki przeciw COVID-19, należy rozróżnić dawkę przypominającą (booster) oraz dawkę dodatkową uzupełniającą, które to mają różne konsekwencje biologiczne. Dawka dodatkowa uzupełniająca podawana jest osobom z zaburzeniami odporności, u których odpowiedź immunologiczna na szczepienie mogła być niewystarczająca. W tych przypadkach szczepienie pozwala osiągnąć optymalną ochronę. Dawkę dodatkową mogą otrzymać osoby, które ukończyły 12. rok życia, po upływie co najmniej 28 dni po zakończeniu cyklu podstawowego. Z kolei szczepienie przypominające (booster) jest powszechną praktyką w profilaktyce wielu chorób infekcyjnych. W przypadku COVID-19 u osób immunokompetentnych trzecia (lub druga w wypadku przyjęcia preparatu Janssen) dawka szczepienia działa właśnie jak booster – mobilizuje komórki pamięci układu odpornościowego, zwiększa i przedłuża odporność po szczepieniu podstawowym. Od 2 listopada 2021 r. mogą ją otrzymać osoby pełnoletnie po upływie co najmniej 6 miesięcy od zakończenia cyklu podstawowego. Dodatkowo, od 24 listopada br., w przypadku osób w wieku 50+ (urodzonych w 1971 r. lub wcześniej), okres ten skrócono do 5 miesięcy. Jako dawki przypominające i dodatkowe stosuje się wyłącznie preparaty mRNA (Comirnaty Pfizer-BioNTech i Spikevax Moderny), według wytycznych zawartych w Komunikacie nr 14 Ministra Zdrowia.

Co ze szczepieniem ozdrowieńców? W przypadku, gdy na COVID-19 chorowano przed rozpoczęciem podstawowego cyklu szczepień, immunizacja może zapewniać tzw. odporność hybrydową. Czy jest tak również w sytuacji, gdy na COVID-19 zachorowano po przyjęciu pełnego cyklu podstawowego? Brak jest na ten temat wystarczającej ilości danych i jednoznacznego stanowiska. Biorąc jednak pod uwagę czas dojrzewania komórek pamięci immunologicznej, przypuszcza się, że jeśli choroba wystąpiła ponad 8 tygodni od ostatniej dawki kończącej cykl podstawowy, przechorowanie u osób immunokompetentnych może działać jak booster i wówczas dawki przypominającej nie trzeba traktować priorytetowo. W każdym innym przypadku (zachorowanie pomiędzy dawkami podstawowymi lub <8 tygodni po zakończeniu cyklu) należy postępować zgodnie z aktualnymi ogólnymi zaleceniami.

Odpowiedź humoralna związana z poziomem przeciwciał neutralizujących koronawirusa, a co za tym idzie – stopień ochrony przed chorobą – naturalnie słabnie z upływem czasu. Wstępny przegląd danych oceniających skuteczność preparatów Pfizer-BioNTech, Moderny, Johnson & Johnson i AstraZeneca wskazuje, że po upływie 6 miesięcy od zakończenia szczepienia podstawowego ochrona przed ciężkim przebiegiem utrzymuje się na poziomie >70% (spadek o 8-10 punktów procentowych), zaś ochrona przed infekcją i objawowym COVID-19 spada o 20-30 punktów procentowych. Dawka przypominająca znacząco wzmacnia ochronę przed objawowym COVID-19 oraz ciężkim przebiegiem. W literaturze najwięcej danych dotyczy skuteczności boostera preparatu Comirnaty. Przedstawiana jest ona w stosunku do ochrony, jaką w chwili badania zapewnia podstawowy schemat szczepień. Wielkoskalowe badanie przeprowadzone w Izraelu wskazuje na 93% ochrony przed hospitalizacją, 92% ochrony przed ciężkim przebiegiem oraz 81% ochrony przed zgonem z powodu COVID-19. Badanie w Wielkiej Brytanii z udziałem osób w wieku 50+ dowodzi 87,4% ochrony przed objawowym COVID-19 w przypadku przyjęcia dwóch wcześniejszych dawek preparatu AstraZeneca oraz 84,4% ochrony w przypadku przyjęcia dwóch wcześniejszych dawek preparatu Pfizer-BioNTech. Badanie przedstawione na stronach amerykańskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób udowadnia aż 95% ochrony przed objawowym COVID-19, niezależnie od wieku, płci, etniczności i chorób towarzyszących. Skuteczność boostera Comirnaty badano również w Chinach u osób, które przyjęły dwie dawki szczepienia podstawowego preparatem CoronaVac (chińska szczepionka zawierająca inaktywowanego koronawirusa). Booster mRNA był znacznie bardziej immunogenny w porównaniu do boostera CoronaVac. Według nieoficjalnych danych badania poziomu przeciwciał prowadzone w szpitalu Tel Hashomer w Izraelu pokazują, że skuteczność boostera ma utrzymywać się przez 9-10 miesięcy lub dłużej. Dane te czekają na potwierdzenie.