Każdy zapewne słyszał o pestycydach ale nie wszyscy wiedzą dokładnie co to są za związki i w jaki sposób mogą być niebezpieczne zarówno dla ludzi, jak i otaczającego ich środowiska. Pestycydy (z łac. pestis- szkodnik, caedo- zabijać) to substancje chemiczne (syntetyczne lub naturalne) stosowane m.in. do ochrony roślin przed owadami, gryzoniami, grzybami, chwastami, chorobami, a także do regulacji wzrostu roślin, ich odlistniania, zasuszania, zapobiegania wyleganiu zbóż itp.

Według idealnych założeń pestycydy powinny charakteryzować się wysoką toksycznością w stosunku do szkodników, natomiast niską w stosunku do pozostałych organizmów, głównie człowieka oraz organizmów zamieszkujących środowisko wodne. Powinny być odpowiednio trwałe, podatne na biodegradację tak, aby po spełnieniu swojej funkcji nie były szkodliwe dla środowiska oraz nie dochodziło do ich kumulacji.

Podział pestycydów

Ze względu na przeznaczenie, najpowszechniej stosowane są:

• Fungicydy – środki grzybobójcze i grzybostatyczne
• Herbicydy – środki do niszczenia roślin lub hamowania ich wzrostu
• Zoocydy – środki do zwalczania szkodników zwierzęcych (insektycydy – środki do zwalczania owadów; akarocydy – środki do zwalczania roztoczy; nematocydy – środki do zwalczania nicieni; odentycydy – środki do zwalczania gryzoni; moluskocydy – środki do zwalczania ślimaków)
   

Ze względu na drogę wnikania pestycydów do organizmu dzieli się je na wywołujące toksyczność ostrą: dermalną (wnikanie przez skórę), ustną (wnikanie przez przewód pokarmowy) i wnikanie drogą oddechową. W celu porównania toksyczności ostrej pestycydów, podobnie jak przy innych substancjach, stosuje się kryterium dawki lub koncentracji letalnej LD 50, która oznacza ilość substancji toksycznej przypadającej na 1 kg masy ciała powodującej śmierć 50 % populacji wyliczoną z prawdopodobieństwem 95 %.

Pod względem toksyczności pestycydy podzielono na następujące klasy:

I – klasa skrajnie toksyczne
II – klasa bardzo toksyczne
III – klasa umiarkowanie toksyczne
IV – klasa słabo toksyczne
V – klasa praktycznie nietoksyczne
VI – klasa stosunkowo nieszkodliwe

Wady i zalety stosowania pestycydów

Zamierzonym celem stosowania pestycydów jest ochrona roślin i zwierząt przed niepożądanym działaniem szkodników. Założeniem idealnym jest pełna wybiorczość działania, tj. niszczące toksyczne dla niepożądanych form, natomiast nieszkodliwe dla człowieka i pożytecznych zwierząt, owadów i roślin. Zatem stosowanie pestycydów jest koniecznym warunkiem prowadzenia ekonomicznej i intensywnej gospodarki rolnej, gdyż wpływa na zwiększanie produkcji żywności oraz wydłużanie trwałości produktów.

W praktyce uzyskanie pełnego bezpieczeństwa działania pestycydów okazało się to nieosiągalne. Szereg przeprowadzonych badań doświadczalnych wykazało szkodliwy wpływ pestycydów na większość organizmów żywych, w tym także ludzi. Wzrastające możliwości analityczne wykazały, że człowiek i wszystkie organizmy są narażone na wpływ rożnych dawek pestycydów. W niektórych przypadkach może nastąpić także przerwanie łańcucha pokarmowego, co skutkuje zachwianiem równowagi biologicznej. Negatywnym działaniem pestycydów jest skażenie wód i gleby, w wyniku przenoszenia ich przez wiatr lub spłukiwania przez ulewne deszcze.

Dlatego też stało się konieczne ciągłe monitorowanie tych związków w środowisku w celu zapewnienia bezpieczeństwa.

Wykrywanie pestycydów

O aspekty identyfikacji zawartości pestycydów zapytaliśmy panią Magdalenę Donten z firmy WESSLING Polska, oferującej w zakresie swoich usług między innymi analizy pozostałości środków ochrony roślin w żywności i paszach.

Magdalena Donten podczas wystąpienia w Sejmie RP na Konferencji „Bezpieczeństwo produktu podstawą rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej”, 16.10.2013

Biotechnologia.pl: Jakimi metodami oznaczają Państwo zawartość pestycydów w żywności?

Magdalena Donten: Laboratorium Wessling oznacza pozostałości pestycydów w żywności metodami chromatografii cieczowej i gazowej sprzężonej ze spektrometrią mas (w skrócie,metody oznaczane są LC-MS/MS i GC-MS). Nasza metodyka badań oznaczania pozostałości pestycydów w produktach spożywczych pochodzenia roślinnego jest zgodna z normą PN-EN 15662:2008, co poświadcza certyfikat akredytacji. Lista analizowanych związków jest obszerna i obejmuje m.in. pestycydy polichlorowane, oznaczane metodą GC-MS, czy karbaminiany analizowanych metodą LC-MS/MS. Największą grupą na naszej liście stanowi grupa pestycydów fosforoorganicznych. Właściwości tych związków są na tyle zróżnicowane, że występują zarówno w metodzie chromatografii cieczowej jak i gazowej. Optymalizacja warunków analiz jest modyfikowana indywidualnie pod kątem konkretnego związku, tak aby sprostać wymogom Rozporządzenia (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r., nr 396/2005. Jest to dokument określający najwyższe dopuszczalne poziomy pestycydów (NDP) w poszczególnych produktach żywności.

Jakie minimalne stężenia pozostałości środków ochrony roślin pozwalają wykryć stosowane przez Państwa metody?

Nasza metoda analityczna przygotowana jest tak by możliwe było wykrycie pestycydu na takim stężeniu, które odpowiada wspomnianym wartościom NDP lub niższym. Zazwyczaj jest to wartość 0,005 lub 0,010 mg/kg.

Czy są Państwo w stanie, przy wykorzystaniu takiego sprzętu oraz metod analitycznych zidentyfikować zawartość pestycydów w każdym produkcie żywnościowym?

Ze względu na zróżnicowanie produktów spożywczych, dysponujemy metodami dedykowanymi konkretnym grupom. Poza wspomnianą metodą oznaczania pozostałości pestycydów w warzywach i owocach analizujemy też inne produkty np.: herbaty czy przyprawy będące większym wyzwaniem dla laboratorium.

Czy istnieje jakaś grupa produktów, których analiza jest utrudniona i jeśli tak, to czym jest to spowodowane?

Żywność zawiera w sobie wiele zróżnicowanych substancji – cukry, tłuszcze, witaminy, stanowiące tło analiz – matrycę. Im więcej takich substancji, tym trudniej wykryć niewielkie ilości pestycydów. W przypadku  wyżej wymienionych przypraw dochodzi całe spektrum związków powodujących ich barwę i aromatyczność. To często prowadzi do interferencji w trakcie pomiarów i sprawia, że badania takich prób są bardziej problematyczne i wymagają większego doświadczenia oraz wysoko wyspecjalizowanego sprzętu laboratoryjnego.

W jaki sposób potencjalny konsument może unikać żywności z pestycydami i czy jest to w ogóle możliwe?

Żywność, która trafia do obrotu, z założenia powinna spełniać wymogi określone wspomnianym wcześniej rozporządzeniem. Zgodnie z ustawą z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, odpowiedzialność ciąży na producentach oraz osobach wprowadzających żywność do obrotu (dystrybutorach, importerach). Rynek żywnościowy dodatkowo podlega kontroli odpowiednich organów kontrolnych, które monitorują m.in. pozostałości pestycydów w żywności na podstawie badań reprezentatywnej grupy.

Niestety, konsument nieuzbrojony w specjalistyczny sprzęt laboratoryjny nie jest w stanie wykryć obecności pestycydów. Warto wspomnieć, że żywność ekologiczna, nie zawsze oznacza wolna od pestycydów. Produkty należące do tej klasy podlegają bardziej restrykcyjnym wymogom zgodnie z obowiązującymi rozporządzeniami i na pewno stężenie pestycydów w żywności ekologicznej jest obniżone. Należy też pamiętać, że samo unikanie pestycydów przy produkcji żywności to też nie wszystko. W przypadku upraw roślinnych istotny czynnik ma jakość gleby i wody na danym obszarze. Skażenie środowiska może przenieść się na uprawy rolne. Dlatego też Firma Wessling ma w ofercie analizy środowiskowe wybranych pestycydów, które powodują trwałe skażenie środowiska. Są to substancje bardzo stabilne, nie ulegające biodegradacji na drodze procesów biochemicznych czy fotolitycznych.

Doraźnie, w ramach ochrony, powinniśmy pamiętać o odpowiednim przygotowaniu żywności, czyli dokładnym myciu czy obraniu ze skórki jeśli to możliwe. Inną wskazówką jest zwrócenie uwagi na produkty sezonowe i lokalne. Pestycydy stosowane są również w celu zabezpieczania żywności, co przedłuża możliwość jej przechowywania. Produkty magazynowane przed dłuższy czas, transportowane muszą być odpowiednio zabezpieczone przed szkodnikami.

Poruszając temat ochrony zdrowia konsumenta, trzeba wspomnieć o Systemie Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Środkach Żywienia Zwierząt (ang. RASFF–The Rapid Alert System for Food and Feed). Korzystanie ze stron internetowych, na których pojawiają się komunikaty wydane RASFF zdecydowanie pomoże nam uchronić się przed  zagrożeniem ze strony niebezpiecznej żywności. Takie informacje znajdziemy na stronie Państwowej Inspekcji Sanitarnej czy Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Konsumenta (SANCO). Ponadto, znajdziemy tam wiele innych informacji dotyczących bezpieczeństwa żywności. Świadomość zagrożenia to punkt wyjściowy do ochrony, dlatego warto korzystać z rzetelnych i wiarygodnych źródeł informacji.

Dziękuję za rozmowę

Wessling Polska jest firmą realizującą misję zintegrowanego podejścia do jakości, bezpieczeństwa, zdrowia i ochrony środowiska. Spółka specjalizuje się w doradztwie i konsultingu, analityce ochrony środowiska oraz żywności.
Aktywność Wessling Polska skupia się na podnoszeniu poziomu życia oraz bezpieczeństwa, w tym na dbałości o ochronę środowiska i jakość produktów.

Działalność Wessling Polska realizuje przy pomocy akredytowanych laboratoriów ochrony środowiska, prowadząc badania gruntów i wody pod kątem zanieczyszczeń, a także pomiary emisji do powietrza oraz akredytowanych laboratoriów analityki żywności, realizując badania mikrobiologiczne i fizykochemiczne wody, żywności, pasz, wykonując rutynowe oznaczenia i identyfikując zagrożenia chemiczne i mikrobiologiczne.

We współpracy z firmą Wessling opracowała mgr inż. biotechnologii Ewelina Sapińska