Ekspozycja na niską temperaturę a odpowiedź organizmu

Zanurzenie w zimnej wodzie jest silnym bodźcem stresowym dla organizmu. Pierwsza reakcja to tzw. zimny szok – nagły skok ciśnienia krwi i przyspieszone bicie serca. Dochodzi do intensywnej wazokonstrykcji (zwężenia naczyń krwionośnych) w celu ograniczenia utraty ciepła. Następnie aktywowany jest układ współczulny, który mobilizuje organizm do walki z zimnem poprzez zwiększone wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny. W miarę regularnych ekspozycji organizm zaczyna się adaptować, ograniczając reakcję stresową. Dochodzi do lepszej regulacji temperatury ciała i mniejszego skoku ciśnienia. Proces ten, znany jako hormeza, pozwala na zwiększenie ogólnej odporności na stresory, co może mieć korzystne efekty zdrowotne.

Morsowanie – korzyści zdrowotne:

* poprawa odporności – osoby regularnie praktykujące zimne kąpiele miały o 40% niższą częstość infekcji górnych dróg oddechowych niż grupa kontrolna​; nie stwierdzono jednak wyraźnych zmian w poziomach prozapalnych cytokin (IL-1β, IL-6, TNF-α) w trakcie 12-tygodniowego badania​,

* wpływ na układ sercowo-naczyniowy – regularna ekspozycja na zimno może przyczyniać się do obniżenia ciśnienia krwi, poprawy elastyczności naczyń krwionośnych oraz redukcji poziomu cholesterolu; istnieje jednak ryzyko nagłego wzrostu ciśnienia oraz arytmii, szczególnie u osób z niezdiagnozowanymi chorobami serca​,

* stymulacja procesów metabolicznych – zimne kąpiele stymulują produkcję brunatnej tkanki tłuszczowej, która pomaga w spalaniu kalorii; może to być korzystne dla osób chcących kontrolować masę ciała,

* oddziaływanie na układ hormonalny – po jednorazowym zanurzeniu w zimnej wodzie (15 minut) odnotowano wzrost poziomu parathormonu (PTH) i hormonu tyreotropowego (TSH) oraz spadek wolnych hormonów tarczycy (T3 i T4); z kolei po trzech miesiącach regularnej ekspozycji na zimno zauważono spadek poziomu kortyzolu i ACTH oraz 2-3-krotny wzrost norepinefryny, co może mieć wpływ na wzrost tolerancji na ból​,

* poprawa zdrowia psychicznego – regularne kąpiele w zimnej wodzie mogą poprawiać nastrój i redukować stres; badania wykazały, że osoby praktykujące morsowanie cztery razy w tygodniu przez cztery miesiące odczuwały mniejsze napięcie i zmęczenie oraz poprawę pamięci i ogólnego samopoczucia; opisano również przypadek 24-letniej kobiety z depresją, u której zimne kąpiele doprowadziły do poprawy nastroju oraz umożliwiły odstawienie leków antydepresyjnych​; zanurzenie w zimnej wodzie powoduje wzrost poziomu endorfin oraz noradrenaliny, co może prowadzić do korzyści terapeutycznych pod kątem zdrowia psychicznego,

* łagodzenie stanów zapalnych – działanie przeciwzapalne zimnych kąpieli może być korzystne dla osób cierpiących na choroby reumatyczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów czy fibromialgia; choć krótkotrwała ekspozycja na zimno indukuje stres oksydacyjny, regularne zimne kąpiele zwiększają stężenie przeciwutleniaczy, takich jak dysmutaza ponadtlenkowa i katalaza.

Potencjalne zagrożenia

Mimo wielu korzyści zimne kąpiele niosą za sobą również pewne ryzyko. Długotrwałe przebywanie w zimnej wodzie może prowadzić do hipotermii, czyli niebezpiecznego obniżenia temperatury ciała, co w skrajnych przypadkach może skutkować utratą przytomności, a nawet śmiercią. Osoby z chorobami serca są szczególnie narażone na nagły wzrost ciśnienia, który może prowadzić do zaburzeń rytmu serca, a w konsekwencji – nagłego zatrzymania akcji serca. Dodatkowo gwałtowne ochłodzenie organizmu wiąże się z ryzykiem wystąpienia skurczów mięśni, istotnie zwiększając prawdopodobieństwo utonięcia. 

Jak bezpiecznie zacząć?

Przestrzeganie pewnych zasad może znacząco zmniejszyć ryzyko hipotermii i zwiększyć bezpieczeństwo podczas pobytu w zimnej wodzie. 

* Należy stopniowo przyzwyczajać organizm do zimna, zaczynając od krótkich ekspozycji i stopniowo je wydłużając.

* Przed wejściem do wody warto wykonać rozgrzewkę.

* Należy skupić się na regulacji oddechu, szczególnie podczas początkowego szoku termicznego.

* Kąpiele w zimnej wodzie powinny odbywać się pod nadzorem doświadczonej osoby.

* Osoby z chorobami serca powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem zimnych kąpieli.

* Bezpośrednio po wyjściu z wody należy osuszyć ciało i ubrać się w ciepłe ubrania, aby zapobiec dalszej utracie ciepła.

* Należy być świadomym objawów hipotermii, takich jak dreszcze, dezorientacja i utrata koordynacji. Regularne monitorowanie temperatury ciała może pomóc w szybkim wykryciu niepokojących sygnałów.

* Osoby z większą ilością tkanki tłuszczowej i doświadczeniem w pływaniu w zimnej wodzie mogą tolerować dłuższy pobyt w zimnej wodzie niż osoby szczupłe i nieprzystosowane do tego rodzaju praktyk.

* Należy pamiętać, że spożycie alkoholu przed wejściem do wody nie tylko zwiększa ryzyko utonięcia, ale także wystąpienia hipotermii. 

Zimne kąpiele mogą przynieść liczne korzyści dla zdrowia, ale wymagają odpowiedniego przygotowania i ostrożności. Dowody naukowe wskazują na ich pozytywny wpływ na odporność, metabolizm, układ krążenia i zdrowie psychiczne, niemniej jak każda forma ekstremalnej aktywności, niosą za sobą pewne ryzyko, które należy uwzględnić przed podjęciem tej praktyki.