Zwyrodnienie plamki żółtej (ang. Age-related Macular Degeneration, AMD) to choroba oczu związana z uszkodzeniem siatkówki, a konkretnie obszaru na dnie oka zwanego plamką. AMD powoduje problemy z tzw. widzeniem centralnym, które w normalnych warunkach pozwala nam wydajnie czytać, pisać, rozróżniać barwy i szczegóły obrazów. Osoby dotknięte chorobą widzą obraz zniekształcony, falujący lub z ciemnymi plamami, gorzej widzą w nocy i słabiej rozpoznają barwy. Szacuje się, że na zwyrodnienie plamki żółtej choruje jedna na pięć osób powyżej 75-tego roku życia. Pośród znanych osób dotkniętych chorobą znajdują się aktorka Judi Dench i pisarz Stephen King.

Jak dotąd bezpośrednie przyczyny powodujące zwyrodnienie plamki żółtej się nieznane, znana jest natomiast lista czynników, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia choroby. Należą do nich przede wszystkim wiek (choroba najczęściej dotyka osoby powyżej 50-tego roku życia) i płeć (kobiety są bardziej narażone niż mężczyźni). Podejrzewa się również, że wpływ na rozwój schorzenia może mieć palenie, nadmierne przebywanie na słońcu (promieniowanie UV), dieta (cholesterol) oraz czynniki genetyczne.

Wyróżnia się dwie postacie AMD – suchą i mokrą. Postać sucha (zanikowa) występuje u 90-ciu % pacjentów i jest łagodniejszym typem AMD. Cechuje się powolnym postępem choroby. Pogorszenie ostrości wzroku następuje stopniowo, w ciągu miesięcy lub lat. Zmiany zachodzące w plamce mają charakter zanikowy – obumierają komórki odpowiedzialne za prawidłowe odbieranie wrażeń wzrokowych (fotoreceptory) oraz funkcjonowanie siatkówki (komórki nabłonka barwnikowego i choriokapilary). Mokra postać AMD występuje rzadziej, ale zwykle ma bardzo ciężki przebieg. Znaczna utrata widzenia może nastąpić nawet w ciągu kilku dni. Jej istotą jest formowanie nieprawidłowych naczyń w okolicy plamki, które tworzą tzw. błonę podsiatkówkową (neowaskularną). Na dnie oka pojawiają się krwotoki i przesięki prowadzące do powstawania blizn.

Nie ma w chwili obecnej skutecznego leku na AMD. Dostępne terapie i preparaty opierają się przede wszystkim na spowolnieniu lub zatrzymaniu postępu choroby. Jedną z grup związków używanych przy leczeniu mokrej postaci zwyrodnienia plamki żółtej są aptamery i przeciwciała skierowane przeciwko czynnikom VEGF. VEGF (and. vascular endothelial growth factor) to grupa czynników stymulujących tworzenie się nowych patologicznych naczyń błony podsiatkówkowej w przebiegu AMD oraz inicjujących proces zapalny. Ponieważ uważa się, że  rozwój choroby spowodowany jest głównie przez wzrost nieprawidłowych naczyń krwionośnych, leczenie nakierowane jest na przeciwdziałanie angiogenezie, czyli hamowanie czynników wzrostu śródbłonka naczyń (VEGF). Do grupy leków będących blokerami VEGF należą pegaptanib sodu (Macugen, EyeTech/Pfizer), ranibizumab (Lucentis, Novartis), bewacizumab (Avastin, Genetech/Roche) i aflibercept (Eylea, Bayer).

Jedynym znanym sposobem podawania wymienionych farmaceutyków przy zwyrodnieniu plamki żółtej jest zastrzyk, co jest nie tylko uciążliwe dla samych pacjentów ale również bardzo kosztowne dla instytucji opłacających leczenie. Iniekcja musi być regularnie powtarzana, nawet przez okres 24 miesięcy. W Polsce leczenie to jest refundowane przez NFZ, ale jedynie w przypadku kiedy placówka zdrowia posiada kontrakt z NFZ na leczenie okulistyczne. Z danych Stowarzyszenia Retina AMD Polska wynika jednak, że liczba kontraktów jest niewystarczająca i wielu pacjentów zmuszonych jest do korzystania z leczenia prywatnego lub przerwania terapii. Jeden zastrzyk to koszt około 3 tys. zł.

Iniekcja leku do wnętrza gałki ocznej niesie ze sobą również ryzyko infekcji i wystąpienia krwawienia, niemniej jednak opracowanie nieinwazyjnej metody dostarczania leku do siatkówki jest niezwykle skomplikowane ze względu na liczne bariery anatomiczne i fizjologiczne cechy oka. Ponadto dotąd uważano, że aptamery i przeciwciała są cząsteczkami zbyt dużymi, aby mogły zostać efektywnie przetransportowane przez błony do wnętrza gałki ocznej. Tymczasem naukowcy z UCL Institute of Ophthalmology (University College London) donoszą, że opracowali nową technologię podawania farmaceutyku przeciwko AMD w postaci kropli do oczu. Metoda opiera się na nanocząsteczkach wypełnionych substancją czynną.

Przy tworzeniu nowej techniki badacze wykorzystali interesujące właściwości aneksyny 5, białka którego funkcja fizjologiczna nie jest szczegółowo poznana. Aneksyna 5 ma zdolność do wiązania fosfatydyloseryny i fosfatydyloaminy. Po związaniu z błoną fosfolipidową aneksyna tworzy trimery, które szybko organizują się na powierzchni w dwuwymiarowe struktury. Z ostatnich doniesień naukowych wynika, że biało to sprzyja powstawaniu pęcherzyków w procesie endocytozy.

Badacze z UCL Institute of Ophthalmology pokazali, że liposomy, na których powierzchni znajduje się aneksyna mają zdolność przenikania przez rogówkę. Wypełniając je substancją aktywną uzyskali możliwość bezpośredniego podawania leku do gałki ocznej w postaci nieinwazyjnych kropli. Nanocząsteczki wypełnione Avastinem zostały przetestowane na myszach i królikach. Badania udowodniły, że dostarczony w ten sposób bewacizumab zahamował powstawanie przesięków z naczyń krwionośnych jak również tworzenie się nowych naczyń. W przyszłości powinno być również możliwe takie zmodyfikowanie metody, aby można było przy jej użyciu podawać inne leki przeciwko AMD, np. Lucentis, którego cząsteczki są mniejsze od Avastinu.

Wszystkie składniki używane w zaprezentowanej technologii są bezpieczne oraz powszechnie stosowane w aplikacjach medycznych, dlatego zbadanie skuteczności metody u ludzi powinno nastąpić stosunkowo szybko. Rzeczywisty terminarz rozwoju technologii uzależniony jest jednak od dostępnych środków finansowych.

Metoda została opatentowana przez firmę zajmującą się transferem technologii - UCL Business, a jej autorzy poszukują w chwili obecnej partnerów komercyjnych, którzy podjęliby się współpracy i pomogli przyspieszyć badania nad jej rozwojem.