W T2D współwystępują dwa mecha­nizmy patogenne – insulinooporność (uniewrażliwienie tkanek obwodo­wych, głównie mięśni szkieletowych, wątroby, serca i tkanki tłuszczowej na działanie insuliny) i zaburzenia w wydzielaniu insuliny, związane z uszkodzeniami komórek β trzustki [1, 2, 3, 4]. Na rozwój T2D wpływają czynniki środowiskowe i genetycz­ne, m.in.: brak aktywności fizycznej, siedzący tryb życia, otyłość brzuszna, pochodzenie etniczne, wiek, wystę­powanie nadciśnienia tętniczego i za­burzeń lipidowych, historia cukrzycy w rodzinie [2]. W związku z tym, że przewlekła hiperglikemia wiąże się z niewydolnością różnych narządów, uważa się, że T2D jest najczęstszą przyczyną uszkodzeń nerek, oczu, nerwów, serca i naczyń krwionośnych u dorosłych [5, 6].

Jaki jest mechanizm wydzie­lania insuliny i jego regulacja?

W zdrowym organizmie stężenie glu­kozy jest regulowane przez wydziela­nie insuliny przez komórki β trzustki oraz wrażliwość tkanek obwodowych na jej działanie [3]. U osób chorych na T2D dochodzi do zaburzeń tego me­chanizmu [7]. Po posiłku wzrasta po­ziom glukozy we krwi, która dociera do komórek β trzustki. Tam w wyniku łańcucha przemian biochemicznych zwiększa się synteza insuliny i docho­dzi do uwolnienia jej do krwioobie­gu [3]. To powoduje wzrost zużycia glukozy i zahamowanie jej wytwa­rzania w wątrobie [8]. Prowadzi to do spadku poziomu glukozy w krwio­obiegu oraz zahamowania produkcji i wydzielania insuliny w komórkach β trzustki. Wydzielanie insuliny po posiłku ma charakter dwufazowy. Bezpośrednio po posiłku obserwuje się pierwszą fazę, która trwa kilka minut, po niej następuje faza druga mogąca trwać kilkadziesiąt minut [9].

Jak dochodzi do rozwoju T2D?

Na wczesnym etapie rozwoju T2D zanika pierwsza faza wydzielenia in­suliny [10]. W trakcie postępu cho­roby dochodzi do powstania hiper­glikemii i upośledzenia fazy drugiej.

Równolegle rozwija się insulino­oporność w tkankach obwodowych. Przez to nie dochodzi do zwiększe­nia pobierania glukozy z krążenia i przyspieszenia metabolizmu. Po­ziom glukozy we krwi nie spada, co sprzyja dalszemu rozwojowi insu­linoopornośći i stymuluje komórki β trzustki do produkcji insuliny, co prowadzi początkowo do ich prze­rostu, a następnie obumierania [4].

Jak działają najpopularniej­sze leki stosowane w cuk­rzycy typu 2?

Najczęściej stosowanym lekiem w T2D jest metformina – organicz­ny związek chemiczny będący po­chodną biguanidu. Metformina działa w trzech mechanizmach:

1) zmniejsza syntezę glukozy w wątrobie;

2) poprawia wrażliwość tkanek obwodowych na insulinę, zwięk­szając wychwyt glukozy z krwio­obiegu i jej zużycie;

3) opóźnia wchłanianie glukozy w jelicie;

Zwiększa też zdolności trans­portowe wszystkich typów trans­porterów glukozy oraz korzystnie wpływa na metabolizm lipidów – zmniejsza stężenie cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL i trójglicerydów. Wśród skut­ków ubocznych należy wymienić: kwasicę mleczanową, zaburzenia wchłaniania witaminy B12, zaburze­nia smaku oraz pracy żołądka i jelit.

Co istotne, preparaty metforminy są refundowane [11]. Poza metforminą są dostępne (ale nierefundowane) leki nowszej generacji – inhibitory enzymu DPP-4 (DiPeptydy­loPeptydazy-4) zawierające saksagliptynę lub linagliptynę. Działają one przez hamowanie enzymu DPP-4, który rozkła­da hormony inkretynowe GLP-1 (Glukcagon Like Peptyde-1) i GIP (Glucose-dependent Insulinotropic Polypeptide) bio­rące udział w fizjologicznej regulacji homeostazy glukozy. Stężenie tych hormonów wzrasta po posiłku. Powodują one zwiększenie syntezy i wydzielania insuliny przez komórki β trzustki. Ponadto GLP-1 hamuje syntezę glukagonu w ko­mórkach β trzustki i uwalnianie glukozy z wątroby oraz po­prawia homeostazę glukozy w organizmie. U pacjentów z T2D przyjmujących leki zawierające inhibitory DPP-4 obserwuje się powrót poziomu glukozy we krwi w kierunku wartości właściwych dla osób zdrowych. Wśród skutków ubocznych należy wymienić: zakażenia górnych dróg oddechowych, układu moczowego, błony śluzowej żołądka i jelit, zatok nosa, bóle i zawroty głowy, zmęczenie, wymioty, bóle mięśni. Leki zawierające inhibitory DPP-4 są szansą na leczenie dla chorych na T2D z nadwrażliwością na metforminę [12].

Dr Monika Gajerska-Dzieciątkowska, Konsultant naukowy w MTZ Clinical Research