Pierwsze zastosowanie Toksyny botulinowej dla celów medycznych to czas wczesnych lat 70 XX wieku – wtedy to poszukiwano nieoperacyjnych metod leczenia zeza.
Zastosowanie toksyny w dermatologii było efektem obserwacji 2 lekarzy- J.Carutherr’sa oraz A. Carruther’sa – u pacjenta , który leczony był tą substancją ze względu na kurcz powiek, zaobserwowano równolegle wygładzenie zmarszczek mimicznych tej okolicy.

Toksyna botulionowa (BTX)jest jedną z najsilniejszych znanych trucizn. Produkowana jest ona  przez laseczki jadu kiełbasianego Clostridium botulinum.
Wyróżniamy 8 podtypów toksyny (A,B,C1,C2,D,E,F,G), z których podtyp A jest stosowany w celach medycznych.

Mechanizm działania toksyny jest trzyetapowy i polega na blokowaniu uwalniania acetylocholiny( neuromediator) z zakończeń nerwowych, dotyczy to  synapsy nerwowo-mięśniowej.

 1 etap – trwa ok. 30 minut, polega na wiązaniu toksyny  z receptorami presynaptycznymi
 2 etap– transport BTX do wnętrza zakończenia   nerwowego( na drodze endocytozy)
 3 etap – zahamowanie uwalniania acetylocholiny, co prowadzi do odnerwienia mięsnia . Do przebiegu tego etapu niezbędne są jony cynku- działają jako ko faktor.

Toksyna botulinowa może wchodzić w reakcje z innymi lekami, . np. działanie toksyny botulinowej może być wzmocnione przez antybiotyki aminoglikozydowe, cyklosporynę A, czy sukcynylocholine  a jej aktywność znosi chlorochina i hydroksychlorochina.

Wskazania do stosowania toksyny botulinowej:
•    nadpotliwość miejscowa
•    likwidacja zmarszczek mimicznych  , zmarszczek poprzecznych czoła czy zmarszczek poprzecznych szyi

Przeciwwskazania do stosowania toksyny botulinowej
•    ciąża i okres karmienia piersią
•    uczulenie na albuminy ludzkie
•    zaburzenia przewodnictwa nerwowo- mięśniowego np. miastenia gravis, zespół Lamberta Eatona
•    nadwrażliwość na botulinę


Preparaty toksyny botulinowej, które są zarejestrowane w Europie to:
BOTOX (Allergan, Inc. Irvine, California, USA)
DYSPORT (Ipsen Limited, Speywood Pharmaceuticals, Maideenhead, England)


Powikłania a po zabiegu z wykorzystaniem toksyny botulinowej:
•    lekkie zaczerwienienie, zasinienie w miejscu wkłucia- ustępuje po kilku godzinach lub dniach
•    opadanie powieki górnej, które ustępuje po kilku tygodniach
•    opadnięcie kącika ust
•    osłabienie siły mięśniowej dłoni, o charakterze przejściowym
•    wywiniecie powieki( bardzo rzadkie), obniżenie powieki dolnej, podwójne widzenie, krwiak w miejscu wkłucia, przejściowy ból głowy

Toksyna botulinowa może być immunogenna , co oznacza , że organizm może wytworzyć przeciwciała potencjalnie przyczyniając się do nieskuteczności terapii. Jednak immunogeność preparatu jest niewielka.


Red. Marta Kłopotowska
Piśmiennictwo: Kosmetologia pięlegnacyjna i lekarska red. naukowa Maria Noszczyk, PZWL,
BOTOX and Physical Therapy in the Treatment of Piriformis Syndrome, Fishman, Loren M. MD; Anderson, Christopher; Rosner, Bernard PhD