Za odczucia sensoryczne, które kojarzą się z Gwiazdką, odpowiada szereg związków chemicznych, które obecnie pełnią funkcje głównie zapachową, jednakże posiadają również wiele cennych zastosowań, takich jak działanie pielęgnujące, oraz stanowią solidną podstawę medycyny ludowej. 

Ponadczasowe klasyki 

Przyprawy otrzymywane z nasion, kwiatów oraz ziela znane są ludziom już od czasów starożytnych. Długą historię użytkowania zawdzięczają nie tylko walorom smakowym czy zapachowym, lecz głównie swoim właściwościom higienizującym, antybakteryjnym oraz antygrzybicznym. Najpopularniejszą rośliną kojarzącą się ze świętami jest cynamonowiec, a właściwie jego kora, z której pozyskuje się wiele surowców kosmetycznych oraz przyprawę wykorzystywaną w przemyśle spożywczym. Rośliny z rodzaju Cinnamomum Scheffer są liczną grupą stanowiącą ponad 300 gatunków zielonych drzew oraz krzewów. Określenie cynamon kojarzone jest z ogólnodostępnymi  dwoma gatunkami drzew cynamonowych C. zeylanicum oraz C. aromaticum, z których głównie pozyskuje się korę jako surowiec. Drzewo cynamonowca to nie tylko kora, wykorzystywane są również  liście, kwiaty oraz owoce, z których otrzymuje się olejki eteryczne, które przede wszystkim znajdują swoje zastosowanie w przemyśle kosmetycznym [1].

W gatunku C. zeylanicum wyizolowano dwie główne klasy związków: polifenole i lotne fenole. Wśród polifenoli znajdziemy: kwasy waniliowy, kawowy, galusowy, protokatechowy, p-kumarynowy oraz ferulowy. Zawartość związków chemicznych w olejkach eterycznych zależna jest jednak od części rośliny, z której surowiec jest pozyskiwany. W olejku eterycznym z kory cynamonu substancją występującą w największym stężeniu jest powszechnie znany aldehyd cynamonowy o INCI Cinnamal, stanowi od 62% do nawet 90%. Natomiast w olejku eterycznym pozyskiwanym z liści substancją stanowiącą ponad 80% jest eugenol. Związki te są składnikami wielu kompozycji zapachowych wykorzystywanych w kosmetykach. Poza funkcją zapachową pełnią również rolę naturalnej substancji antybakteryjnej, skutecznie unieszkodliwiają bakterie gram dodatnie i gram ujemne, które odpowiedzialne są za infekcje w ludzkim organizmie [2]. Olejek eteryczny cynamonowy jest szeroko stosowany w zabiegach i pielęgnacji ciała. Przy wykonywanym masażu czy zabiegu ujędrniającym wspiera rozkład tłuszczów, dlatego też skutecznie działa antycellulitowo, co więcej wpływa na poprawę mikrokrążenia oraz zwiększa jędrność i elastyczność skóry [3].

Badania prowadzone przez Naveeda i wsp. [4] potwierdziły silne działanie antybakteryjne olejku eterycznego z kory cynamonu Cinnamomum verum. W tabeli zestawiono wartości MIC (minimalne stężenie hamujące wzrost drobnoustrojów) olejków eterycznych ze szczepami bakterii. W badaniach porównano kilka roślin, które historycznie uważane są za znakomite środki antybakteryjne i higienizujące. Badania prowadzone na surowcach z czterech roślin (kuminu, cynamonu, kardamonu oraz goździka) pokazały, że cynamon jest najsilniejszym inhibitorem wzrostu bakterii. 

Tabela 1. Zestawienie wartości MIC [mg/ml] olejków eterycznych z badanymi szczepami bakterii [3]

Badian właściwy (Illicium verum) to kolejna gwiazda (dosłownie i w przenośni) świąt grudniowych. Roślina, znana również pod nazwami anyż gwiazdkowy czy anyż gwiaździsty, swoim wyrazistym aromatem zasłużyła na miano przyprawy świątecznej. W przemyśle, w tym kosmetycznym, głównie wykorzystywane są owoce i nasiona. Wygląd owoców, najczęściej spotykanych jako ośmioramienna gwiazda, przywołuje zimowy wieczór i działa kojąco na zmysły. Ta niezwykła roślina wykazuje również właściwości antyoksydacyjne, dzięki czemu w produktach kosmetycznych może pełnić rolę przeciwutleniacza. W składzie lotnego olejku z anyżu znajdziemy związki chemiczne, gdzie największy udział procentowy stanowi trans-anetol w ilości 93,9%, następnie limonen (1,05%) oraz estragol (1,05%) oraz w mniejszej ilości występują α- oraz β-Pinen, linalol. Badania przeprowadzone nad anyżem Illicium verum pokazały niezwykłe spektrum możliwości zastosowania tej rośliny oraz jej ekstraktów w przemyśle spożywczym i kosmetycznym [5]. W celu określenia potencjału antyoksydacyjnego wykorzystano metodę spektrofotometryczną z użyciem wolnego rodnika DPPH, która jest obecnie najczęściej stosowana. Właściwości przeciwutleniające substancji określane są za pomocą wartości procentowej inhibicji – im większy procent inhibicji, tym silniejsze właściwości przeciwutleniające wykazuje badana substancja [6]. Poniższy wykres przedstawia aktywność przeciwutleniającą anyżu oraz jego ekstraktów w zestawieniu z próbą kontrolną – TBHQ (Tert-butylohydrochinon, o numerze CAS1948-33-0), który jest konserwantem syntetycznym używanym w przemyśle spożywczym. Należy zwrócić uwagę, że większą zdolnością antyoksydacyjną wykazują ekstrakty wodne oraz wodno-alkoholowe, zatem śmiało można stwierdzić, że zimowa herbata lub grzaniec wpływają korzystnie na nasz organizm.

Wykres 1. Aktywność przeciwutleniająca anyżu gwiazdkowego i jego ekstaktów określona metodą DPPH

Znakomite właściwości rozgrzewające naparu herbacianego z imbirem i miodem to sposób na wyziębienie organizmu, znany i wykorzystywany od wielu stuleci. Za najsilniejsze uczucie i właściwości rozgrzewające odpowiada kłącze imbiru. Roślina Zingiber officinale Roscoe jest bogactwem substancji aktywnych, takich jak: zingiberen, kurkumen, citral, limonen, linalol czy zingiberol odpowiadający za charakterystyczny, ostry i wyraźny zapach i smak. Imbirowi przypisuje się wiele własności leczniczych m.in. działanie żółciopędne oraz poprawiające pracę przewodu pokarmowego za sprawą głównych składników aktywnych olejku eterycznego, działania napotnego oraz wykrztuśnego, a w kosmetykach wykazuje działanie przeciwzmarszczkowe. Ponadto w medycynie ludowej podawany jest w postaci naparów jako profilaktyka przeciwnowotworowa, przeciwzapalna oraz przeciwwrzodowa [7].

W badaniach krwi przy przyjmowaniu doustnym potwierdzono obniżenie poziomu cholesterolu w surowicy, zmniejszenie oksydacji frakcji LDL (odpowiada za niekorzystne działanie poprzez odkładanie wolnego cholesterolu na powierzchni błon komórkowych oraz transport cholesterolu z wątroby do innych narządów), a co za tym idzie – działanie przeciwmiażdżycowe imbiru [8]. Szczególnie skuteczny okazuje się w minimalizowaniu bóli menstruacyjnych u kobiet, które związane są ze wzrostem produkcji prostaglandyn. Badania przeprowadzone na grupie studentek poświadczyły, że substancje aktywne działają inhibicyjne na cyklooksygenazę oraz lipooksygenazę uczestniczących w syntezie prostaglandyn, co potwierdziło działanie przeciwbólowe imbiru. W zabiegach kosmetycznych oraz domowej pielęgnacji często surowce otrzymywane z imbiru spotykane są w połączeniu z innymi składnikami złuszczającymi naskórek. Takie połączenie składnikowe w kosmetykach sprzyja nie tylko poprawieniu kondycji i uelastycznieniu skóry, ale również poprawia przepływ limfy poprzez działanie rozgrzewające [9].

Goździk Syzygium aromaticum to niepozorna roślina używana głównie jako przyprawa, która kryje w sobie wiele właściwości leczniczych, ale także kosmetycznych. Naturalnie występuje w Indonezji, na skalę przemysłową uprawiana także w Indiach, Malezji czy na Madagaskarze. Kwiat goździku jest źródłem związków fenolowych, takich jak: flawonoidy, kwasy salicylowy, kawowy oraz galusowy, który występuje w wysokim stężeniu (783,50mg/100g świeżego materiału roślinnego). W związku z dużą zawartością związków fenolowych goździk wykazuje silne działanie antyoksydacyjne. Ekstrakty z pąków goździka mogą znajdować zastosowanie jako przeciwutleniacze w przemyśle spożywczym oraz kosmetycznym jako składnik dodatkowy wspomagający układ konserwujący. Właściwości przeciwbakteryjne zostały potwierdzone w badaniach nad szczepami bakterii takimi jak: Escherichia coli, Staphylococcus aureus oraz Bacillus cereus. Eugenina wyizolowana z S. aromaticum wykazała aktywność przeciwwirusową przeciwko szczepom wirusów opryszczki [10]. W związku z powyższym surowce pozyskiwane z rośliny S. aromaticum znajdują zastosowanie w produktach kosmetycznych do twarzy przeznaczonych do skóry trądzikowej, działając antybakteryjnie.

Każdy z nas, obierając mandarynkę czy pomarańczę ze skórki, kojarzy ten aromat z atmosferą wigilijnego wieczoru. Zawarte w skórce cytrusów olejki eteryczne i związki lotne, a w miąższu witaminy oraz minerały, wspomagają nasz organizm i uzupełniają o niezbędne bioelementy. Przeprowadzono badania nad owocami południowymi, takimi jak: pomarańcza, grejpfrut, cytryna, kiwi, winogrona białe oraz czerwone, w których zbadano zawartość związków aktywnych oraz minerałów. Najwyższą zawartością związków polifenolowych oraz flawonoidów wyróżniały się owoce, a także soki pozyskane z różowych grejpfrutów. Zauważono, że substancje biologicznie czynne występują w większych ilościach w sokach otrzymywanych domową metodą wyciskania, niż soki zakupione i otrzymywane przemysłowo. Ponadto przebadano właściwości przeciwutleniające metodą spektrofotometryczną w zakresie światła widzialnego przy użyciu wolnego rodnika DPPH (1,1-difenylo-2-pikrylohydrazyl) i stwierdzono, że owoce posiadają największe zdolności antyoksydacyjne w porównaniu z sokami. W owocach oraz sokach oznaczono biogenne pierwiastki, które występowały w znaczących ilościach. Śmiało można stwierdzić, że jest to naturalne źródło potasu, magnezu oraz wapnia [11].

Wykres 2. Zawartość potasu w owocach [11]

Jednym z silnych kierunków kosmetycznych jest trend zero waste, dlatego producenci surowców kosmetycznych wychodzą naprzeciw oczekiwaniom klientów i z myślą o zrównoważonym rozwoju projektują nowe produkty. Coraz częściej w tonikach i kosmetykach do pielęgnacji twarzy spotyka się w składzie zamiast wody ekstrakt cytrusowy pozyskiwany fizycznymi metodami. Ekstrakty z owoców mandarynki, cytryny czy pomarańczy znajdują zastosowanie jako naturalne antyoksydanty oraz składniki regulujące wydzielanie sebum, a także wykazujące działanie tonizujące. Odżywiają skórę, dodając jej naturalnego blasku.

Niezapomniane chwile i świąteczny nastrój udzielają się każdemu. Warto pamiętać, że znane ludziom od wielu stuleci przyprawy oraz owoce cytrusowe, tak kojarzone z zimowym klimatem, stanowią nie tylko źródło kompozycji niezliczonych zapachów, ale w większej mierze są naturalnym sprzymierzeńcem naszego organizmu oraz odporności.

Autorka: Justyna Karpowicz, ACC Chemicals Sp. z o.o. Sp. K.