Surowce kosmetyczne stosowane w trądziku pospolitym

Agnieszka Dana

Zakład Kosmetologii

Katedra Kosmetologii

Wydział Farmaceutyczny

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

90-131 Łódź, ul. Lindleya 6

e-mail: agnieszka.dana@umed.lodz.pl

Etiopatogeneza trądziku pospolitego jest złożona i wieloczynnikowa, na którą składają się:

Łojotok
Nadmierne rogowacenie ujść gruczołów łojowych
Zaburzenia hormonalne
Kolonizacja przewodów wyprowadzających przez Propionibacterium acnes
Stan zapalny
Czynniki genetyczne

Rys. 1 „Błędne koło”

Składniki kosmetyków powinny działać wieloczynnikowo, hamując różne etapy tzw. „błędnego koła” występującego w trądziku pospolitym. Mianowicie zakres działania kosmetyków powinien obejmować:

Działanie sebostatyczne;
Działanie bakteriostatyczne (odpowiednie składniki aktywne i pH preparatu);
Hamowanie procesów utleniania lipidów łoju (ograniczenie substancji drażniących);
Łagodzenie podrażnień;
Działanie matujące (krótkotrwała poprawa estetyki);

Działanie sebostatyczne

Łopian (Arctium L.);

Gorczyca jasna (Sinapis alba);

Kapusta (Brassica L.);

Kolendra siewna (Coriandrum sativum L.);

Rokieta siewna (Eruca vesicaria L. subsp. sativa);

Kocanka piaskowa (Helichrysum arenarium (L.) Moench);

Majeranek (Origanum majorana L.);

Rukiew wodna (Nasturtium officinale R. Br.);

Wilżyna bezbronna (Ononis arvensis L.) i ciernista (Ononis spinosa L.);

Lebiodka pospolita (Origanum vulgare);

Dąb (Quercus L.);

Szałwia muszkatałowa (Salvia sclarea);

Rdest ptasi (Polygonum aviculare L.);

Pięciornik (Potentilla L.);

Czarna porzeczka (Ribes nigrum L.);

Fiołek trójbarwny (Viola tricolor L.);

Nagietek lekarski (Calendula officinalis L.);

Wiązówka błotna (Filipendula ulmaria);

Wierzba (Salix L.);

Topola (Populus L.);

Malina(Rubus L.);

Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.);

Jemioła (Viscum L.);

Kozieradka (Trigonella foenum-graecum L.);

Olsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.);

Oczar wirginijski (Hamamelis virginina);

Nawłoć (Solidago L.);

Pietruszka zwyczajna (Petroselinum crispum);

Skrzyp (Equisetum L.);

Bluszcz (Hedera L.);

Olejki eteryczne:

Bergamotka (Citrus bergamium);

Fenkuł (Foeniculum vulgare Mill.) – działanie antyadrogenowe;

Geranium (Geranium L.);

Jałowiec pospolity (Juniperus communis L.);

Krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.);

Macierzanka (Thymus L.);

Melisa lekarska (Melissa officinalis L.);

Pierwiosnek (Primula L.);

Działanie bakteriostatyczne

Drzewo herbaciane (Melaleuca alternifolia);

Lawenda (Lavandula officinalis);

Gorzka pomarańcza (Citrus aurantium amara);

Bergamotka (Citrus bergamium);

Cedr atlantycki (Cedrus atlatatica);

Cytryna (Citrus limon L.);

Pelargonia wonna (Pelargonium graveolens Ait.);

Jałowiec (Juniperus L.);

Cynamonowiec kamforowy (Cinnamonum camphora Nees et Bern);

Paczula (Pogostemon patchouli);

Szałwia (Salvia L.);

Eukaliptus (Eucalyptus L.);

Rozmaryn (Rosmarinus L.);

Tymianek (Thymus vulgaris L.);

Kompleksy metali z aminokwasami (np. kompleks cynku z kwasem pirolidonokarboksylowym – INCI Zinc PCA) lub innymi ligandami, np. z kwasem glukonowym (INCI – Zinc gluconate);

Działanie keratolityczne

α-hydroksykwasy (AHA);

β-hydroksykwasy (BHA);

α-ketokwasy;

Lipohydroksykwasy (LHA);

Polihydroksykwasy (PHA);

Enzymy proteolityczne: bromelina, papaina;

Działanie
łagodzące, przeciwzapalne

Żeń-szeń (Panax ginseng C.A. Meyer) – glikozyd kwasu oleanowego;

Lukrecja (Glycyrrhiza L.) – glabrydyna;

Rumianek (Matricaria chamomilla L.) – alfa bisabolol;

Krwawnik (Achillea millefolium L.) – chamazulen;

Aloes (Aloë L.);

Zielona herbata (Camellia sinensis);

Algi (Algae);

Nagietek lekarski (Calendula officinalis L.);

Kasztanowiec (Aesculus L.) - aescyna;

Oczar wirginijski (Hamamelis virginiana);

Olejek różany (Rosa centifolia);

Alantoina;

Pantenol;

Działanie matujące

Glinka (kaolin);

Bentonit;

Polimerowe mikrokuleczki;

Przykładem substancji przeciwtrądzikowej jest kwas azelainowy, działający wielopłaszczyznowo. Mianowice hamuje on aktywność gruczołów łojowych poprzez bezpośredni wpływ na 5-α-reduktazę, enzymu odpowiedzialnego za przemianę testosteronu w dihydrotestosteron (hormon ten intensywnie pobudza produkcję łoju). Kwas azelainowy ponadto działa bakteriostatycznie w stosunku do Propionibacterium acnes, Staphylococcus epidermidis oraz zapobiega podrażnieniom (hamuje uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych). Również zmniejsza rogowacenie naskórka, działając przeciwzaskórnikowo oraz działa rozjaśniająco na przebarwienia pozapalne.

Olejek z drzewa herbacianego (Melaleuca alternifolia (Tea Tree) Leaf Oil) to skuteczny środek przeciwbakteryjny i przeciwgrzybiczny. Według badań 12-krotnie mocniejszy antyseptyk od kwasu karbolowego. Olejek z drzewa herbacianego zmniejsza liczbę nowo powstających zmian trądzikowych poprzez normalizację pracy gruczołów łojowych oraz działanie bakteriobójcze na bakterie beztlenowe Propionibacterium acnes. Ponadto wykazuje właściwości przeciwzapalne. Przyspiesza gojenie ran i remodeling blizn. Łatwo przenika przez skórę, pozostając w niej głęboko przez około 3 tygodnie.

W terapiach przeciwtrądzikowych wykorzystuje się również substancje keratolityczne, w szczególności kwas migdałowy, który oprócz właściwości złuszczających, wykazuje działanie antybakteryjne. Ponadto zmniejsza łojotok, zwęża rozszerzone ujścia gruczołów łojowych. Może być wykorzystywany dla skóry wrażliwej i naczyniowej. Nie zwiększa wrażliwości skóry na działanie słońca. Równie często wykorzystuje się w preparatach dla cery trądzikowej kwas pirogronowy o właściwościach komedolitycznych, sebostatycznych, antybakteryjnych.

Piśmiennictwo

1.   Bezić N, Skocibusić M, Dunkić V, Radonić A. Composition and antimicrobial activity of Achillea clavennae L. essential oil. Phytother Res. 2003;17(9):1037-40.
2.   Bojar RA, Holland KT. Acne and Propionibacterium acnes. Clin Dermatol 2004; 22(5):375-9.
3.   Brud WS, Glinka R.: „Technologia kosmetyków”; Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2001.
4.   Cavanagh HM, Wilkinson JM. Biological activities of lavender essential oil. Phytother Res 2002;16(4):301-8.
5.   Red. Draelos ZD, red. serii Dover JS, Alam M, red. wyd. I pol. Ignaciuk A.: „Dermatologia Kosmetyczna. Kosmeceutyki”; Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2006, 2007.
6.   Glinka R.: „Receptura kosmetyczna”; Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2003.
7.   Glinka R., M. Glinka: „Receptura kosmetyczna z elementami kosmetologii. Tom I”; Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2008.
8.   Herane MI, Ando I. Acne in infancy and acne genetics. Dermatology. 2003; 206(1): 24-8.
9.   Jabłońska S., Chorzelski T.: „Choroby skóry. Dla studentów i lekarzy”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997.
10.   Jappe, U. Pathological mechanisms of acne with special emphasis on Propionibacterium acnes and related therapy. Acta Derm Venereo 2003, 83, 241–248.
11.   Jurkowska S.: „Tezaurus. Substancje czynne wykorzystywane w kosmetykach”; Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza MIRIAM, Ośrodek Informatyczno-Badawczy „Ekoprzem” Sp. z o.o.; Dąbrowa Górnicza 2001.
12.   Lertsatitthanakorn P, Taweechaisupapong S, Aromdee C, Khunkitti W. In vitro bioactivities of essential oils used for acne control. Int J Aromather 2006, 16, 43–49.
13.   Leyden JJ. The evolving role of Propionibacterium acnes in acne. Semin Cutan Med Surg 2001; 20(3):139-43.
14.   Martini MC., wyd. pol. Placek W.: „Kosmetologia i farmakologia skóry”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
15.   Red. Noszczyk M.: „Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.
16.   Orafidiya LO, Agbani EO, Oyedele AO, Babalola OO, Onayemi O, Aiyedun FF. The effect of aloe vera gel on the anti-acne properties of the essential oil of Ocimum gratissimum Linn leaf – a preliminary clinical investigation. Int J Aromather 2004;14(1):15-21.
17.   du Vivier A, wyd. pol. Majewski S.: „Atlas dermatologii klinicznej”; Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2005.
18.   Weckesser S, Engel K, Simon-Haarhaus B, Wittmer A, Pelz K, Schempp CM. Screening of plant extracts for antimicrobial activity against bacteria and yeasts with dermatological relevance. Phytomedicine 2007;14(7-8):508-16.
19.   Yamaguchi N, Satoh-Yamaguchi K, Ono M. In vitro evaluation of antibacterial, anticollagenase, and antioxidant activities of hop components (Humulus lupulus) addressing acne vulgaris. Phytomedicine 2009;16(4):369-76.
20.   Youn SW. The role of facial sebum secretion in acne pathogenesis: facts and controversies. Clin Dermatol 2010; 28(1): 8-11.
21.   Zu Y, Yu H, Liang L, Fu Y, Efferth T, Liu X, Wu N. Activities of ten essential oils towards Propionibacterium acnes and PC-3, A-549 and MCF-7 cancer cells. Molecules 2010, 15, 3200-3210.