Rozstępy (striae, striaae distensae, striae atrophicae, striae rubrae) są to wrzecionowate pasma ścieńczałej, pomarszczonej skóry przebiegające równolegle. W obrębie zmian skóra jest pozbawiona przydatków (mieszków włosowych, gruczołów potowych i łojowych).

W zależności od fazy rozwoju, w jakiej znajdują się rozstępy przybierają one kolor sinoczerwony, są wyniosłe i obrzękowe (faza zapalna, do pół roku od powstania zmian), lub perłowobiały (faza zanikowa, lub faza bliznowacenia). W fazie zanikania rozstępy są atroficzne, lekko zapadnięte i delikatnie pomarszczone. Schorzenie dotyka 70% dziewcząt i 40% chłopców w okresie dojrzewania oraz 90% kobiet w ciąży.

Rys.1 Rozstępy w fazie zanikowej

Przyczyny powstawania rozstępów

Podstawowym czynnikiem zwiększającym ryzyko powstawania rozstępów są predyspozycje genetyczne, czyli osobnicza skłonność do mniejszej wartościowości włókien sprężystych. Fibroblasty wykazują wówczas obniżoną syntezę włókien kolagenowych, elastylowych i retikulinowych, przez co skóra jest mniej podatna na rozciąganie. Dodatkowo na proces  powstawania rozstępów wpływają stany fizjologiczne organizmu oraz stany chorobowe.

Rys.2 Rozstępy w fazie zapalnej powstałe u kulturysty

Jakie stany fizjologiczne przyczyniają się do powstania rozstępów?

Do najczęstszych stanów fizjologicznych predysponujących do powstawania rozstępów należą okres dojrzewania (miejscami predylekcyjnymi są uda, piersi, pośladki, okolice stawów kolanowych i barkowych, okolica lędźwiowo – krzyżowa) oraz ciąża (zmiany w okolicach brzucha i piersi). Poza silnym rozciąganiem skóry, który może być związany np. z szybkim wzrostem, lub przyrostem masy ciała wymienionym stanom fizjologicznym towarzyszy silne oddziaływanie czynnika hormonalnego, który znacznie zwiększa ryzyko powstawania zmian. Podobnie podczas treningu kulturystycznego obserwuje się nagły przyrost masy tkanki tłuszczowej i mięśniowej, towarzyszące temu rozciąganie się skóry i częste pojawienie się rozstępów zlokalizowanych na ramionach oraz w okolicy obręczy barkowej.

Rys.2 Rozstępy powstałe po ciąży.

Rozstępy w stanach chorobowych       

Rozstępy mogą być wynikiem chorób endokrynologicznych, takich jak nadczynność nadnerczy oraz zespół i choroba Cushinga. Charakterystyczne dla tych schorzeń jest nadmierne wydzielanie kortykosteroidów. Podobne efekty daje przewlekła terapia lekami steroidowymi, zarówno miejscowa, jak i ogólna. W rezultacie dochodzi do ścieńczenia skóry i jej mniejszej podatności na rozciąganie. Prawdopodobnie hormony kortykosteroidowe doprowadzają do upośledzenia funkcji fibroblastów. Wówczas syntetyzowane przez nie włókna kolagenowe i elastynowe mają mniejszą wytrzymałość na rozciąganie. Niestety zmiany na skórze są znacznie większe i bardziej widoczne niż rozstępy powstałe w wyniku stanów fizjologicznych.

Ostrożność powinny zachować również osoby stosujące dietę niskokaloryczną, drastyczne odchudzanie, a także chorzy na anorexia nervosa, czyli jadłowstręt psychiczny. W wyniku niedostarczania dostatecznych ilości ilości składników odżywczych przebudowa białek występujących w skórze, w tym kolagenu i elastyny, jest utrudniona.

Jakie zmiany zachodzą w skórze podczas powstawania rozstępów?

Obraz histopatologiczny zmian różni się w zależności od  fazy, w jakiej znajdują się rozstępy.

• Faza zapalna

- obrzęk w skórze właściwej,
- miejscowy stan zapalny wokół zmian,
- rozszerzenie naczyń krwionośnych i nacieki limfocytów wokół światła naczynia,
- pofragmentowanie i zniekształcenie włókien tkanki łącznej (głównie włókna elastynowe,
  w mniejszym stopniu kolagenowe),
- występuje głównie kolagen typu III, co świadczy o uszkodzeniu struktury włókien.

Porównanie wyglądu włókien tkanki łącznej w skórze zdrowej i z rozstępami przedstawia tabela 1.

Tab.1 Porównanie wyglądu włókien tkanki łącznej w skórze zdrowej i z rozstępami

• Faza zanikowa

Poza zmianami dotyczącymi włókien tkanki łącznej w dalszym etapie można zaobserwować ścieńczenie i zanik naskórka, postępujące spłaszczenie granicy skórno-naskórkowej, następnie zmniejszenie grubości i degradacje tkanki łącznej skóry właściwej oraz zmiany w składzie proteoglikanów. Może również dochodzić do zwiększonej syntezy cienkich, poskręcanych i rozgałęzionych włókien elastylowych. Wówczas obraz histopatologiczny przypomina bliznę.

Cechy charakterystyczne dla blizny

W obrazie histopatologicznym rozstępy wykazują wiele cech wspólnych z blizną. Jednak powstawanie blizny jest poprzedzone uszkodzeniem skóry właściwej lub tkanki podskórnej na skutek urazu mechanicznego, chemicznego lub fizycznego, czy zejścia owrzodzeń. Rozstępy natomiast powstają na skutek zmian w strukturze tkanki łącznej, których nie poprzedza zewnętrzny uraz mechaniczny. Podobnie jak w przypadku rozstępów charakterystyczne dla blizny są zmiany zanikowe, wygładzenie naskórka, zanik przydatków skóry, początkowo zabarwienie czerwone, później skóry otaczającej. W przypadku rozstępów dominuje kolagen typu III, podobnie jak w pierwszej fazie powstawania blizny (później jest to kolagen typu I).

Profilaktyka powstawania rozstępów

Leczenie powstałych już rozstępów jest bardzo trudne i kosztowne, nie zawsze jednak przynosi oczekiwane rezultaty. Im rozstępy są starsze, tym trudniejsze do zlikwidowania. Warto zatem mieć świadomość istnienia czynników, które sprzyjają ich występowaniu i starać się ich unikać.

Wskazana jest kontrola wagi i utrzymywanie jej na możliwie stałym poziomie, stosowanie diety bogatej w proteiny zawarte głownie w mięsie i rybach, witaminy: A, E, PP, B5. Powinno się unikać ćwiczeń fizycznych, w których dochodzi do nadmiernego wzrostu masy mięśniowej. Jednak nie zawsze jest to możliwe i decydujemy się na różną aktywność sportową. W tym przypadku należy łączyć wysiłek fizyczny z masażami, które poprawiają mikrokrążenie naczyniowo-limfatyczne i elastyczność skóry. Dodatkowo masaż nadaje prawidłowy kierunek włóknom kolagenowym dzięki czemu skóra staje się bardziej podatna na rozciąganie.

Ważne jest także odpowiednie nawilżanie i ujędrnianie skóry poprzez kosmetyki pielęgnacyjne. Dodatkowo wcierając je w miejsca predysponowane do powstawania rozstępów wykonujemy masaż skóry i poprawiamy jej ukrwienie. Na rynku dostępne są dermokosmetyki zawierające wyciągi roślinne, które stymulują produkcję kolagenu i elastyny, a także ujędrniają, wygładzają oraz działają antyseptycznie.  

Bardzo istotna jest profilaktyka rozstępów u kobiet w ciąży. Tutaj najbardziej wskazany jest delikatny masaż i zastosowanie preparatów dermo kosmetycznych (należy zwrócić uwagę na skład preparatu, ponieważ niektóre składniki dozwolone są od 4 miesiąca ciąży). Francuscy naukowcy udowodnili skuteczność stosowania preparatów zawierających 10% kwas mlekowy i peptydy sojowe na zahamowanie powstawania rozstępów u kobiet w ciąży. Badanie przeprowadzono w grupie 78 kobiet ciężarnych, które stosowały preparaty zawierające wymienione składniki 2 razy dziennie, rano i wieczorem na okolice ud, bioder i brzucha pomiędzy 3 a 5 miesiącem ciąży i w pierwszym miesiącu po porodzie. U osób stosujących preparat rozstępy pojawiły się w 20%, podczas gdy w grupie stosującej placebo w 40%.

Należy pamiętać, że kosmetyki nie zmniejszą, a tym bardziej nie zlikwidują już powstałych rozstępów, jednak nie należy zaprzestawać ich stosowania zanim zmiany się pojawią.

Co powinien zawierać w składzie kosmetyk zapobiegający powstawaniu rozstępów?

Tab.2 Składniki aktywne stosowane w prewencji rozstępów

Jeśli jednak nie udało się zapobiec powstaniu rozstępów można zastosować metody leczenia tretinoiną, stosując mechaniczne lub chemiczne złuszczanie naskórka, lub terapię laserową. Więcej na temat leczenia rozstępów w części II artykułu.

 Oprac. Monika Krzyżostan

Przeczytaj również:

Co nowego w diagnostyce i leczeniu bakteryjnych zakażeń płuc? - rozmawiamy z Prof. dr hab. med. Grażyną Młynarczyk

Internetowy Portal Zgłaszania Produktów Kosmetycznych (CPNP) zastąpi KSIOK?

Literatura:

• Miękoś-Zydek B., Ogarczyk A., Trznadel-Budźko E., Kaszuba A., Rozstępy skóry – etiopatogeneza, obraz kliniczny oraz nowoczesne metody leczenia, Detmatologia estetyczna, 2004; vol. 6, nr 3.
• Viennet C., Bride J., Armbruster V., Aubin F., Gabiot A.C., Gharbi T., Hummbert P., Contractile forces generated by striae distensae fibroblasts embedded in collagen lattices, Arch Dermatol Res 2005;297:10
• http://ebobas.pl/artykuly/galeria/739/5557
• http://www.kulturystyka24.info/viewpage.php?page_id=25