Charakterystyka gatunkowa róży

Rodzina różowatych (Rosaceae) obejmuje bardzo liczne gatunki krzewów i drzew owocowych, ozdobnych, dziko rosnących i uprawianych do celów dekoracyjnych i leczniczych. Spośród ponad 25 gatunków róż, występujących w Polsce w stanie dzikim, do zakrzewiania wybrano róże: dziką, pomarszczoną, rdzawą i girlandową. To, co potocznie nazywa się owocem róży, w rzeczywistości jest jej owocem rzekomym (pozornym), zwanym też pseudoowocem. Dopiero pod barwną, mięsistą okrywą znajdują się twarde orzeszki stanowiące owoce właściwe. Do celów przetwórczych używa się okryw owoców szupinkowych, czyli pseudoowocni. Analizy składu chemicznego pseudoowoców potwierdzają ich wyjątkową wartość dietetyczną, chemoprewencyjną i leczniczą, co wzbudza duże zainteresowanie tym surowcem. Róża dzika (Rosa canina) jest najpospolitszym i najbardziej znanym z gatunków róż występujących w Polsce. Spotykana jest w zaroślach, na obrzeżach lasów, zrębach leśnych, miedzach, przy drogach. Występuje w naturalnych siedliskach prawie całej Europy, Azji Mniejszej i Północnej Afryki.

Skład chemiczny

Zawartość witaminy C w owocach R. canina wynosi do 3%, zaś w innych gatunkach dochodzi nawet do 12%. W owocach dzikiej róży można wyróżnić ponad 130 związków. Oprócz witaminy C obfitują one w liczne karotenoidy, takie jak: β-karoten, likopen, ksantofil, rubiksantyna, zeaksantyna i luteina. W składzie znajduje się ok. 1,5% kwasów organicznych (cytrynowy, jabłkowy i bursztynowy). Owoce, kwiaty, liście i korzenie zawierają także znaczące ilości polifenoli: flawonoidów (tylirozyd i inne pochodne kemferolu oraz kwercetyny; w liściach do 1,4%, w niedojrzałych owocach do 0,47%), kwasów fenolowych, antocyjanów i garbników. Owoc róży jest dobrym surowcem do zapobiegania oraz leczenia infekcji wynikających z obniżonej odporności, co jest spowodowane rekordową wśród roślin zawartością witaminy C (do 40 razy więcej niż w cytrusach), znacznych ilości innych witamin: A – 10.000 j.m., B1 – 150 μg, B2 – 100 μg, E – 70 mg, K – 400 μg, PP – 1300 μg. Jest także źródłem składników mineralnych, zarówno makroelementów (P, K, Ca, Mg), jak i mikroelementów, (Fe, Cu, Mn, Zn). Zawarte w owocach karotenoidy są bardzo cenione jako naturalne barwniki spożywcze.

Właściwości róży

Owoce oraz płatki róż działają przeciwutleniająco, wzmacniająco, witaminizująco. Są stosowane w chorobach zakaźnych, zaburzeniach krążenia i przemiany materii oraz w alergii. Dzięki polifenolom działają rozkurczowo, moczopędnie i napotnie. Flawonoidy, antocyjany, pektyny i kwasy organiczne wpływają na zwiększenie wchłaniania, potęgowanie działania i ochronę przed rozkładem zawartej w surowcu witaminy C. Działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, ściągające, przeciwbiegunkowe i hemostatyczne surowiec ten zawdzięcza garbnikom. Elagotaniny (m.in. eugenina) z płatków róż ogrodowych posiadają dodatkowo aktywność przeciw wirusowi Herpes simplex. Ze świeżych płatków róż (R. gallica, R. damascena, R. alba) otrzymywany jest olejek różany o charakterystycznym, przyjemnym zapachu. Olejek posiada znane od stuleci właściwości: uspokajające, przeciwbólowe, przeciwzapalne i spazmolityczne. Stosowany zewnętrznie powoduje odmładzanie skóry poprzez oczyszczanie, regenerację i przyspieszanie gojenia naskórka.